Walenie (Cetacea)

Walenie (Cetacea)

W wodach naszej planety pływa ponad 80 gatunków waleni. Łacińska nazwa rzędu może być tłumaczona jako „duże morskie zwierzę”. Oznaczałoby to, że wszystkie walenie to ssaki potężne i majestatyczne. Grupa ta jest jednak o wiele bardziej zróżnicowana – zawierają się w niej bowiem istne olbrzymy, ale również niepozorne krasnoludy. Zapraszamy do podwodnego świata, w którym to nie ryby, a walenie są królami.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: walenie
• Podrzędy:
  • Fiszbinowce (Mysticeti)
  • Zębowce (Odontoceti)
  • Prawalenie (†Archaeoceti)

Rozmieszczenie geograficzne

Walenie zamieszkują wszystkie oceany świata, a także niektóre jeziora i rzeki Azji, Ameryki Północnej i Południowej. Takie gatunki jak orka (Orcinus orca) występują we wszystkich oceanach, niektóre jednak ograniczone są do jednej półkuli (np. Balaenoptera bonaerensis) lub akwenu (np. delfin pacyficzny (Lagenorhynchus obliquidens)). Niektóre natomiast mają bardzo ograniczony zakres, np. morświn kalifornijski (Phocoena sinus) występuje wyłącznie w północnej części Zatoki Kalifornijskiej.

Siedliska

Te wodne ssaki w większości przebywają w morzach i oceanach. Często żyją w obszarach przybrzeżnych, ale również w otwartym oceanie. Nieliczne gatunki preferują słodkie wody jezior i rzek, inne wolą słonawe wody przybrzeżne w ujściach rzek.

Charakterystyka

Wygląd

Ich ciała mają wrzecionowaty, opływowy kształt, płetwy piersiowe przypominają wiosła, z kończyn tylnych pozostały jedynie szczątkowe fragmenty kości schowane w ciele. Ogon jest spłaszczony, a płetwa ogonowa ulokowana jest poziomo.

Dorosłe osobniki nie mają żadnego owłosienia na ciele, młode niektórych gatunków mają natomiast porośnięte rzadkim włosem pyski.

Pod skórą znajduje się gruba warstwa tłuszczu i oleju. W górnej części czaszki ulokowany jest otwór nosowy. Większość waleni ma zmniejszoną liczbę kręgów szyjnych, nie występują również gruczoły potowe. Narządy rozrodcze ulokowane są wewnątrz ciała, a żołądek składa się z 3 komór.

Wiele z powyższych cech umożliwia zmniejszenie oporu w wodzie, co z kolei skutkuje szybszym pływaniem. Gdyby na przykład uszy i genitalia znajdowały się na zewnątrz ciała, tworzyłyby one dodatkowy opór, co z pewnością nie byłoby zbyt efektywnym rozwiązaniem dla zwierzęcia wodnego.

Ubarwienie

Skóra waleni może mieć kolor biały, czarny, szary, niebieskoszary, a nawet różowy. Nierzadko spotyka się również osobniki nakrapiane, pokryte smugami, silnie wzorzyste. Większość przedstawicieli rzędu ma jaśniejszą stronę brzuszną niż grzbietową. Prawdopodobnie jest to forma kamuflażu.

Rozmiary i dymorfizm płciowy

Walenie to różnorodne, ale generalnie duże zwierzęta. Długość ciała, w zależności od gatunku, wynosi 1,2-30 m, masa mieści się w przedziale 20-190 000 kg. U niektórych gatunków obserwuje się dymorfizm płciowy, np. samice płetwala błękitnego (Balaenoptera musculus) – największego zwierzęcia wszech czasów – są większe od samców, natomiast u delfinów butlonosych (Tursiops truncatus) jest odwrotnie.

Dymorfizm płciowy nie musi przejawiać się jedynie w rozmiarach ciała. U narwali (Monodon monoceros) i wali dziobogłowych (Ziphiidae) samce mają powiększone, wystające zęby, które mogą wykorzystywać do walk.

