Ryby rozdymkowate, kolcobrzuchowate, najeżkowate

Ryby rozdymkowate, tetrodonowate, kolcobrzuchowate (Tetraodontidae) oraz najeżkowate (Diodontidae).

Na pierwszy rzut oka ryby te wydają się nieszkodliwe, powolne, wręcz poczciwe. Wystarczy jednak je przestraszyć, aby zrozumieć, że pod stoicką przykrywką czyha niebezpieczne zwierzę będące w stanie zabić człowieka. Dowiedzmy się, jakie jeszcze tajemnice skrywają jedne z najbardziej trujących zwierząt świata – ryby z rodziny rozdymkowatych.

Zdjęcia

Cześć zdjęć w niniejszym artykule, przedstawia ryby najeżkowate (Diodontidae), które również należą rzędu rozdymkokształtnych (Tetraodontiformes). Podobnie jak inne rozdymkowate, kiedy są wystraszone, lub zagrożone atakiem zwiększają swoje rozmiary ciała poprzez napompowanie wodą lub powietrzem. Od rozdymkowatych odróżnia je owalne, niemal kuliste w przekroju ciało, które pokryte jest ostrymi kolcami. Najeżkowate mają bardzo słabo rozwinięte płetwy.

Klasyfikacja

• Gromada: ryby promieniopłetwe
• Rząd: rozdymkokształtne
• Rodzina: rozdymkowate

Do rodziny roadymkowatych zaliczane są następujące rodzaje:

• Amblyrhynchotes
• Arothron
• Auriglobus
• Canthigaster
• Carinotetraodon
• Chonerhinos
• Colomesus
• Chelonodon
• Contusus
• Ephippion
• Feroxodon
• Guentheridia
• Javichthys
• Leiodon
• Lagocephalus
• Marilyna
• Omegaphora
• Pao
• Polyspina
• Pelagocephalus
• Reicheltia
• Sphoeroides
• Takifugu
• Tetraodon
• Tetractenos
• Torquigener
• Tylerius
  

Występowanie

Największa liczba gatunków spotykana jest w wodach klimatu tropikalnego, znacznie rzadziej występują w strefie umiarkowanej, natomiast rejony podbiegunowe i arktyczne omijają szerokim łukiem.

Większość przedstawicieli rodziny przebywa w wodach przybrzeżnych oraz w ujściach rzek, ale ok. 30 gatunków żyje wyłącznie w wodzie słodkiej.

Charakterystyka

Wygląd

Ryby te charakteryzują się wydłużonym ciałem oraz bulwiastą głową zakończoną dziobatym pyskiem. Niektóre gatunki są jaskrawo ubarwione, aby informować inne zwierzęta o swej toksyczności (tzw. aposematyczne, ostrzegawcze) . Wiele z rozdymkowatych posiada jednak stonowane barwy, aby lepiej wtapiać się w tło unikać wykrycia przez drapieżniki. Istnieje też spora różnorodność pod względem wielkości: najmniejszy przedstawiciel rodziny – Carinotetraodon travancoricus – osiąga zaledwie 1-2 cm długości, natomiast największy gatunek – Tetraodon mbu – mierzyć może do 67 cm, choć zdarzają się osobniki 100 – centymetrowe.

Dieta

Żywią się głównie bezkręgowcami i glonami, ale duże okazy potrafią przebić swym dziobem muszlę małża lub skorupiaka.

Niezwykły system obronny

Mimo dużej zwrotności ryby te pływają powoli, są więc łatwym celem dla drapieżników. W związku z tym musiały wypracować inny sposób na ochronę przed niebezpieczeństwami. Głównym sterem ciała jest płetwa ogonowa, dzięki której zwierzę potrafi nagle przyspieszyć. Ryba ta może się także pochwalić świetnym wzrokiem, co w połączeniu ze zwrotnością i nagłym zwiększeniem prędkości tworzy pierwszą formę obrony przed intruzem. Jeśli jednak metody te nie zniechęcają przeciwnika, ryba musi użyć „tajnej broni”.

W sytuacji zagrożenia ryba rozdymkowata błyskawicznie napełnia elastyczny żołądek wodą lub powietrzem. W efekcie ze smukłej sylwetki tworzy się niemal idealna kula naszpikowana ostrymi kolcami, które u wielu gatunków są niewidoczne w zwykłych sytuacjach. Nagła zmiana wyglądu zaskakuje przeciwnika i skutecznie go odstrasza.

