InneOwadyPolskaZwierzęta

Mrówki (Formicidae) – symbol pracowitości

Mrówki (Formicidae) symbol pracowitości

Mrówki nie należą do owadów szczególnie lubianych przez człowieka, a ich pojawienie się w mieszkaniu oznacza zazwyczaj uzbrojenie go we wszelkie środki zwalczające te owady. W rzeczywistości te niezwykle pracowite insekty mogą być bardzo pożyteczne, ponieważ, jako drapieżniki, polują na o wiele bardziej szkodliwe osobniki.

Klasyfikacja

  • Gromada: owady (Insecta)
  • Rząd: błonkoskrzydłe (Hymenoptera)
  • Nadrodzina: Osy
  • Rodzina: mrówkowate (Formicidae)

Aktualnie na świecie występuje około 12 tysięcy gatunków mrówek. Przewiduje się jednak, że jest ich prawie dwa razy więcej – 22 tysiące, ale nie zostały one sklasyfikowane. W Polsce występują 103 z nich.

W Polsce występują 103 gatunki mrówek. Samce i samice mrówek u prawie wszystkich gatunków posiadają skrzydła, robotnice zawsze są bezskrzydłe.

Występowanie

Mrówki występują praktycznie w każdej szerokości geograficznej. Brakuje ich jedynie na Antarktydzie i kilku szczególnie odosobnionych i niegościnnych wyspach. Mrówki rozwijają się w większości ekosystemów i mogą stanowić nawet 15-25% ziemskiej biomasy zwierząt.

Ciało wszystkich gatunków mrówek składa się z trzech części: głowy, tułowia i odwłoka.

Cechy charakterystyczne

Ciało wszystkich gatunków mrówek składa się z trzech części: głowy, tułowia i odwłoka.

Głowa jest zawsze bardo dobrze rozwinięta, ponieważ zawiera wiele narządów zmysłowych, m.in. oczy, składające się jak u innych owadów z wielu małych, połączonych ze sobą soczewek – patrz: Pszczoły. Poza tym na szczycie głowy znajdują się ocelli, czyli tzw. proste oczy, które pozwalają wykryć poziom oświetlenia i polaryzacji.

Oprócz tego na głowie znajdują się zakrzywione antenki „macki” służące do wykrywania chemikaliów, prądów powietrznych i wibracji, ale także do wysyłania i odbierania sygnałów przez dotyk. Mrówki posiadają także silne szczęki, których używają do transportu żywności, posługiwania się różnymi obiektami, budowy gniazda, a nawet obrony.

Nie dość, że w odnosząc do proporcji mrówki są najsilniejsze na świecie, to są również wspaniałymi gimnastykami 🙂

Wszystkie sześć odnóży mrówek przylega do klatki piersiowej. Są dość grube, a na przednich umieszczone są specjalne haczyki do czyszczenie otworu gębowego oraz czułków.

 Mrówki, w większości w przeciwieństwie do os nie mają żądła, ale dobrze wykształcony gruczoł jadowy wydzielający kwas mrówkowy. Żądło występuje tylko u niektórych gatunków (np. Myrmica rubra).

Mrówki – co może być nieco zaskakujące – posiadają również skrzydła. Nie dotyczy to jednak robotnic. U niektórych gatunków występują bezskrzydłe królowe.

Większość mrówek jest czarna albo czerwona, część ma barwę zieloną, brązową, pomarańczową a nawet niebieską.

Wymiary i kolorystyka

Mrówki osiągają wielkość od 0,75 do 52 mm.

Największy odnaleziony gatunek mrówek to wymarły Titanomyrma giganteum, którego królowa osiągała nawet 6 cm, a rozpiętość jej skrzydeł wynosiła 15 cm.

Poszczególne gatunki różnią się od siebie kolorem. Większość mrówek jest czarna albo czerwona, część ma barwę zieloną, brązową, pomarańczową a nawet niebieską. Wśród odmian tropikalnych pancerz ma metaliczny połysk.

I kto tu jest najsilniejszy na świecie? Czy Pudzian tak by potrafił :)?

Dieta

W codziennym pożywieniu mrówek znajduje się pokarm zarówno zwierzęcy, jak i roślinny z przewagą tego pierwszego. Istnieją jednak gatunki wyłącznie roślinożerne. Mrówki z południowoamerykańskiego rodzaju Atta, podobnie jak termity, żywią się wyhodowanymi w mrowisku grzybami.

Większość mrówek – z punktu widzenia ludzi – jest pożyteczna, ponieważ żywi się larwami owadów uważanych za szkodniki.

Większość gatunków mrówek nie ma żądła, ale dobrze wykształcony gruczoł jadowy wydzielający kwas mrówkowy.

Kasty

U mrówek, jak u innych uspołecznionych owadów m.in. termitów, os, pszczół czy szerszeni, społeczeństwo dzieli się na kasty.

Najwyższą grupą są królowe, których może być nawet kilka. Ich zadaniem polega głównie na składaniu jaj. Za pomocą feromonów regulują także życie społeczne kolonii mrówek.

