Nosorożec indyjski / Nosorożec pancerny (Rhinoceros unicornis)

Jedno z największych zwierząt lądowych świata, a zarazem jeden z najmniej przyjaznych względem innych nosorożców. Choć można go podziwiać w niejednym ogrodzie zoologicznym, w niewoli nie czuje się dobrze, a przynajmniej nie na tyle, aby swobodnie się rozmnażać. Zwierzę, które dla swych pobratymców może być wyjątkowo brutalne, potrafi przejawiać rozczulające zachowania.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: nieparzystokopytne
• Rodzina: nosorożcowate
• Rodzaj: Rhinoceros
• Gatunek: nosorożec indyjski/nosorożec pancerny

Występowanie i siedliska

W przeszłości przebywał w całej północnej części subkontynentu indyjskiego po Indus, Ganges i Brahmaputrę, od Pakistanu do birmańskiej granicy Indii, w części Nepalu, Bangladeszu, Bhutanu. Znajdował też się w samej Birmie, południowych Chinach i Indochinach. Lubił bagienne sawanny i łąki nizinnego pasu Teraj i Brahmaputry, ale w związku z niszczeniem siedlisk i zmian klimatycznych populacja nosorożca pancernego stale malała przez cały wiek XIX.

Dziś spotykany tylko w Teraj, obszarach bagiennych południowego Nepalu, północnym stanie Indii Uttar Pradesh, północnym stanie Bihar oraz w dolinie Brahmaputry w Asamie. O historycznym zasięgu występowania nosorożca indyjskiego pisał Thomas C. Jerdon – angielski botanik, lekarz oraz jeden z pierwszych Europejczyków, który zainteresował się ptakami Indii.

Współcześnie tereny, na których przebywają nosorożce pancerne skurczyły się do kilku siedlisk południowego Nepalu, północnego Bengalu i doliny Brahmaputry. W latach ’80-tych zwierzęta te spotykano często w Parku Narodowym Manas w Bhutanie, dziś spotykane w miejscach eksploatowanych przez ludzi, ponieważ osady ludzkie zdominowały tamtejszy krajobraz. W związku z tym często widuje się je na polach uprawnych, pastwiskach i lasach wtórnych.

Charakterystyka

Wielkość

Samce mierzą średnio 368 – 380 cm długości, wysokość w kłębie wynosi 163 – 193 cm, podczas gdy samice mierzą odpowiednio 310 – 340 cm i 147 – 173 cm. Masa osobników płci żeńskiej żyjących w ZOO w Bazylei wynosiła ok. 1600 kg, a samców ok. 2100 kg.

Róg

Zarówno na pyskach samców, jak i samic widoczny jest pojedynczy róg, natomiast młode go nie posiadają. Twór ten zbudowany jest z samej keratyny, zatem strukturą przypomina np. ludzkie paznokcie. Róg zaczyna rosnąć w mniej więcej 6 roku życia zwierzęcia, a u większości dorosłych mierzy ok. 25 cm długości, choć odnotowano przypadek, w którym mierzył 57,2 cm. Czubek jest nieco zakrzywiony ku głowie, szerokość na całej długości wynosi średnio 12 – 18,5 cm, jednak na czubku gwałtownie zwężą się, osiągając szerokość ok. zaledwie 55 mm. U osobników żyjących w niewoli róg ma szerokość przeciętnej gałki do drzwi, ponieważ zwierzę często wykorzystuje go do rozmaitych czynności powodujących jego ścieranie.

„Pancerna” skóra

Nosorożec indyjski ma bardzo grubą, srebrno-brązową skórę, która w okolicach fałd jest różowa. Górna część kończyn i ramiona pokryte są guzami przypominającymi brodawki. Owłosienie jest ubogie, występuje bowiem tylko w postaci rzęs, pędzelków na czubkach uszu i ogona. Samce różnią się od samic grubą fałdą szyjną.

Dieta

Żywi się prawie wyłącznie trawą, choć zjada też liście, gałązki krzewów i drzew, owoce i rośliny wodne. Na żer wychodzi rano i wieczorem, a do pobierania pokarmu używa chwytnych warg. Jeśli trawy są zbyt wysokie, nosorożec udeptuje je, aby sięgały ust. Podobną technikę stosują matki, które uczą swoje młode zdobywać pokarm.

