Huang He – źródło potęgi i przekleństwo Chin

Największą i obecnie najważniejszą dla gospodarki Chin rzeką jest Jangcy. Jednak w historii tego kraju największe znaczenie odegrała inna wielka rzeka – Huang He. To właśnie nad nią narodziła się cywilizacja chińska. Jednak nie raz doprowadziła ona to państwo na skraj upadku.

Huang He to druga pod względem długości i wielkości rzeka Chin (oraz szósta na świecie). Wyróżnia się niezwykle zmiennym przepływem wody – w porze deszczowej bywa nawet 60 razy większy niż w porze suchej! To, a także ogromne zamulenie sprawia, że dzisiaj znaczenie gospodarcze rzeki jest niewielkie – jednak odegrała ogromną rolę dla rolnictwa. Ogromna ilość niesionego materiału sprawia, że rzeka często i nieprzewidywalnie wylewa, a ponadto na przestrzeni dziejów znacznie zmieniał się jej bieg.

Nazwa

Huang He oznacza dosłownie „Żółta Rzeka”, nazwa ta pochodzi od charakterystycznej barwy wody w jej dolnym biegu, którą nadają jej drobiny mułu i lessu niesione prądem. Pod tą nazwą była znana od starożytności – wspominana jest w kronice „Yu Gong” sprzed ok. 200 lat p.n.e. Co ciekawe, Mongołowie nazywali ją „Black River” z powodu krystalicznej czystości w górnym biegu, dzięki której można było zobaczyć ciemne, kamieniste dno. Z kolei w dolny biegu nosiła miano „Hatan Gol”, czyli „Królowej rzek”.

Geografia

Huang He zaczyna bieg w górach Bayah Har w prowincji Quinhai w zachodnich Chinach na wysokości 4800 m n.p.m. Obecnie, przy długości 5464 km, jest szóstą najdłuższą rzeką na świecie. Jej dorzecze ma powierzchnię 752 tys. km².

Przepływ jest bardzo zróżnicowany. W porze suchej wynosi zaledwie 1030 m/s (czyli mniej niż Wisła), za to w porze deszczowej gwałtownie rośnie, osiągając wartość 25 000 m³/s. Czasem przekracza 58 000m/s – wówczas staje się drugą względem przepływu rzeką świata – po Amazonce. Największy przepływ ma miejsce między lipcem a październikiem, zaś najmniejszy – od marca do czerwca.

Rzeka przepływa przez Wyżynę Lessową – największy na świecie obszar lessu, który tworzy tam warstwę grubą na 300 m. Stamtąd pochodzi ponad 90% mułu niesionego przez rzekę. Od tego obszaru rzeka staje się niezwykle zamulona, żadna inna nie może się z nią pod tym względem równać. Ocenia się, że przenosi ponad 1,6 mld ton osadów rocznie. W 1 m³ wody znajduje się nawet 34 kg mułu – dla porównania w Nilu jest to tylko 1 kg na m³ wody.

Przebieg

Huang He zaczyna bieg w terenie obfitującym w mokradła, znajduje się w rezerwacie Sanjiangyuan („Źródło Trzech Rzek”). Jet to miejsce bardzo ważne dla Chińczyków – na jego terenie znajdują się też źródła rzek Jangcy i Mekong. Od tego miejsca rzeka przepływa przez Tybet, wijąc się wśród gór. Jest tutaj czysta i przejrzysta. Na jej trasie znajdują się jeziora, w tym największe Gyaring i Ngoring.

Dalej rzeka dopływa Mongolii Wewnętrznej – autonomicznego regionu północnych Chin. Tam skręca gwałtownie na południe. Górny bieg obejmuje aż 3472 km długości rzeki i 51% dorzecza. Na tym odcinku wysokość koryta rzeki zmienia się dość mocno, bo średnio o 3496 m (czyli 0,1%). Huang He płynie tu malowniczo, często między wysokimi skałami. Pod koniec górnego biegu rzeka dociera do Hetao – rozległej równiny długiej na 900 km i szerokiej na 30-50 km. Jest to historycznie najważniejszy rolniczo obszar Chin.