Druga kasta to robotnice, których rola polega na budowaniu gniazda, zapewnianiu pożywienia, opiece nad młodymi mrówkami oraz obrona kolonii. Większość robotnic nie jest w pełni wykształcona płciowo, a co za tym idzie nie bierze udziału w rozmnażaniu. Ilość mrówek z tej kasty w jednej kolonii to nawet kilka tysięcy.

Większość mrówek buduje gniazda podziemne z ochronnym kopcem na zewnątrz.

Zakładanie i rozwój gniazd

Za założenie gniazda odpowiedzialna jest zapłodniona królowa – szukająca miejsca do wydania potomstwa. Tworzenie siedziby odbywa się na dwa sposoby:

  • Zależny – polega na pasożytnictwie. Królowa wnika w inną, rozwiniętą kolonię mrówek i posiadając specjalne przystosowania do łagodzenia agresji atakujących ją mrówek – zabija aktualną królową. Wkrótce robotnice zmarłej królowej również wymierają i zostają zastąpione przez mrówki gatunku pasożytniczego.
  • Niezależny – królowa samodzielnie kopie niewielkie jamki – zalążki gniazda. Następnie opiekuje się młodymi, aż do powstania pierwszych dorosłych robotnic.

Gotowe gniazda są bardzo zróżnicowane, a ich wygląd zależy od danego gatunku. Większość z nich buduje gniazda podziemne z ochronnym kopcem na zewnątrz. Inne decydują się zamieszkać w obumierających lub zbutwiałych pniach drzew.

Na szczególną uwagę zasługują gniazda mrówek występujących w Afryce i Indiach, które swoje siedziby zakładają w koronach drzew. Zbudowane są one z liści połączonych wydzielaną przez larwy przędzą.

Istnieją także rodzaje mrówek w ogóle niebudujące stałych siedzib, a tylko tymczasowe schronienia – jak amerykańskie mrówki koczujące.

Podstawowym sposobem komunikowania się mrówek jest wysyłanie feromonów. Mrówki potrafią również wydawać dźwięki i porozumiewać się za pomocą dotyku.

Rozmnażanie

Proces kopulacji przeżywa jedynie samica – samiec ginie zaraz po jego odbyciu. Żeńskie osobniki tracą jednak skrzydła.

Pierwszym krokiem zapłodnionej samicy jest założenie nowego gniazda – chyba że kolonia jest rozwinięta. Samica sama opiekuje się pierwszymi larwami, aż przekształcą się one w dorosłe robotnice.

W rozwiniętej społeczności za opiekę nad młodymi, które następnie spoczywają w kokonach przed przepoczwarzeniem się, odpowiadają robotnice. To one je karmią, czyszczą, przenoszą z komory do komory lub na powietrze, jeżeli zachodzi taka potrzeba.

Mrówki potrafią tworzyć mosty ze swoich własnych ciał.

Komunikacja

Podstawowym sposobem komunikowania się mrówek jest wysyłanie feromonów, ale potrafią też wydawać dźwięki i porozumiewać się za pomocą dotyku. Za odbiór feromonów odpowiedzialne są umieszczone na głowie czułki.

Dzięki feromonom mrówki mogą oznaczać swoje szlaki w ziemi, ale także – podobnie jak szerszenie – alarmować inne osobniki z kolonii. Gdy mrówka zostaje zraniona wydziela ona odpowiedni zapach mobilizujący inne do zebrania się i ataku. Feromony mogą mieć także działanie „propagandowe” mające na celu wprowadzenie przeciwnika w błąd.

Mrówki w sytuacji zagrożenia, potrafią przeprawić całą swoją kolonię drogą wodną.

Nawigacja

Mrówki w trakcie żerowania oddalają się od swoich gniazd na odległość nawet 200 metrów. Mimo tego nie mają problemów z powrotem. Za „nawigację” służą im głównie feromony, którymi oznaczają przebytą drogę. Nie bez znaczenia są także bodźce dotykowe i wzrokowe.

Niektóre gatunki mrówek potrafią użyć do nawigacji nawet pola magnetycznego ziemi.

„Mrówka 24-godzinna” Paraponera clavata

Gatunek mrówek, występujący w Ameryce Południowej zwany jest „mrówką 24-godzinną”, a na całym świecie „bullet ant” czyli „mrówka pocisk”. Ukąszenie tej mrówki powoduje ból zbliżony do do postrzału, i ustępuje dopiero po upływie  24 godziny. W skali bólu Schmidta jest największy – patrz niżej).

Ukąszenie mrówki „24 godzinnej” Paraponera clavata powoduje ból zbliżony do do postrzału z pistoletu.

Numeryczna skala bólu

  • 0 – Brak bólu
  • 1 – 3 Łagodny ból (dokuczliwy, przykry, lekko wpływa na ADL)
  • 4 – 6 Umiarkowany ból (zakłóca istotnie ADL)
  • 7 – 10 Silny ból (wyłączający; uniemożliwiający ADL)

ADL – (ang.) Activities of daily living – czynności życia codziennego.

