Dziobak (Ornithorhynchus anatinus)

Dziobak (Ornithorhynchus anatinus)

Jak wygląda połączenie bobra, kaczki i wydry? Jeśli wyobraźnia nie pozwala Ci na stworzenie obrazu takiej hybrydy, wystarczy polecieć na wschodnie wybrzeże Australii i zobaczyć dziobaka. Stworzenie rodem z surrealistycznych dzieł Salvadora Dali pokazuje, jak wielką mocą włada ewolucja i natura w ogóle.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Podgromada: ssaki jajorodne
• Rząd: stekowce
• Rodzina: dziobakowate
• Rodzaj: Ornithorhynchus
• Gatunek: dziobak

Występowanie

Ten endemiczny gatunek stekowców występuje wyłącznie na wschodnim wybrzeżu Australii, a także na Tasmanii. Środowiskiem naturalnym dla dziobaka jest woda – pływa w małych rzekach i strumieniach. Spotkać go jednak można również na tasmańskich wzgórzach, w Alpach Australijskich, w tropikalnych lasach równikowych u wybrzeży Queensland oraz w północnej części Półwyspu York. Przebywając na południu Australii, na pewno nie spotkasz dziobaka chyba, że wylądujesz na Wyspie Kangura – tam znajduje się jego introdukowana populacja.

Dziobak w najczystszych rzekach jest praktycznie niespotykany, częściej można go obserwować w wodach nieco brudniejszych.

Charakterystyka

Wygląd

Całe ciało i „bobrowaty” ogon obrośnięte są gęstym futrem, które zatrzymuje ciepło. W płaskim szerokim ogonie magazynowany jest tłuszcz służący jako zapas energii. Kaczy dziób jest duży i miękki. Nie pełni roli jamy ustnej – to organ zmysłowy. Usta natomiast znajdują się pod nim. Na grzebiecie dzioba umiejscowione są nozdrza. Uszy i oczy osadzone zostały w specjalnych rowkach, zamykających się w trakcie pływania. Między palcami występuje błona pławna – większa na łapach przednich. Gdy dziobak chodzi po lądzie, błony tworzą fałdy – „harmonijki”.

Temperatura ciała dziobaków wynosi ok. 32^oC, co jest raczej niespotykane u innych ssaków, osiągających temperaturę ok. 37^oC.

Młody dziobak posiada zęby trzonowe, które wypadają w momencie poznawania środowiska poza gniazdem. Na miejscu zębów pojawiają się zrogowaciałe płytki, przeznaczone do miażdżenia pokarmu.

Wejście kanału słuchowego znajduje się u podstawy czaszki.

Gadzie cechy dziobaka:

• w szkielecie występuje dodatkowa kość obręczy barkowej
• nogi ułożone są po bokach ciała (ssaki mają nogi pod tułowiem)
• po lądzie porusza się, stąpając na kościach palców (nie uszkadza błony pławnej)

Jad dziobaka

Gadzia natura przejawia się również w występowaniu jadu. Dziobak posiada specjalne ostrogi, znajdujące się na kostkach tylnych nóg, z których jad jest wydzielany. Tylko samce posiadają tę toksynę. Samice nie są jadowite, ponieważ ich ostrogi zanikają przed 1. rokiem życia.

Człowiek ukłuty przez dziobaka nie umiera od jadu, ale bardzo cierpi przez ogromny, przeszywający ból, uniemożliwiający normalne funkcjonowanie.

Po „ukąszeniu” wokół rany występuje obrzęk rozprzestrzeniający się na całą kończynę. Ponieważ dziobaki nie używają jadu, aby zabijać przypuszcza się, że samce używają go najczęściej po to, aby podkreślić swą dominację w okresie rozrodczym (w tym czasie wzrasta ilość produkowanej toksyny).

Oczy i wzrok

Budową oka dziobak przypomina lwy morskie oraz wydry. Oznacza to, że na przestrzeni wieków został on przystosowany do wodnego i nocnego trybu życia.

Zachowanie/tryb życia

Dziobak to zwierzę aktywne o zmierzchu oraz w nocy. Rzadko można go spotkać za dnia, jeśli już się pojawi, najczęściej ma to miejsce przy zachmurzonym niebie.

W rzekach znajduje pożywienie: krewetki, rakowate, pierścienice, larwy owadów. Poluje łapiąc pływającą zdobycz lub ryjąc dno zbiornika wodnego. Aby zdobyć pokarm, musi zatem pływać i nurkować, a jest w tym całkiem niezły. Pod wodą wytrzymuje ok. 40 sekund. Między jednym a drugim nurkowaniem odpoczywa nad powierzchnią wody przez ok. 20 sekund. Kiedy zdobędzie pożywienie, „chowa” je w kieszonkach policzkowych, a następnie przemieszcza się z nim na powierzchnię, aby dokonać konsumpcji. Na polowaniach spędza ok. 12 godzin dziennie.

Nory znajdują się przy samym lustrze wody. Mają owalny kształt i są ukryte wśród korzeni wodnych roślin.