Środkowy bieg rzeki przepływa przez Wyżynę Lessową, po czym przechodzi w pustynną wyżynę Ordos, gdzie dokonuje gwałtownego skrętu na wschód. Tam na krótkim odcinku łączy się z kilkoma innymi rzekami. Średni bieg liczy sobie 1206 km i przypada nań 46% dorzecza. Spadek wysokości wynosi 890 m. na tym odcinku do Huang He wpada ok. 30 dużych dopływów i szereg mniejszych.

Dolny odcinek rzeki zaczyna się od miasta Zhengzhou, skąd do ujścia jest już tylko 786 km. Na tym odcinku Huang He prawie nie ma dopływów – odcięła je od siebie ogromną ilością osadów i obecnie uchodzą one do morza samodzielnie. Na tym odcinku rzeka płynie między groblami utworzonymi przez niesiony przez samą siebie muł.

Groble są tak wysokie, a ilość osadów tak olbrzymia, że ma tu miejsce niespotykane zjawisko – powierzchnia rzeki znajduje się nawet 10 m ponad poziomem gruntu (oczywiście nie licząc grobli). Obecnie Huang He uchodzi do zatoki Pohaj w Morzu Żółtym. Tworzy przy ujściu deltę o powierzchni 8000 km².

Przyroda

Huang He jest bogata w ryby – odnotowano tu 160 gatunków, z czego 19 to endemity. Niestety rabunkowa eksploatacja dóbr naturalnych doprowadziła do znacznego zanieczyszczenia wód rzeki, ponadto wprowadzono do niej szereg gatunków obcych. Skutkiem tego wiele rodzimych gatunków wyginęło lub jest silnie zagrożonych, niektóre z nich znikną w ciągu najbliższych lat.

Zbiorniki wodne powstałe przy zaporach stały się domem dla wielu ryb żyjących w jeziorach i wodach wolno płynących. Są to jednak często gatunki obce dla Huang He i jej dopływów. Poza tym duża liczba elektrowni wodnych utrudnia lub wręcz uniemożliwia rozmnażanie się ryb wędrujących w górę rzeki. Obecnie żyje tu tylko 80 gatunków rodzimych, za to aż 26 napływowych.

Na terenie dorzecza Huang He żyją dwa gatunki żółwi, jednym z nich jest znany żółwiak chiński. Są to zwierzęta sprawnie pływające i drapieżne, przystosowane do życia w zamulonych wodach. Oba są hodowane w specjalnych farmach jako powszechnie cenione zwierzęta mięsne. Również w dorzeczu tej rzeki można spotkać salamandrę olbrzymią – największego współczesnego płaza na świecie. Obecnie naukowcy chińscy opracowują plany osiedlenia tego zwierzęcia w innych, mniej zanieczyszczonych rzekach.

Historia

Według chińskich legend rzekę Huang He stworzył olbrzym Kua Fu, kiedy poczuł pragnienie, goniąc za Słońcem. Historyczne źródła opisują jej przebieg – wynika z tego, że uchodziła do morza znacznie dalej na północ niż obecnie.

W 602 r. n.e. przerwała groblę i zaczęła płynąć zupełnie innym korytem. Już ówczesne władze Chin próbowały uregulować Huang He, lecz bezskutecznie, tym bardziej, że niszczenie wałów i kanałów (co powodowało, że rzeka zmieniała bieg nawet o kilkaset km) stało się typowym elementem strategii wrogów państwa. Do tego Huang He często wylewała, a skutki tego były katastrofalne. Na przykład w 1034 r. miała miejsce powódź, po której zniszczenia odbudowywano 5 lat.

W 1128 r. jeszcze raz zniszczono groble, przez co rzeka zaczęła płynąć znacznie bardziej na południe niż dotąd – blisko obecnego koryta i uchodziła do otwartej części Morza Żółtego, a nie do Zatoki Pohaj, jak dotychczas. Dotychczas nawadniane przez nią tereny przestały być zalewane. Jednak już 22 lat później sytuacja znów się zmieniła, tym razem z przyczyn naturalnych.

Podobne incydenty – zarówno powodzie jak i niszczenie grobli – zdarzały się jeszcze wiele razy. Najgroźniejsze w skutkach okazywały się jednak powodzie, z których najtragiczniejsze zdarzyły się w XIX i XX w. Ich skutkiem było przesunięcie się koryta ponownie na północ, a ujścia – znów do zatoki Pohaj.