Nurkowanie

Ssaki te mają niebywale wydajny układ krwionośny i oddechowy, dzięki czemu mogą nurkować przez długi czas. Mają one co najmniej 2 razy więcej erytrocytów (krwinek czerwonych) i cząsteczek mioglobiny (niezbędnych do magazynowania i transportu tlenu), niż ssaki lądowe. Kiedy waleń nurkuje, jego tętno spada powoli do 80 uderzeń na minutę. W ten sposób ciało zużywa mniej tlenu.

Walenie są rekordzistami pod względem głębokości nurkowania pośród ssaków. Najgłębiej pośród nich nurkują wal Cuviera, kaszalot i słoń morski – więcej na ten temat w artykule – Najgłębiej nurkujące ssaki.

Wspomniany kaszalot potrafi nie tylko nurkować w głębiny, ale również pozostawać tam rekordowo długo – do 90 minut!

Oddychanie

Co ciekawe, walenie nie w płucach (9%), a we krwi (41%) i w mioglobinie w mięśniach (50%) gromadzą najwięcej tlenu. Mioglobina to białko, które bierze udział w gromadzeniu tlenu.

Komunikacja

Walenie emitują mnóstwo dźwięków, w tym kliknięcia, jęki, gwizdy, ćwierkanie. Wiele waleni tworzy prawdziwe pieśni trwające wiele minut, a nawet godzin. Najlepszym przykładem takich zachowań są humbaki. Słyną one z pięknych, głośnych pieśni, dzięki którym komunikują się z innymi osobnikami. Pieśni te mogą także mieć za zadanie przyciągnięcie samicy.

Fiszbinowce emitują niebywale delikatne, niskie dźwięki przypominające jęk. Pod wodą niosą się nawet przez setki kilometrów. Zębowce natomiast komunikują się za pomocą gwizdów. Tworzą się one poprzez zamykanie i otwieranie otworu ulokowanego na szczycie głowy. Poza gwizdami, zębowce używają także charakterystycznych kliknięć będących elementem systemu echolokacji. System ten zapewnia im znalezienie pożywienia i sprawnego poruszania się między obiektami.

Echolokacja i inne zmysły

Ten sposób porozumiewania się i odbierania sygnałów z otoczenia nie mógłby działać, gdyby nie organ tłuszczowy ulokowany w czole zwierzęcia, nazywany melonem. Koncentruje on sygnały dźwiękowe, a także je emituje. Dzięki temu systemowi walenie mogą słyszeć dźwięki niesłyszalne dla ucha ludzkiego. Potrafią odbierać ultradźwięki o częstotliwościach dochodzących do 120 kHz.

Walenie opierają się głównie na dźwięku, ale większość z nich ma także dobry wzrok zarówno w wodzie, jak i ponad nią. Wyjątkiem są delfiny słodkowodne – wzrok w mętnych wodach rzek nie jest zbyt pożytecznym zmysłem, dlatego oczy i wzrok zostały znacznie zredukowane. Niektóre gatunki delfinów słodkowodnych są praktycznie niewidome.

Społeczne walenie takie jak zębowce (orki, delfiny), używają także zmysłu dotyku, aby nawiązać kontakt ze swymi współbraćmi. Wielu naukowców uważa, że dotyk jest bardzo ważnym elementem komunikacji u tych ssaków.

Dieta

Fiszbinowce to typowi filtratorzy. Używają one swych fiszbinów do wychwytywania planktonu i innych drobnych organizmów wodnych (kryl). Zębowce natomiast jedzą głównie ryby, kalmary i skorupiaki. Większe gatunki mogą polować również na ptaki i ssaki morskie, w tym inne walenie.