Czasem jednak uparty drapieżnik znienacka połyka rybę, która rozdyma się w przełyku powodując uduszenie lub zatrucie groźnymi toksynami zwanymi tetrodotoksynami. W większości przypadków zatem drapieżnik kończy gorzej od swej ofiary.

Trucizna

Wspomniana wyżej trucizna znajduje się głównie w wątrobie i jajnikach, choć mniejsze stężenia występują także w skórze, jelitach oraz mięśniach. Zjedzenie rozdymkowatej przez dużego drapieżnika, np. rekina, nie zawsze kończy się śmiercią tego drugiego, ale toksyna ta jest prawie zawsze zabójcza dla człowieka.

Nie wszystkie rozdymkowate są jednak trujące (np. Takifugu oblongus), a poziom toksyczności u gatunków niebezpiecznych jest wyraźnie zmienny nawet u osobników z tej samej grupy.

Nie na wszystkie organizmy toksyny te działają zabójczo – rozdymkowate są regularnie pożerane przez ryby z rodziny jaszczurnikowatych (Synodontidae) oraz przez żarłacze tygrysie (Galeocerdo cuvier). Dzięki tym drapieżnikom oraz japońskim hodowcom populacja rozdymkowatych nie rozrasta się do niebezpiecznych rozmiarów.

Fugu – zabójcza potrawa z Japonii

Słowem fugu określa się danie przygotowywane z ryb z rodziny rozdymkowatych, głównie z rodzaju Takifugu, Lagocephalus, Sphoeroides lub z ryb należących do rodziny najeżkowatych (głównie rodzaj Diodon).

Ponieważ potrawa z wyżej wymienionych zwierząt może być śmiertelnie trująca z powodu obecności tetrodotoksyn, do jej przygotowania dopuszcza się wyłącznie mistrzów sztuki kulinarnej, którzy potrafią usuwać toksyczne części ciała bez zanieczyszczania nimi reszty mięsa. Przygotowanie fugu w restauracjach jest ściśle kontrolowane przez japońskie prawo, wymagające co najmniej 3 – letniego rygorystycznego szkolenia w tej materii. Mimo to czasem zdarza się śmiertelne zatrucie głównym składnikiem potrawy.

Fugu podawane jest w stylu sashimi (mięso krojone w kostkę lub płatki). Niektórzy koneserzy uważają wątrobę rozdymkowatych za największy przysmak, ale jest ona jednocześnie najbardziej toksycznym organem w jej ciele. Z tego też powodu podawania wątroby w fugu zakazano w roku 1984. Sama potrawa stała się natomiast najbardziej znanym elementem kuchni japońskiej.

W przypadku zatrucia fugu (i rozdymkowatymi w ogóle) dochodzi do paraliżu mięśni przy zachowaniu całkowitej świadomości. Ofiara nie jest w stanie oddychać, więc śmierć następuje na skutek uduszenia. Podobne skutki niesie ze sobą zatrucie sarinem czy VX.

Trucizna w fugu jest ok. 1200 razy silniejsza niż cyjanek i nie odkryto do tej pory na nią antidotum.

Szczegółowe dane i wymiary

Ryby rozdymkowate, tetrodonowate, kolcobrzuchowate (Tetraodontidae)

• Długość ciała: 1-67 cm (max. 100 cm)
• Waga: 4-14 kg
• Długość życia: 4-8 lat

Ryby rozdymkowate – ciekawostki

• Rozdymkowate są drugimi najbardziej trującymi kręgowcami świata. Bardziej toksyczny jest tylko liściołaz żółty (Phyllobates terribilis).
• Na rodzinę rozdymkowatych składa się ok. 120 gatunków.
• Trucizna w fugu jest ok. 1200 razy silniejsza niż cyjanek i nie odkryto do tej pory na nią antidotum. Standardowe leczenie zatrucia fugu obejmuje podtrzymywanie funkcji układu oddechowego i krwionośnego do czasu aż trucizna zostanie zmetabolizowana i wydalona przez organizm.
• Ryby rozdymkowate potrafią poruszać oczami niezależnie od siebie. Ponadto wiele gatunków zmienia kolor lub intensywność wzorów na ciele w odpowiedzi na zmiany środowiskowe. Pod tym względem rozdymkowate są w pewnym stopniu podobne do kameleonów.

Polecamy

• Ryby
• Morskie
  
• Wieloryby
• Rekiny