Mrównik czyli prosię ziemne

Mrównik afrykański, prosię ziemne (Orycteropus afer)

Mrównik to wielki budowniczy Afryki. Stworzony do budowy obszernych tuneli, nieświadomie daje schronienie wielu zwierzętom, nawet drapieżnym. Dzięki jego norom niejedno stworzenie uniknęło śmierci, a on sam przyczynił się do wzbogacenia krajobrazu Afryki Subsaharyjskiej.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: mrówniki
• Rodzina: mrównikowate
• Rodzaj: Orycteropus
• Gatunek: mrównik afrykański

W obrębie gatunku sklasyfikowano 17 podgatunków.

Występowanie

Mrównika spotkamy w Afryce Subsaharyjskiej aż do RPA, ale poza wybrzeżami Namibii, Ghany i Wybrzeża Kości Słoniowej. Żyje głównie na sawannach, łąkach, ale również w buszach i lasach. Z reguły wybiera siedliska, w których pod dostatkiem jego ulubionego pożywienia – mrówek oraz termitów.

Jedynym miejscem niezajmowanym przez to zwierzę są bagienne lasy i skaliste tereny, trudno tam bowiem tworzyć nory. W Etiopii widziano go na wysokości 3200 m n.p.m.

Charakterystyka

Wygląd

Przeciętny mrównik mierzy zazwyczaj 105-130 cm długości, z ogonem osiągać może nawet 2,2 m (sam ogon może osiągnąć nawet 70 cm). Wysokość w kłębie wynosi ok. 60 cm, obwód ciała w najszerszym miejscu 100 cm, a waga mieści się w przedziale 60-80 kg.

Niektórzy dopatrują się w mrówniku podobieństwa do 3 różnych zwierząt, tak jakby bohater naszej dzisiejszej opowieści był „zmontowany” w programie graficznym: świni (ryj), zająca (uszy), szczura – ogon i kształt ciała.

Świński wygląd 🙂

Swą alternatywną nazwę – prosię ziemne – zawdzięcza nieco… świńskiemu wyglądowi. Sylwetka jest pękata, przypomina łuk, pokrywa je szorstki, rzadki włos. Kończyny nie są ani zbyt długie, ani zbyt krótkie, jednak nogi tylne są dłuższe od przednich. Na łapach przednich nie występują palce kciuka, w wyniku czego mrównik dysponuje 4 palcami w łapach przednich i 5 w tylnych. Każdy palec wyposażony został w mocny paznokieć w kształcie spłaszczonej łopaty. Przypomina zatem coś między pazurem a kopytem. Zaliczany jest do palcochodów, ale czasem wygląda jakby był stopochodny. Niejasność ta wynika w faktu, że kucający mrównik staje na podeszwach stóp, kiedy jednak chodzi swobodnie, używa tylko palców.

Sierść

Porasta go płowożółta sierść, często zabarwiona kolorem ziemi, w której kopie. Futro może zatem mieć odcień czerwieni i brązu. Szata mrównika jest cienka, a podstawową formą obrony przed atakiem drapieżnika jest twarda skóra. Najkrótsza sierść pokrywa głowę i ogon, dłuższe włosy występują na kończynach. Na prawie całej długości ciała futro ułożone jest w charakterystyczne kępki zawierające po 3-4 włosy. Najgęstsza sierść rośnie wewnątrz nozdrzy – pomaga ona chronić je przed zanieczyszczeniami podczas kopania w ziemi. Z tyłu ciała dostrzeżemy gruby u nasady ogon, zwężający się ku końcowi.

Głowa

Głowa jest wyraźnie wydłużona, wsparta na krótkiej, grubej szyi. Pysk zakończony jest płytą, w której ulokowane zostały nozdrza. W pysku widoczne są specyficzne zęby; nie występuje miazga, ale skupisko cienkich pionowych rurek (kanałów) będących zmodyfikowaną formą zębiny utrzymywanych ściśle dzięki cementowi (in. kostniwu). Największe zęby mają tych kanałów nawet 1500. Zęby mrównika nie są pokryte szkliwem, dlatego szybko się ścierają, ale i regenerują.

Nozdrza

Wnętrze nozdrzy pokrywają gęste włosy, płyta nosowa jest natomiast bardzo ruchliwa – umożliwiają to zmodyfikowane mięśnie mimiczne. Mięsista przegroda nosowa pełni prawdopodobnie funkcję organu zmysłowego, a dzięki większej liczbie kości małżowiny nosowej (9-11, podczas gdy u psów 4-5) występuje większa ilość wilgotnej tkanki nabłonkowej uwrażliwiającej węch.

Język i uszy

Jama ustna przypomina rurę; świadczy to o wyspecjalizowaniu w zdobywaniu określonego pokarmu, w tym przypadku mrówek oraz termitów. Długi i wystający język mierzyć może nawet 30 cm, równie długie są uszy (20-25 cm), wyglądające wręcz karykaturalnie w porównaniu do gabarytów zwierzęcia. Na głowie widoczne są małe oczy, wyposażone wyłącznie w pręciki umożliwiające widzenie czarno–białe, a także odpowiadające za postrzeganie ruchu i kształtów.

Dieta i sposób polowania

Prosię ziemne żywi się niemal wyłącznie mrówkami i termitami, spośród owoców jada jedynie ogórek z gatunku Cucumis humofructus.

Z nory wychodzi późnym popołudniem lub tuż po zachodzie słońca. Rozpoczyna wtedy intensywny żer na rozległym terenie (10-30 km). W czasie podróży mrównik trzyma nos przy ziemi a uszy kieruje ku przodowi. Oznacza to, że w poszukiwanie żywności zaangażowany jest zarówno węch, jak i słuch. Chodzi w ślad za zdobyczą, często zygzakiem; z jednej trasy korzysta średnio co 5-8 dni, aby dać czas termitom na odbudowanie populacji i powtórzyć atak. Gdy szuka pokarmu, wykopuje łapami niewielki dół, po czym intensywnie go obwąchuje. Zachowanie to ma prawdopodobnie na celu wykrycie mrowiska lub kopca termitów.