Zachowanie i tryb życia

Samotnik z wyboru

Poza okresem rozrodczym i matkami z dziećmi nosorożce indyjskie są samotnikami, choć czasem spotykają się nad wodopojem. Powierzchnia areału osobniczego samców wynosi średnio 2 – 8 km² i zachodzą na siebie.

Dominujące osobniki płci męskiej tolerują inne samce przechodzące przez ich terytorium, wyjątkiem jest jednak okres godowy, kiedy dochodzi do groźnych w skutkach walk. Aktywność przejawiają nocą i wczesnym rankiem, natomiast środek dnia poświęcają na kąpiele w jeziorach, rzekach i stawach. Dzięki zaobserwowanym zachowaniom wiemy, że są świetnymi pływakami.

Naturalni wrogowie i choroby

W środowisku naturalnym nie mają wrogów poza tygrysami, które czasami zabijają niestrzeżone młode, jednak z dorosłym osobnikiem wielki kot nie ma zbytnich szans. Żyją w dobrych stosunkach ze szpakowatymi i czaplowatymi, które zjadają z ich skóry liczne bezkręgowce.

W spokojnym żywocie przeszkadzają im jednak bąkowate (owady), które często kąsają te wielkie ssaki. Gatunek jest podatny na wiele chorób pasożytniczych przenoszonych przez pijawki, kleszcze i nicienie. Często pojawia się wąglik, a nawet sepsa.

Tymczasowe grupy społeczne

Choć na ogół samotne, nosorożce pancerne tworzą specyficzne grupy społeczne. Dorosłe samce zazwyczaj pozostają kawalerami, wyjątkami jest ruja i walki. Samice w większości również wybierają samotność, kiedy akurat nie wychowują młodych, ale matki zawsze trzymają swoje potomstwo blisko nawet do 4 roku życia, czasami pozwalając na przebywanie młodocianemu potomkowi w obecności nowo narodzonego cielaka.

Niedojrzałe samce i samice formują spójne grupy, natomiast grupa 2 – 3 młodych samców często żyje na skraju terytorium samca dominującego, prawdopodobnie w celu ochrony. Młode samice są nieco mniej uspołecznione od samców.

Nierzadko tworzą się grupy tymczasowe, które wspólnie tarzają się w nowych leśnych zbiornikach wodnych i błotnych, głównie w sezonie monsunowym, czyli między marcem, a kwietniem. Na grupę taką składa się ok. 10 osobników, może do niej należeć samiec alfa, samice oraz cielęta, niedojrzałe osobniki męskie nie mają natomiast prawa wstępu.

Wokalizacje (dźwięki) – komunikacja

Nosorożec indyjski dysponuje szeroką gamą odgłosów, m.in. parskaniem, trąbieniem, beczeniem, ryczeniem, piskiem, dyszeniem, chrząkaniem, jęczeniem, dudnieniem. Do komunikowania się stosuje również zapach – dorosłe samce oddają mocz nawet na odległość 3 – 4 m z sobą. Często jest to forma komunikatu „Nie przeszkadzać”.

Podobnie do pozostałych gatunków nosorożca często wypróżnia się na duże gnojniki uformowane z odchodów innych nosorożców, ponieważ posiadają specjalne gruczoły zapachowe, dzięki którym zaznaczają swoją obecność. W związku z tym obserwatorzy często widzą samce chodzące z głowami przy ziemi, jakby węszące. Prawdopodobnie szukają w ten sposób samic.

Walki na niby

W grupie są zazwyczaj przyjazne, witając się z nowo przybyłymi poprzez kołysanie głową, wzajemne lizanie, trącanie nosami. Potrafią również uprawiać niby-walki, bawić się gałązkami, które trzymają w ustach. Głównymi inicjatorami „walk” są dorosłe samce, jednak prawdziwe walki między dominującymi samcami są główną przyczyną śmierci w obrębie gatunku, ponadto, w okresie godowym panowie są niebywale agresywni wobec samic: gonią je lub bezpośrednio atakują. W przeciwieństwie do nosorożców afrykańskich, walczących przy użyciu rogów, nosorożce indyjskie walczą za pomocą siekaczy.