Zachowanie

Walenie mogą żyć samotnie, tworzyć małe, niestabilne grupy (głównie fiszbinowce) lub formować ogromne stada składające się z kilkuset, a nawet kilu tysięcy osobników (głównie zębowce). Butlonosy na przykład tworzą trwałe więzi społeczne z innymi samcami i samicami, a orki tworzą trwałe stada oparte na dominacji. Niektóre gatunki mogą podróżować w grupach złożonych z przedstawicieli różnych gatunków waleni, np. delfiny malajskie (Lagenodelphis hosei) często obserwowane są w towarzystwie delfinów grubogłowych (Peponocephala electra).

Niektóre gatunki, np. humbaki, znane są z sezonowych migracji między żerowiskami w strefie klimatu umiarkowanego i miejscami rozrodu znajdującymi się w tropikach. Nie wszystkie walenie migrują na tak duże odległości. Istnieją gatunki podróżujące na o wiele krótsze dystanse, ale są też takie, które pozostają na tym samym obszarze przez całe życie. Nie poznano jednak zbyt dobrze codziennych nawyków tych stworzeń. Na podstawie obserwacji udało się ustalić, że większość z nich jest aktywna za dnia, ale delfiny mogą polować także nocą.

Rozmnażanie

Walenie to zwierzęta trudne do obserwacji, dlatego tryb życia wielu gatunków stanowi wciąż tajemnicę dla naukowców. Wiadomo, że większość poznanych wykazywała poliandrię, poligamię lub poligynandrię – wyjaśnienie tych pojęć można znaleźć w artykule Seksualne zachowania zwierząt.

U większości waleni gody odbywają się raz w roku. Po ciąży trwającej 10-17 miesięcy samice rodzą jedno młode raz na 1-6 lat. Cielęta rodzą się ogonem do przodu, aby uchronić się przed utonięciem. Matki przez długi czas po urodzeniu opiekują się młodymi. Zależnie od gatunku, okres wychowywania trwa od pół roku do ponad 2 lat.

Młode rosną bardzo szybko, ale dojrzałość płciową osiągają po co najmniej 2 latach życia – fiszbinowce potrzebują na to często nawet 10 lat. Gotowość biologiczna to jednak nie wszystko – aby móc zostać rodzicem, walenie muszą być również dojrzałe społecznie.

Szczegółowe dane

Walenie (Cetacea)

• Długość ciała: 1,2-30 m
• Waga: 30-190 000 kg
• Długość życia: trudno jednoznacznie określić. Większość gatunków żyje minimum 20 lat, ale wiele z nich żyje o wiele dłużej – do ponad 200 lat (humbak).

Walenie – ciekawostki

• Najmniejszym znanym waleniem jest delfin Hektora (Cephalorhynchus hectori). Osiąga maksymalnie 1,2 m długości i 30-45 kg masy. Największym waleniem jest oczywiście płetwal błękitny, który mierzyć może nawet 30 m długości, a jego ciężar dochodzić może do 190 ton.
• Niektóre walenie są uważane za najbardziej inteligentne zwierzęta poza ssakami naczelnymi.
• Walenie zużywają 12% tlenu, który wdychają, ssaki lądowe zużywają z niego ok. 4%.
• Fiszbinowce mogą pływać z prędkością dochodzącą do 26 km/h, zębowce osiągają nawet 30 km/h. Wiele mniejszych gatunków zębowców zyskuje dodatkową prędkość płynąc z falami tworzonymi przez wiatr i łodzie. Najszybszymi waleniami w ogóle są samce orek – mogą płynąć z prędkością 55-60 km/h.
• Cielęta płetwala błękitnego zyskują średnio 90 kg dziennie.
• Najstarszymi znanymi waleniami, jakie udało się spotkać był 116-letni finwal (Balaenoptera physalus), wieloryb grenlandzki (Balaena mysticetus), którego wiek oszacowano na ok. 200 lat. na podstawie badań aminokwasów, wiek jednego z humbaków oszacowana na 211 lat.

Polecamy

• Wieloryby
• Największe wieloryby – TOP10
• Najgłębiej nurkujące ssaki – TOP 5
• Delfiny
• Ryby
• Rekiny
• Morskie