Kameleon czyli lew na ziemi

Kameleony (Chamaeleonidae)

Kameleon (z gr. chamailéōn) – lew na ziemi

Kameleony to stworzenia, które w powszechnej świadomości kojarzą się przede wszystkim z niezwykłą zdolnością zmiany barwy – umiejętnością, która pozwala im niemal magicznie zlewać się z otoczeniem, czy to w celu ukrycia się przed drapieżnikami, czy też podczas polowania. Nazwa ’lew na ziemi’, choć może wydawać się zaskakująca dla tych niewielkich gadów, nawiązuje do ich pewności siebie i mistrzowskiego opanowania środowiska, w którym żyją. Jednak zmiana koloru to tylko jedna z wielu fascynujących cech tych zwierząt.

Kameleony, obecne na naszej planecie od co najmniej 100 milionów lat, wykształciły w toku ewolucji cały wachlarz niezwykłych adaptacji – od niezależnie poruszających się oczu, zapewniających im niemal panoramiczne widzenie, po chwytny ogon i język zdolny wystrzelić jak strzała, by w ułamku sekundy pochwycić ofiarę. Te cechy czynią je nie tylko mistrzami kamuflażu, ale i wyjątkowo skutecznymi łowcami, którzy od prehistorycznych czasów z powodzeniem przetrwali w zmiennych warunkach Ziemi.

Kameleon to jaszczurka

Kameleon jest rodzajem jaszczurki. Należy do grupy zwanej kameleonowatymi i jest częścią dużej grupy gadów zwanych łuskonośnymi. Łuskonośne obejmują wiele różnych rodzajów jaszczurek i węży. Zamieszkuje lasy w Afryce i na Madagaskarze. Pojedyncze gatunki można spotkać w Europie, na Hawajach i Bliskim Wschodzie. Występuje często na terenach położonych na dużych wysokościach; poluje głównie na owady, nie gardzi również mniejszymi od siebie jaszczurkami i gryzoniami; żywi się także owocami, prawdopodobnie w celu zaspokojenia pragnienia.

Występowanie

Kameleony (Chamaeleonidae) występują w regionach świata, gdzie panują odpowiednie warunki klimatyczne i środowiskowe do ich życia. Największa różnorodność tych gadów znajduje się na Madagaskarze, który jest prawdziwym rajem dla kameleonów – szacuje się, że żyje tam ponad połowa wszystkich znanych gatunków, w tym wiele endemicznych, czyli występujących wyłącznie na tej wyspie. Poza Madagaskarem kameleony zamieszkują przede wszystkim Afrykę kontynentalną, zwłaszcza jej wschodnią i południową część, od lasów deszczowych po sawanny i tereny górskie. Spotkać je można na przykład w krajach takich jak Kenia, Tanzania, Uganda czy RPA.

Ich zasięg występowania nie ogranicza się jednak tylko do Afryki. Niektóre gatunki kameleonów żyją także w południowej Europie – na przykład w Hiszpanii, Portugalii czy na wyspach takich jak Kreta – gdzie klimat śródziemnomorski sprzyja ich przetrwaniu. Ponadto można je znaleźć na Bliskim Wschodzie (np. w Jemenie i Arabii Saudyjskiej) oraz w południowo-zachodniej Azji, w tym w Indiach i na Sri Lance. Co ciekawe, kameleony zostały również introdukowane przez człowieka w niektórych miejscach poza ich naturalnym zasięgiem, takich jak Hawaje czy Floryda, gdzie dobrze się zaaklimatyzowały.

Kameleony preferują środowiska o dużej wilgotności i obfitej roślinności – lasy tropikalne, busz, sawanny z drzewami czy nawet ogrody w siedliskach ludzkich. Są to zwierzęta nadrzewne, więc kluczowe dla nich jest istnienie gałęzi, liści i innych struktur, na których mogą się wspinać i polować.

Zmiana barwy

Kameleony znane są z umiejętności zmiany barwy, która pomaga tym powolnym zwierzętom maskować się w trakcie polowania i chronić przed drapieżnikami. Wbrew powszechnej opinii zdolność ta nie polega na radykalnej zmianie kolorów, lecz przyjmowaniu różnych odcieni tej samej barwy. Gdy kameleon jest zaniepokojony silnie spłaszcza ciało, ukrywa się za gałęziami i nieruchomieje.

W połączeniu ze zmianą barwy, taki kamuflaż sprawia, że jest niemal całkowicie niewidoczny dla drapieżnika.

Skóra niektórych gatunków pokryta jest często rogami czy kolcami, które nadają im groźny wygląd – takie niesamowite oblicze ma odstraszać intruzów.

Wbrew popularnym opiniom kameleony nie dostosowują swojej barwy do barwy otoczenia – ich barwa zmienia się wraz ze zmianą stanu fizycznego i emocjonalnego. Zmiana barwy jest także formą komunikacji z innymi osobnikami, choć ich naturalny kolor często odpowiada danemu typowi otoczenia, w którym przebywają

Dieta kameleonów

Kameleony to przede wszystkim mięsożercy, a ich dieta opiera się głównie na różnorodnych bezkręgowcach i małych kręgowcach, które zdobywają dzięki swoim niezwykłym zdolnościom łowieckim. Podstawę ich jadłospisu stanowią owady – od świerszczy, koników polnych, motyli i much, po chrząszcze czy pająki. W zależności od wielkości kameleona i jego środowiska, zdobycz może być naprawdę zróżnicowana.