Wykorzystanie rzeki

Huang He na większej części pozbawiona jest osadów i płynie pod dość dużym spadku. Dlatego postawiono na niej 16 elektrowni wodnych. Najstarsza z nich pochodzi z 1960 r. Najnowszą otwarto w roku 2018. Możliwe, że w miarę jak Państwo Środka będzie zwiększać zapotrzebowanie na energię, ich liczba wzrośnie. Na rzece znajduje się wiele mostów. Niektóre z nich są konstrukcjami z początku XX w., mającymi duże znaczenie zabytkowe

Na Huang He ważną rolę od wieków odgrywało rybołówstwo. Nadal poławia się tu ryby, jednak rybakom narzuca się limity połowów. Pochodzi stąd 40% ryb złowionych w wodach słodkich Chin. Najczęściej są to różne gatunki karpi, jesiotry i sumy.

Huang He jest bardzo ważnym źródłem wody słodkiej dla położonych nad nią miast i regionów. Dzięki niej możliwe jest utrzymanie rozległych obszarów rolniczych w północnych Chinach. Woda jest wielokrotnie wykorzystywana na wiele sposób i silnie zanieczyszczona, zwłaszcza w dolnym biegu. Aż 33% długości ma najwyższy stopień zanieczyszczenia, co wyklucza ją do wykorzystania nawet w rolnictwie, jeśli nie zostanie odpowiednio przygotowana.

Z uwagi na ogromne zamulenie, zmienny przepływ i niewielką głębokość Huang He nigdy nie odgrywała dużej roli w transporcie. Do dziś pływają po niej jedynie niewielkie łodzie i małe statki. Poza tym jest uregulowana tylko w niewielkim stopniu.

Huang He w kulturze

W starożytności wierzono, że Huang He spływa na Ziemię z nieba jako część Drogi Mlecznej. Odgrywa dużą rolę w wielu ludowych opowieściach, mitach i legendach. Uważa się ją też za „matkę Chin”, kolebkę cywilizacji chińskiej, gdyż to właśnie w jej dorzeczu znajdują się najbardziej żyzne rejony, które umożliwiły rozwój osad, a później miast i całego państwa.

Rzeka ta dawała życie milionom ludzi, ale w czasie wylewów stanowiła poważne zagrożenie. Dlatego nazywa się ją zarówno „Dumą Chin”, jak i „Smutkiem Chin”. Czasami nazywa się ją „mętną rzeką” z powodu niespotykanej nigdzie indziej na świecie ilości osadów, dlatego doczekała się też miejsca w przysłowiach. Chińskie wyrażenie „kiedy Huang He będzie czysta” oznacza tyle, co „kiedy świnia będzie latać”. Z kolei zwrot „Huang He jest przejrzysta” to popularne określenie wieści tak dobrej, że aż niewiarygodnej.

Szczegółowe dane

Huang He

• Długość: 5464 km
• Źródło na wysokości: 4 800 m
• Powierzchnia dorzecza: 752 tys. km²
• Przepływ w porze suchej: 1030 m/s
• Przepływ w porze deszczowej: 25 000 m³/s
• Przepływ średni: 2,571 m³/s
• Przepływ maksymalny: 58,000 m³/s

Ciekawostki

• W czasach historycznych zanotowano 26 znaczących zmian biegu Huang He.
• W ciągu 1000 lat ujście rzeki przemieszczało się z północy na południe i z powrotem na odcinku 900 km, również na skutek ingerencji ludzi. Nie ma drugiej rzeki, której bieg człowiek zmieniałby w tak dużym stopniu.
• Wylewy Huang He odpowiadają za trzy największe katastrofy naturalne w dziejach – powódź w 1887, 1931 i 1938 r. W każdej z nich zginęło około miliona osób.
• Farmy żółwi nad Huang He są największymi tego typu obiektami na świecie. Każdego roku hoduje się tam 5 mln żółwi.

Polecamy

• Podróże DinoAnimals
• Parki Narodowe
• Wodospady
• Jeziora
• Góry
• Rzeki
• Morza