Dzięki długiemu, lepkiemu językowi mrównik może w jedną noc zjeść nawet 50 000 owadów. Kopce i mrowiska niszczy pazurami, aby uniknąć zatkania nozdrzy. Kiedy natknie się na ofiary, zaczyna je zlizywać, ugryzienia wielu owadów naraz nie wyrządzają ssakowi żadnych szkód, bowiem ma on bardzo twardą skórę. Najchętniej poluje jednak na termity poruszające się poza kopcem; tworzą one wtedy długie kolumny osiągające 10-40 m. Jest to idealna sytuacja dla mrównika, może się bowiem najeść do syta przy niewielkim nakładzie energii.

Żołądkiem mrównika jest odźwiernik mający za zadanie zetrzeć pokarm, aby zwierzę nie musiało go żuć. Układ pokarmowy wyposażony jest w bardzo duże jelito ślepe, a samce i samice wydzielają silny zapach z gruczołów kołoodbytowych. Mrównik wyposażony został również w wysoko rozwinięte ślinianki, które otaczają niemal całą szyję. Dzięki nim język zwierzęcia działa jak lep.

Zachowanie

Zazwyczaj jest cichy, ale zdarza mu się chrząkać w czasie jedzenia lub głośno mruczeć, kiedy wchodzi do swej nory. Gdy jest przestraszony, beczy, a kiedy poczuje się zagrożony ucieka do innego tunelu. Jeśli jednak jest on zbyt daleko, szybko wykopuje drugi.

Mrównik to dobry pływak i kopacz; potrafi stworzyć tunel o długości ok. 90 cm w zaledwie 5 minut. W zwykłych warunkach jest zwierzęciem raczej powolnym.

Schronienie opuszcza nocą lub o zmroku, zanim jednak wyruszy na żer, przez ok. 10 minut stoi u wejścia do tunelu, obwąchując i słuchając otoczenia. Potem w ciągu kilku sekund pokonuje dystans ok. 10 metrów, po czym nagle zatrzymuje się aby znów nasłuchiwać. Dopiero po tym “rytuale” rozpoczyna żerowanie.

Nory

Na swym terenie prosię ziemne posiada kilka nor, każda ma inną funkcję: może być wykorzystywana podczas żerowania, jako schronienie lub miejsce odpoczynku. Głównego tunelu używa w czasie rozrodu, jest z reguły długi (nawet 13 m), głęboki i szeroki, wyposażony w kilka wejść.

Nory zmienia okresowo, często wykopuje też nowe. Opuszczone tunele mrównika są nieodłącznym elementem afrykańskiego krajobrazu, są również schronieniem i wybawieniem dla innych zwierząt, np. likaonów, nietoperzy z gatunku Nycteris thebaica, guźców, mangust, hien, sów, jaszczurek, pytonów. Bez tych ziemnych tworów wiele zwierząt zginęłoby w trudnych warunkach Afryki Subsaharyjskiej.

W norze mieszka tylko jeden osobnik, wyjątkiem jest matka opiekująca się młodymi.

Jeśli podczas wtargnięcia drapieżnika mrównik nie może uciec, kładzie się na grzbiecie i broni pazurami.

Rozmnażanie

Relacje z płcią przeciwną nawiązuje tylko w okresie godowym. Ciąża trwa ok. 7 miesięcy, po której na świat przychodzi jedno młode ważące 1,7-1,9 kg. Porody odbywają się między majem i lipcem. Noworodek ma oklapnięte uszy i mocno pomarszczoną skórę, która wygładza się po ok. 2 tygodniach, uszy zaczynają sterczeć po 3 tygodniach.

W 5-6 tygodniu życia młode obrasta sierścią, może też wyjść z nory i żerować razem z matką; termity zaczyna jeść w ok. 9 tygodniu życia, ale od piersi zostaje odstawione w ok. 16 tygodniu.

Półroczny mrównik nie potrafi jeszcze kopać nor, dlatego może zostać przy matce do kolejnego okresu rozrodczego. Dojrzałość płciową osiąga w ok. 2 roku życia

Szczegółowe dane i wymiary

Mrównik, prosię ziemne (Orycteropus afer)

• Długość ciała bez ogona: 105-130 cm
• Długość ogona: do 70 cm
• Wysokość w kłębie: ok. 60 cm
• Uszy: 20-25 cm
• Język: do 30 cm
• Waga: 60-80 kg
• Długość życia: ponad 20 lat w niewoli

Mrównik, prosię ziemne (Orycteropus afer) – ciekawostki

• W języku afrikaans mrównik nosi nazwę erdvark, co oznacza “ziemną świnię” – aarde tłumaczy się jako “ziemia”, natomiast vark to “świnia”.
• Z genetycznego punktu widzenia mrównik jest uważany za żywą skamieniałość.
• Mrównik dysponuje największą ilością włosków węchowych spośród wszystkich współczesnych ssaków.
• Nora mrównika może być na tyle duża, że mógłby się w niej zmieścić dorosły człowiek.
• Głównym bohaterem znanego na całym świecie serialu animowany produkcji kanadyjsko – amerykańskiej pt.: “Artur” (oryg. Arthur) jest młody mrównik – okularnik.
  
• W 2017 roku mrównik urodził się w polskim ogrodzie zoologicznym.

Polecamy:

• Mrówkojad
• Mrówki
• Termity
• Zwierzęta Afryki