Słoń indyjski (Elephas maximus)

Słoń indyjski (Elephas maximus)

Mniejszy, ale na pewno nie gorszy kuzyn słonia afrykańskiego (Loxodonta africana). Posiada unikalne umiejętności i możliwości, dzięki budowie anatomicznej i usposobieniu. Choć jest nieco mniej rodzinny, potrafi okazywać emocje i zaskakuje inteligencją.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: trąbowce
• Rodzina: słoniowate
• Rodzaj: Elephas
• Gatunek: słoń indyjski

W klasyfikacji funkcjonuje podział na 3-4 podgatunki słonia indyjskiego:

• Słoń cejloński (Elephas maximus maximus) – zamieszkuje Sri Lankę
• Elephas maximus indicus – przebywa w Indiach, Nepalu, Bhutanie, Birmie, na Tajlandii, Półwyspie Malajskim, Laosie, w Chinach, Kambodży i Wietnamie
• Słoń indyjski (Elephas maximus bengalensis lub indicus) – żyje głównie w Indiach
• Słoń malajski (Elephas maximus hirsutus) – przebywa na Półwyspie Malajskim
• Słoń sumatrzański (Elephas maximus sumatranus) – jak sama nazwa wskazuje, przebywa na Sumatrze (Wielkie Wyspy Sundajskie)

Nazwa

Kwestia nazwy może być nieco myląca. W angielskiej nomenklaturze Elephas maximus to Asiatic elephant czyli słoń azjatycki; Elephas maximus indicus to podgatunek występujący w Indiach, czyli słoń indyjski. Polska nazwa słoń indyjski jest zatem odpowiednikiem gatunku słonia azjatyckiego (Elephas maximus) oraz podgatunku Elephas maximus bengalensis.

Środowisko

Na swoje siedlisko wybiera łąki, tropikalne lasy wiecznie zielone, wilgotne i suche lasy liściaste, lasy cierniowe i busz. Przebywa na obszarach znajdujących się na wysokości powyżej 3000 m n.p.m. Latem, we wschodnich Himalajach (północno-wschodnie Indie), regularnie porusza się na wspomnianych wysokościach.

Charakterystyka

Wygląd

Słoń indyjski jest mniejszy od słonia afrykańskiego. Ponadto, różni się od niego bardziej spiczastą głową, mniejszymi uszami i opadającym zadem. Posada 20 par żeber i 34 kręgi ogonowe. Na przednich kończynach rośnie po 5 paznokci, na tylnych po 4.

Wielkość

Choć wielkością nie dorównuje słoniowi afrykańskiemu, jego rozmiary i tak wprawiają w zachwyt, średnia wysokość w kłębie u samców rzadko przekracza 2,7 m, a u samic 2,4 m. Masa wynosi ok. 2,7 t, niezbyt często natomiast można spotkać osobnika o masie powyżej 4,16 t. Ostatni znaleziony rekordowy samiec ważył 5,4 t przy wysokości w kłębie równej 3,2 m. Długość ciała mieści się zazwyczaj w przedziale 5,5 – 6,5 m, razem z ogonem mierzącym 1,2 – 1,5 m.

Dlaczego słoń indyjski ma mniejsze uszy niż słoń afrykański?

Uszy u słonia indyjskiego są znacznie mniejsze niż u jego afrykańskiego kuzyna. Nie służą bowiem do termoregulacji – słonie indyjskie przed słońcem chowają się w zacienionych lasach, podczas gdy słonie afrykańskie nie mają takiej możliwości.

Trąba

Jak wszystkie gatunki słonia, również słoń indyjski, zamiast nosa, posiada długą trąbę połączoną z górną wargą. Na końcu specyficznego organu widoczny jest pojedynczy palcowaty płatek ulokowany obok nozdrzy (słoń afrykański ma dwa płatki). Trąba to bardzo wrażliwa i ruchliwa część ciała, którą zwierzę może chwytać pokarm i inne przedmioty, służy również do pobierania wody, oddychania, emitowania dźwięków, komunikacji, dotykania, obrony i ataku.

Za świetny węch odpowiada nie tylko trąba, ale również narząd Jacobsona. Długość trąby mieści się w przedziale 1,5 – 2 m lub więcej, w zależności od podgatunku i wieku danego osobnika. Mięśnie i ścięgna, w połączeniu ze świetną koordynacją, pozwalają na dużą chwytność i zwinność tego pożytecznego organu. Dzięki trąbie słoń może figlarnie zaczepiać inne osobniki, zazwyczaj jednak jest ona wykorzystywana do mowy niewerbalnej i walki.

Ciosy

Ciosy (siekacze) służą jako łopaty kopiące i łamiące grube gałęzie. Dzięki nim zwierzę znakuje drzewa, broni się i atakuje oraz chroni trąbę przed urazami.