4-stopniowa skala skala bólu użądleń/ugryzień Schmidta

  • 1.2 – Mrówka ognista (Solenopsis invicta)
  • 1.8 – Mrówka akacjowa
  • 2.0 – Osa
  • 2.x – Pszczoła miodna
  • 2.x – Szerszeń europejski
  • 3.0 – Ruda mrówka żniwiarka z Arizony
  • 3.0 – Klecanka (osa)
  • 4.0 – Osa czarna
  • +4.0 – „Mrówka pocisk” – Paraponera clavata. Schmidt porównał ból wywołany przez tę mrówkę do chodzenia po rozżarzonych węglach z siedmioipółcentymetrowymi gwoździami wbitymi w pięty.
Na szczycie głowy mrówek znajdują się zakrzywione antenki „macki” służące do wykrywania chemikaliów.

Mrówki – najsilniejsze na Ziemi?

Dotychczasowe badania wskazywały, że to chrząszcze w proporcji do swej masy ciała są najsilniejszymi zwierzętami. Niektóre z nich potrafią bowiem unieść ciężar przekraczający 1000 razy ich własną masę ciała – więcej w artykule: Chrząszcze.

Najnowsze badania z 2014 roku opublikowane w „The exoskeletal structure and tensile loading behavior of an ant neck joint” wskazują, że chitynowy egzoszkielet (szkielet zewnętrzny) mrówki jest w stanie wytrzymać obciążenie przekraczające 5000 (tak 5 tysięcy) razy masę ciała mrówki.

Nie oznacza to jednak, że mrówka jest w stanie unieść taki ciężar, ale jedynie, że jej pancerz chitynowy jest tak wytrzymały.

Mrówka i kropla wody
Mrówka i kropla wody

Mrówki – ciekawostki. Czy wiesz, że…

  • Mrówki posiadają podobne zdolności do uczenia się jak ssaki.
  • Mrówki należą do nadrodziny os.
  • Samce i samice mrówek u prawie wszystkich gatunków posiadają skrzydła, robotnice zawsze są bezskrzydłe.
  • Mrówki i ich larwy są spożywane w niektórych częściach świata – bywają porównywane nawet go kawioru i trzeba zapłacić za nie 90 dolarów za kilogram.
  • Pomimo że większość gatunków mrówek jest pożyteczna, niektóre uważane są za szkodniki. Dotyczy to, np. mrówek faraona (Monomorium pharaonis) stanowiących problem dużych biurowców, gdzie potrafią zagnieździć się nawet między arkuszami papierów.
  • Udowodniono, iż czerwone mrówki często budują mrowiska w miejscach, gdzie płyta tektoniczna jest nierównomierna lub popękana. Kiedy zbliżają się wstrząsy tektoniczne mrówki opuszczają mrowisko i spędzają noc na powierzchni. Dotychczas nie wyjaśniono w jaki sposób mrówki pozyskują informację o zbliżających się wstrząsach.
Mrówki

Polecamy:


Baza Dinozaurów

3 komentarzy

  1. Z tą mrówczą pracowitością to różnie bywa…
    Mrówki Amazonki (Polyergus rufescens obecne także u nas) umieją walczyć ale nie pracować.Regularnie najeżdżają mrowiska innych gatunków kradnąc poczwarki tzw.”mrówcze jaja” i zanosząc je do swojej siedziby.Wylęgłe z nich robotnice pracują dla Amazonek jak dla przedstawicieli własnego gatunku…
    Ale to jeszcze nie jest szczyt nieróbstwa bo Polygreus przynajmniej zajmują się wojaczką.Jest wśród mrówek LEŃ STRASZLIWY zwany NIERÓBKĄ CZARNIAWĄ (Anergates atratulus) któremu nic się nie chce-poza jedzeniem i uprawianiem seksu.Dojrzała,uskrzydlona samica ląduje koło gniazda mrówek Murawek (Tetramorium) i wydziela intensywny zapach podobny do ich królowej.Spokojnie czeka aż robotnice same zaniosą ją do mrowiska.Tam rozsiada się wygodnie i swoim tłem zapachowym zaćmiewa prawdziwą królową tak że cały pokarm jest zanoszony do niej.Królowa zdycha w końcu z głodu a Nieróbka spokojnie się mnoży i tyje.Dla samców nieróbek liczy się tylko seks przez całe,krótkie życie kopulują z samicą prawie z niej nie schodząc.Kojarzenie zachodzi wewnątrz mrowiska gospodarza więc jeśli jest w nim tylko jedna Nieróbka-Królowa to dochodzi do masowego aktu kazirodztwa…Zapłodnione samice wylatują na zewnątrz i cykl się powtarza.Ten raj trwa tak długo aż robotnice Murawki wymrą bezpotomnie-wtedy Nieróbki czeka śmierć głodowa.Zanim to jednak nastąpi zdołają wyprodukować całe poko(lenia) następców.
    Może jestem politycznie niepoprawny ale to wszystko przypomina mi zachodnioeuropejską politykę w/s emigracji.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back to top button