Frynosoma rogata – jaszczurka tryskająca krwią

Frynosoma rogata (Phrynosoma cornutum)

Jaszczurka przypominająca ropuchę – taki opis z pewnością nie brzmi groźnie. Jeśli jednak dodamy do tego rogi, kolce i krew z oczu, nasze postrzeganie zmienia się radykalnie. O kim mowa? Tym razem „na tapetę” bierzemy północnoamerykańskiego gada o ciekawej nazwie i jeszcze ciekawszym życiorysie.

Klasyfikacja

• Gromada: gady
• Rząd: łuskonośne
• Podrząd: Iguania
• Rodzina: frynosomowate
• Rodzaj: Phrynosoma
• Gatunek: frynosoma rogata

Występowanie

Frynosoma rogata to jeden z 14 gatunków z rodzaju Phrynosoma. Opisywany przedstawiciel zajmuje tereny od Colorado i Kansas przez Teksas i Arizonę po północny Meksyk (głównie na pustyni Sonora). W Karolinie, Georgii, w Luizjanie, Arkansas i na Florydzie żyją natomiast sztucznie wprowadzone populacje frynosomy.

Na swe siedliska wybiera najczęściej tereny piaszczyste, pełne opuszczonych nor, do których chętnie się wprowadza. Zwykle preferuje legowiska ulokowane w pobliżu gniazd mrówek zbożowych.

Wymaga dobrego nasłonecznienia, aby organizm mógł produkować witaminę D. Z tego też powodu widuje się ją na otwartych terenach, takich jak skaliste zbocza czy pobocza dróg (co często kończy się śmiercią pod kołami pojazdów) – podobnie jak u molocha straszliwego w Australii. Nocą, dla utrzymania ciepła, zakopuje się w piasku.

Charakterystyka

Wygląd

Spłaszczony tułów jaszczurki nadaje jej ropuszego wyglądu, który dodatkowo akcentują krótkie kończyny przypominające te u płazów. Na głowie, po bokach ciała i na ogonie występują zmodyfikowane łuski tworzące charakterystyczne kolce. Najbardziej widoczne są liczne „rogi” z tyłu głowy.

Spodnia część ciała gada ma szary lub płowy odcień, natomiast grzbiet w tych samych odcieniach mogą pokrywać białe, czerwone lub żółte plamki. Wzór na grzbiecie odpowiada położeniu kolców.

Wielkość

Przeciętny osobnik mierzy ok. 69 mm długości. Górna granica dla samców wynosi 94 mm, dla samic natomiast 114 mm.

Dieta

Poluje głównie na czerwone mrówki z gatunku Pogonomyrmex barbatus. Dietę uzupełnia termitami, konikami polnymi, chrząszczami i ich larwami. Wszelkie czynności gada toczą się w godzinach największej aktywności jego ulubionej zdobyczy – Pogonomyrmex barbatus właśnie.

Zachowanie i usposobienie

Największą aktywność wykazuje w ciągu dnia. Codzienne działania uzależnione są od warunków zewnętrznych, takich jak temperatura otoczenia (ma ona też związek z aktywnością mrówek). Jako gad, frynosoma musi sama regulować temperaturę organizmu, a najlepszym na to sposobem jest wygrzewanie się w słońcu. W celu utrzymania pożądanej ciepłoty ciała zakopuje się w piasku lub chowa do cienia.

Zwierzę zakopuje się w piasku dzięki spiczastemu pyskowi, którym porusza energicznie na boki. Ruch ten przechodzi na resztę ciała, co umożliwia „zapadnięcie się” w piach. Technika ta może zarówno chronić przed wychłodzeniem, jak i przegrzaniem organizmu (w zależności od temperatury gleby).

Od późnego lata do późnej wiosny frynosoma zapada w stan hibernacji. W tym czasie metabolizm znacznie spowalnia, więc przez długi czas zwierzę może przetrwać bez jedzenia i picia. Po wyjściu ze stanu hibernacji jaszczurka rozpoczyna sezon lęgowy.

Tryskanie krwią z … „oczu”

Innym niezwykłym zachowaniem frynosomy jest specyficzna metoda samoobrony. Kiedy drapieżnik lub intruz podejdzie zbyt blisko gada, ten nadyma się aby zwiększyć swoje rozmiary. Jeżeli jednak ta metoda zawodzi, jaszczurka tryska krwią z porów ulokowanych w kącikach oczu. Wydaje się, że reakcja ta nie występuje na poziomie świadomym, ale jest efektem silnego napięcia. Niewykluczone zatem, że tryskanie krwią jest sposobem na zmniejszenie ciśnienia tętniczego.

Mimo groźnego wyglądu frynosoma jest bardzo łagodna. Ponieważ w swoich siedliskach nie posiada zbyt wielu naturalnych wrogów, nie przejawia agresji i nie gryzie. Schwytana będzie leżeć nieruchomo w dłoni, udając martwą. W Stanach Zjednoczonych gatunek jest objęty jednak ochroną prawną – panuje zakaz chwytania tych gadów bez otrzymania specjalnego zezwolenia. Zwierząt tych nie wolno zatem posiadać, transportować i sprzedawać.

Z reguły porusza się powoli, ale jeśli w pobliżu wyczuje drapieżnika, nabiera tempa. Chowa się pośród gęstych traw lub w opadniętych liściach. Innym sposobem na ukrycie się przez drapieżnikiem jest błyskawiczne zakopanie w ziemi.

Rozmnażanie

Okres lęgowy rozpoczyna się z końcem kwietnia i trwa do lipca. Samice składają jaja w wilgotnych, piaszczystych gniazdach. Inkubacja trwa 45-55 dni, po czym na świat przychodzą ok. 1,5-centymetrowe młode. Choć na tułowiu i ogonie nie występują jeszcze kolce, od początku widoczne są na głowie.

Czy matka opiekuje się młodymi? Nie ma na to dowodów. Wydaje się jedynie, że po wykluciu młode jaszczurki muszą radzić sobie same. Nie poznano również wieku, w jakim osiągają dojrzałość płciową, zaobserwowano jednak, że mogą się rozmnażać już w 3 roku życia.

Szczegółowe dane

Frynosoma rogata (Phrynosoma cornutum)

• Długość ciała: samce max. 9,4 cm, samice max. 11,4 cm (średnio 7 cm)
• Długość ogona: 4 cm
• Waga: 5,6-37 g
• Długość życia: co najmniej 5 lat

Frynosoma rogata (Phrynosoma cornutum) – ciekawostki

• Nazwę rodzaju – Phrynosoma – można dosłownie przetłumaczyć jako „ropuchokształtny”. Człon gatunkowy – cornutum – oznacza natomiast „rogaty”.
• Jaszczurka może tryskać krwią z kącików oczu nawet na odległość 1,5 m.
• Niektóre plemiona indiańskie uważają jaszczurki z rodzaju Phrynosoma za święte.
• W ostatnich latach populacja zmniejszyła się o ok. 30%, ale istnieją przesłanki świadczące o odradzaniu się gatunku. Za przyczynę gwałtownego spadku liczebności frynosomy rogatej uważa się nadmierne używanie pestycydów oraz wprowadzenie (zawleczenie) do Ameryki Północnej inwazyjnych i bardzo terytorialnych mrówek z gatunku Solenopsis invicta. Mrówki te przyczyniają się w znacznym stopniu do niszczenie populacji rodzimych czerwonych mrówek będących podstawą diety frynosomy.
  

Polecamy

• Gady
• Jaszczurki
• Waran z Komodo
• Moloch straszliwy
  
• Padalec
• Iguana