Samice słonia indyjskiego nie posiadają ciosów, a jeśli się pojawią, są ledwo widoczne i to tylko wtedy, gdy paszcza jest otwarta.

Czasem zdarza się również, że dorosłe samce są ich pozbawione, najczęściej ma to miejsc u podgatunku cejlońskiego. Sytuacja inaczej wygląda u słonia afrykańskiego – obie płcie są wyposażone w okazałe, piękne ciosy.

Na czole widoczne są dwa kopulaste wybrzuszenia, co wyraźnie odróżnia go od słonia afrykańskiego.

Sprawne kończyny

Kończyny pełnią ważna rolę w codziennym życiu – podczas, gdy w Afryce słoń wykorzystuje je do kopania lub zgarniania ziemi, u indyjskiego olbrzyma są bardzo zwinne i, co najciekawsze, słoń może za ich pomocą manipulować obiektami!

Skóra

Skóra ma zazwyczaj odcień szarości, choć często nabierają barwę gleby, w jakiej zwierzę się tarza. Jest pomarszczona i mocno unerwiona, ale gładsza od skóry słoni afrykańskich z tendencją do odbarwień w okolicach uszu, szyi i trąby.

Średnia grubość na grzbiecie wynosi ok. 30 mm zapewniając ochronę przed urazami, ukąszeniami i niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Fałdy zwiększają powierzchnię skóry, co ułatwia odprowadzenie nadmiaru ciepła. W związku z tym zwierzę lepiej toleruje zimno niż gorąco.

Inteligencja

Podobnie do swych krewnych słoń indyjski jest zwierzęciem bardzo inteligentnym i samoświadomym. Świadczy o tym budowa mózgu – duża i mocno pofałdowana kora nowa (Neocortex), będąca cechą charakterystyczną ludzi, małp człekokształtnych i niektórych gatunków delfinów.

Słoń potrafi dobrze przetwarzać informacje, procesy poznawcze są bardziej złożone niż u małp najbliżej spokrewnionych z człowiekiem. Niejednokrotnie obserwowano, jak stada słoni indyjskich przenosiły się na bezpieczniejsze obszary w okresie klęsk żywiołowych takich, jak tsunami czy trzęsienie ziemi.

Tryb życia

Dieta

Słoń indyjski żeruje o zmierzchu lub o świcie, dziennie zjadając do 150 kg pokarmu roślinnego. Zjada roślinność naziemną lub drzewiastą. Na podstawie obserwacji wykazano, że w menu słonia indyjskiego znajduje się ok. 112 gatunków roślin, spośród których najczęściej wybiera malwowce, bobowate, palmy, turzycowate i trawy. W porze suchej dietę wzbogaca o korę. Wodę pije co najmniej raz dziennie i zawsze znajduje się w pobliżu zbiornika z wodą pitną. W ciągu dnia zużywa 80 – 200 l do picia i kąpieli.

Życie w stadzie

Dorosłe samice i ich młode tworzą grupy rodzinne, natomiast samce po osiągnięciu dojrzałości muszą opuścić stado. Gotowe do rozrodu samce żyją samotnie lub w tymczasowych grupach kawalerskich. Stada rodzinne nie są zbyt duże, z reguły należą do nich 3 dorosłe, spokrewnione ze sobą samice i ich potomstwo, choć można spotkać wspólnoty złożone z 15 samic.

W sezonie rozrodczym pojedyncze stada mogą się ze sobą łączyć, tworząc 100-osobowe formacje (samice, młode i niedojrzałe osobniki). Do niedawna uważano, że – podobnie jak u słoni afrykańskich – stadu przewodzi najstarsza i najbardziej doświadczona samica, jednak okazało się, że między członkiniami grupy panują płynne relacje, a stopień zażyłości jest sprawą wysoce indywidualną, zależną od danej słonicy.

Generalnie zatem uważa się, że więzi społeczne są słabsze niż u afrykańskich kuzynów, co może łączyć się z mniejszą hierarchią.

Do komunikacji słoń indyjski używa infradźwięków, słonie potrafią bowiem odróżniać i słyszeć dźwięk o niskiej częstotliwości, której ludzkie ucho nie uchwyci.

Choć na terenach występowania słonia panuje jeden z największych kotów świata – tygrys – dorosłe osobniki rzadko stają się obiektem polowań pasiastego drapieżnika. Częściej, ale i tak niezbyt często, ofiarą tych kotów padają młode.

Rozmnażanie

Walki godowe i agresja

Między samcami dochodzi do walk mających na celu uzyskanie dostępu do samicy. Samce osiągają dojrzałość płciową między 12, a 15 rokiem życia, a między 10 i 20 rokiem przechodzą coroczny okres samczej furii (ang. musth) – jest to czas, kiedy poziom testosteronu we krwi wzrasta 100-krotnie, co powoduje budzenie się ogromnej agresji (podobnie jak u słonia afrykańskiego). Częstym widokiem w tym wyjątkowym czasie jest wydzielająca się z gruczołów ulokowanych po bokach głowy substancja zawierająca feromony.