Mniejsze gatunki, jak kameleony karłowate z rodzaju Brookesia, zadowalają się drobnymi owadami, takimi jak mrówki, termity czy maleńkie larwy. Z kolei większe kameleony, takie jak Furcifer oustaleti czy Chamaeleo calyptratus, nie wahają się sięgać po bardziej ambitne kąski – mogą polować na szarańczaki, duże ważki, a nawet małe kręgowce, w tym jaszczurki, młode ptaki czy drobne gryzonie, jeśli nadarzy się okazja.

Co ciekawe, dieta kameleonów nie zawsze ogranicza się do żywych zwierząt. Niektóre gatunki okazjonalnie zjadają też materię roślinną – liście, owoce czy kwiaty – choć robią to głównie dla nawodnienia lub przypadkowo, np. połykając rośliny wraz z owadami. W niewoli często podaje się im też specjalnie przygotowane owady, jak świerszcze karmione warzywami, by uzupełnić dietę w witaminy.

Kameleony są oportunistami – jedzą to, co jest dostępne w ich środowisku i co są w stanie upolować, a ich dieta zmienia się wraz z porą roku czy lokalnymi warunkami. Woda też odgrywa kluczową rolę – zamiast pić z kałuż, zlizują krople rosy lub deszczu z liści, co jest kolejnym przykładem ich adaptacji do nadrzewnego trybu życia. Ta elastyczność w żywieniu pomogła im przetrwać miliony lat w różnorodnych ekosystemach.

Polowanie

Kameleon to mistrz zasadzki, a jego strategia łowiecka opiera się na cierpliwości i precyzji. Jaszczurka ta poluje, czyhając nieruchomo na gałęziach, liściach czy innych elementach roślinności, gdzie dzięki kamuflażowi staje się niemal niewidoczna dla otoczenia. W bezruchu, z idealnie wtopionym w tło ciałem, czeka na odpowiedni moment, obserwując świat za pomocą swoich niezależnie poruszających się oczu, które dają jej szeroki zakres widzenia bez najmniejszego ruchu głowy.

Kiedy niczego niepodejrzewająca ofiara – owad, mały ptak czy inna drobna zdobycz – zbliży się na wystarczającą odległość, kameleon przechodzi do akcji. Z zadziwiającą szybkością, w czasie krótszym niż mgnienie oka, „wyrzuca” w jej stronę swój długi, lepki język, który może być nawet dwukrotnie dłuższy od jego ciała. Ten niezwykły narząd, napędzany potężnymi mięśniami, działa jak precyzyjna broń – błyskawicznie owija się wokół schwytanego zwierzęcia, unieruchamiając je dzięki lepkiej powierzchni i drobnym wypustkom. Następnie ofiara zostaje wciągnięta do pyska i połknięta, często w całości, co czyni kameleona jednym z najbardziej skutecznych drapieżników w swoim środowisku.

Język kameleona

Język kameleona pokryty jest lepkim śluzem, a jego długość (w zależności od gatunku) równa lub większa długości samego kameleona.

Życie na drzewach

Kameleon jest bardzo dobrze przystosowany do życia na drzewach. Posiada długi, giętki ogon, który owija dookoła gałęzi. Częściowo zrośnięte palce umożliwiają gadowi pewne poruszanie się, nawet po najcieńszych gałązkach.

Największe kameleony na świecie

• Kameleon olbrzymi (Furcifer oustaleti / Chamaeleo oustaleti) – do 100 cm / samica do 50 cm
• Kameleon Parsona (Calumma p.parsonii) – do 68 cm
• Kameleon jemeński (Chamaeleo calyptratus) – do 65 cm
• Kameleon Mellera (Trioceros melleri) – do 61 cm

Najmniejszy kameleon świata

Brookesia micra – gatunek opisany dopiero w 2012 roku. Występuje na Madagaskarze. Szacuje się, że gatunek ten nie przekracza 30 mm długości. Osobnik znaleziony w 2007 roku miał 23.6 mm długości (głowa i tułów – 15.8 mm; ogon 7.8 mm). Brookesia micra jest jednocześnie jednym  z najmniejszych poznanych kręgowców owodniowych.

Kameleon ciekawostki. Czy wiesz, że…

• Największe kameleony osiągają masę ciała zbliżoną do 1 kg.
• Niektóre kameleonowate stosują mimetyzm przybierając kształt zeschłych liści.
• Gdy jaszczurka czuje się zagrożona, bierze głęboki wdech. Nadymając całe ciało robi wrażenie większej i groźniejszej niż jest w rzeczywistości.
• Oczy kameleona mogą obracać się we wszystkich kierunkach, jedno niezależnie od drugiego.
• Kameleony występują na Ziemi od co najmniej 100 milionów lat.
• Chwytanie zdobyczy ułatwia kameleonowi kleista wydzielina, pokrywająca czubek języka.
• Zmiana ubarwienia służy kameleonowi również do okazywania… uczuć. Rozdrażniony ciemnieje, a na niebezpieczeństwo reaguje rozjaśnieniem barwy.
• Długość języka kameleona przewyższa długość jego całego ciała.
• W trakcie polowania język kameleona może być wyrzucony z prędkością 5 m/s. Dosięgnięcie nim ofiary trwa mniej niż 0,01 s.

Polecamy

• Jaszczurki
• Gady
• Węże