Rozmnażanie

W niewoli samce dojrzewają w 5 roku życia, ale status dominanta zdobywają znacznie później, kiedy będą wystarczająco duże. Samice w niewoli mogą rozmnażać się w ok. 4 roku życia, ale na wolności moment ten nadchodzi później, bo w ok. 6 roku. Prawdopodobnie głównym czynnikiem osiągnięcia dojrzałości płciowej jest zdobycie odpowiednio dużych gabarytów, aby móc się obronić przed agresywnymi samcami. Ciąża trwa ok. 15 miesięcy, a przerwa między porodami wynosi 34 – 51 miesięcy.

Populacja

Współczesna populacja żyjąca na wolności to ok. 3000 osobników, z których większość ok. 2000 żyje w Assam ( stan w północno-wschodnich Indiach).

W 2007 roku całkowitą populację oszacowano na 2,575 osobników, z których 2,200 żyło w rezerwatach:

• Park Narodowy Kaziranga: 2329
• Park Narodowy Jaldapara: 108
• Pobitora Wildlife Sanctuary: 81
• Park Narodowy Orang: 68
• Gorumara: 27
• Dudhwa Park Narodowy: 21
• Park Narodowy Manas: 19
• Katarniaghat Wildlife Sanctuary: 2

Populację w rezerwatach udaje się na przestrzeni ostatnich lat zwiększać. W Nepalu żyje ok. 500 nosorożców indyjskich.

Nosorożec w kadrze filmowym

Poniżej załączamy krótki film prezentujący nosorożce indyjskie.

Szczegółowe dane i wymiary

Nosorożec indyjski/Nosorożec pancerny (Rhinoceros unicornis)

• Długość ciała:
  • samce: 3,68 – 3,80 m
  • samice: 3,1 – 3,4 m
• Wysokość w kłębie:
  • samce: 1,63 – 1,93 m
  • samice: 1,47 – 1,73 m
• Długość czaszki: ponad 60 cm
• Róg: 25 cm (rekord 57,2 cm)
• Masa:
  • samce: ok. 2,1 t, największe samce osiągają 4 tony wagi.
  • samice: 1,6 t
• Długość życia: do 40 lat w niewoli (rekordzista dożył 47 lat)

Nosorożec indyjski, pancerny – ciekawostki

• Nosorożec pancerny jest gatunkiem lokalnie wymarłym w Pakistanie
• Nosorożec pancerny jest drugim co do wielkości zwierzęciem lądowym Azji, zaraz po słoniu indyjskim.
• Nosorożec jest drugim co do wielkości nosorożcem. Większy jest od niego tylko nosorożec biały, choć rekordowe osobniki nosorożca czarnego potrafią ważyć więcej. niż przeciętne nosorożce indyjskie W rankingu światowym zajmuje 5. miejsce spośród największych zwierząt lądowych.
• Najcięższy udokumentowany nosorożec indyjski ważył ok. 4 ton.
• Może biegać z prędkością dochodzącą do 55 km/h na krótkich dystansach. Ponadto, dysponuje świetnym węchem i słucham, słaby jest natomiast wzrok.
• Nosorożec indyjski lubi się kąpać.
• Nosorożec indyjski był bardzo trudny w rozmnażaniu w niewoli. Pierwsze szczęśliwe narodziny miały miejsce w Katmandu, w roku 1826, na kolejne trzeba było czekać prawie 100 lat. Mistrzem w hodowli indyjskich nosorożców jest Ogród Zoologiczny w Bazylei (Szwajcaria) – tylko w roku 2012 przyszły tam na świat 33 cielęta. Oznacza to, że większość nosorożców indyjskich w niewoli ma związek ze sztuczną populacją z Bazylei.
• Główną przyczyną narażenia na wyginięcie jest kłusownictwo, którego celem jest zdobywanie rogów. Kłusownicy wykorzystują kilka sposobów zabijania nosorożców: strzelanie (zajmują się tym nierzadko strzelcy wyborowi), rażenie prądem, łapanie w pułapkę (wykopane doły w taki sposób, aby kłusownik mógł swobodniej odciąć róg), dodawanie trucizn (np. trutki na szczury, pestycydy) do lizawek, stosowanie włóczni lub pętli przecinającej skórę i powodującej uduszenie.

Polecamy

• Zwierzęta Azji
• Nosorożce
• Nosorożec biały
• Nosorożec czarny
• Nosorożec pancerny kolos
• Tygrys bengalski
• Elasmoterium