Ciąża i młode

Ciąża trwa 18 – 22 miesiące, po czym na świat przychodzi jedno młode (rzadko bliźnięta). Po 19 miesiącach pobytu w macicy słonik jest w pełni rozwinięty, ale pozostaje w brzuchu jeszcze przez pewien czas, aby urosnąć i po urodzeniu dosięgać do jej sutków. Świeżo po narodzinach młody słoń waży ok. 100 kg, mlekiem jest karmiony przez kolejne 3 lata. W związku z tym samice rodzą średnio co 4 – 5 lat, czyli po odstawieniu poprzedniego potomka od piersi. W stadzie, jak wcześniej wspomnieliśmy pozostają samice, natomiast samce są wypędzane.

Słoń indyjski i człowiek

Przez większość roku słoń indyjski jest nieśmiały i płochliwy względem ludzi jednak samotne osobniki są wyjątkiem, niesprowokowane potrafią bowiem atakować przechodniów. Samotniki często zajmują obszary blisko dróg, co bardzo utrudnia ludziom swobodne poruszanie się. Bez problemu słoń może stratować człowieka, albo wbić go w ziemię za pomocą ciosów.

Podczas okresu wzmożonej agresji samce są bardzo niebezpieczne zarówno dla ludzi, jak i innych zwierząt. Słonie oswojone są w tym czasie przypinane kajdanami, aby rozjuszone nikogo nie zabiły.

Niezwykły przypadek – mięsożerny słoń…

Istnieje udokumentowany przypadek słonicy, która straciła młode na skutek wypadku z udziałem rolników. Nie byłoby w tym może nic wyjątkowego, gdyby nie fakt, że po traumatycznej i bolesnej dla samicy sytuacji widziała w człowieku najpierw zagrożenie, a potem… pożywienie.

Zmiana podejścia wskazywała na pogorszenie stanu psychicznego, którego skutkiem było zabicie słonicy. Po jej śmierci dokonano analiz wskazujących jednoznacznie, że żywiła się ludzkim mięsem. Tragiczną historię zwierzęcia opisano w kilku artykułach i ukazano w filmie dokumentalnym pod logo Animal Planet: World’s Deadliest Towns: Man-Eating Elephant.

Oswajanie słoni

Zarówno w przeszłości, jak i dzisiaj słonie indyjskie oswaja się w celu poprawienia efektywności pracy człowieka. Pod ludzkim okiem zwierzę sprawnie przenosi bardzo duże ciężary, zwłaszcza duże drzewa rosnące w dżungli. Zwierzęta są cenione ze względu na przystosowanie do pokonywania trudnych terenów, stając się często naturalny jeepem. Ponadto, świetnie sprawdzają się podczas safari.

Mówiący słoń

22-letni słoń o imieniu Koshik potrafił wypowiedzieć 6 słów z języka koreańskiego. W eksperymencie koreańscy native speakerzy byli w stanie zrozumieć, co Koshik powiedział. Słoń wydobywał z siebie słowa z pomocą trąby, którą wkładał do ust, po czym modulował barwę i rytm emitowanych dźwięków. Mimo tej niezwykłej zdolności specjaliści nie wierzą, że Koshik rozumiał słowa.

Szczegółowe dane i wymiary

Słoń indyjski (Elephas maximus)

• Długość ciała od głowy do ogona: 5,5 – 6,5 m (rekord 8,06 m)
• Wysokość w kłębie: samce: do 2,7 (rekord 3,35 m), samice: do 2,4 m
• Długość ogona: 1,2 – 1,5 m
• Długość trąby: 1,5 – 2 m
• Długość ciosów: 1,5 – 1,8 m (rekord 2,4 m)
• Masa ciosów: do 47,4 kg
• Masa: 2 – 4 t (rekord 7 ton)
• Długość życia: śr. 60 lat na wolności, 80 lat w niewoli
• Uszy: znacznie mniejsze niż u słonia afrykańskiego
• Populacja: 39 500 – 43 500 w stanie dzikim

Słoń indyjski – ciekawostki

• Największy słoń indyjski w historii został zastrzelony przez Maharadżę Susanga w Asamie (Indie), w 1924 roku. Olbrzym ważył 8 ton, mierzył 3,35 m wysokości w kłębie i 8,06 m długości (z ogonem).
• Trąba składa się z 60 000 włókien mięśniowych.
• Dzięki świetnym manipulowaniem trąbą słoń może utrzymać przedmiot o masie 300 kg.
• W trąbie słonia indyjskiego zmieści się ok. 4 l wody.
• Samice wytwarzają feromony, których główny składnik występuje w feromonach płciowych licznych gatunków owadów.

Polecamy

• Zwierzęta Azji
• Słoń afrykański i indyjski
• Słoń afrykański
• Tygrysy