Terytorium dziobaka może obejmować obszar ok. 7 km², a rewir jednego samca nakłada się na rewiry kilku samic (3-4).

Wrogowie naturalni

Na dziobaka czyha wiele niebezpieczeństw: orły, sowy, jastrzębie, węże, warany, bobroszczury. Zdarzają się również ataki ze strony krokodyli. Śmiertelność wśród dorosłych osobników jest jednak niska.

Mini sonar – elektrolokacja

Tym, co czyni dziobaka fenomenem wśród współczesnych ssaków (ale nie stekowców) jest posiadanie elektroreceptorów. Dzięki nim zwierzę „namierza” swoją ofiarę poprzez zmiany w polu elektrycznym. Generalnie, dziobak potrafi odbierać bodźce elektryczne z otoczenia. Pod tym względem jest podobny do rekinów.

Wspomniane elektroreceptory znajdują się w skórze dzioba, w specjalnych rowkach. Dziobak ustala źródło pola elektrycznego, porównując różnice w sile sygnału między różnymi receptorami. Mocnym argumentem przemawiającym na korzyść tej teorii jest sposób poruszania głową w trakcie polowania – bok do boku. Zwierzę potrafi „obliczyć” odległość od zdobyczy. Nie używa węchu, ani wzroku w czasie łowów. Zamyka oczy, uszy i nozdrza, gdy nurkuje. Przez rycie dna wodnego, elektroreceptory dziobaka wyłapują prądy elektryczne wytwarzane przez skurcze mięśni nadpływającego zwierzęcia. Oznacza to, że odróżnia byty ożywione od nieożywionych.

Rozmnażanie

Okres rozrodczy trwa od czerwca do października. Na podstawie obserwacji i badań ustalono, że dziobak może być zwierzęciem zarówno osiadłym, jak i migrującym.

Samica w okresie rozrodu buduje nową norę o głębokości dochodzącej do 20 metrów z elementami blokującymi dostęp do dalszych części jamy. Chroni to samicę oraz jej jaja przed zalaniem i atakiem drapieżnika. Wyściela wnętrze nory mokrymi liśćmi i trzciną, tworząc rodzaj posłania.

Samica zanosi mokre liście i trzcinę do gniazda, trzymając je pod zwiniętym ogonem.

Samica posiada dwa jajniki, ale tylko jeden „działa”. W jednym miocie składa od 1 do 3 małych jaj o skórzastych skorupkach. Średnica jaja wynosi ok. 11 mm. W macicy rozwijają się przez ok. 28 dni, po wyjściu poza ciało matki są wysiadywane przez ok. 10 dni. Samica ogrzewa jaja, owijając się wokół nich.

Po 10 dniach wysiadywania na świat przychodzą delikatne, ślepe i łyse młode. Karmione są mlekiem, ale nie przez sutki (dziobaki ich nie posiadają), a przez pory w skórze, z których wydobywa się mleko. Na brzuchu występują specjalne szczeliny, w których gromadzi się płyn. Dzięki temu młodym jest wygodniej zlizywać pokarm. Karmienie mlekiem trwa od 3 do 4 miesięcy. W tym okresie samica rzadko wychodzi poza jamę, aby się pożywić. Przed jej chwilowym opuszczeniem tworzy przeszkody utrudniające drapieżnikom zjedzenie młodych. Wracając z polowania samica suszy o nie swoje futro, aby komora lęgowa pozostała sucha.

Po ok. 5. tygodniach samica coraz częściej opuszcza norę, młode opuści ją w 4 miesiącu życia.

Szczegółowe dane/wymiary

Dziobak (Ornithorhynchus anatinus)

• Długość: ok. 50 cm (samce), ok. 40 cm (samice)
• Waga: 0,7 – 2,4 kg
• Długość życia: do 11 lat na wolności, do 17 lat w niewoli

Dziobak – ciekawostki. Czy wiesz, że…

• Ponad 80% genomu dziobaka jest zgodne z genomem reszty ssaków;
• Jad dziobaka może zabić zwierzę wielkości psa;
• Dziobak potrzebuje dziennie pokarmu o masie 1/5 ciężaru swojego ciała;
• Podczas eksperymentu naukowego okazało się, że dziobak reagował na sztuczną krewetkę, gdy przepuszczano przez nią prąd elektryczny
• W przeszłości (do początku XX wieku) dziobak był obiektem pożądania myśliwych i kłusowników ze względu na futro. Współcześnie podlega ochronie na całym obszarze występowania;
• Podejrzewa się, że populacja dziobaka na terenie Australii jest na stałym poziomie lub obniża się, jednak nie skutkuje to zagrożeniem gatunku;
• Postać dziobaka wykorzystano w kreskówce pt.: „Fineasz i Ferb”,
• Od 1966 roku wizerunek dziobaka widnieje na rewersie 20-centówki australijskiej

Polecamy:

• Australia
• Pies dingo
• Koala
• Kangury