Zające (Leporidae)

Zającowate, zające (Leporidae).

Ulubieńcy dzieci i dorosłych, bohaterowie bajek i książek. W niektórych miejscach na świecie znienawidzone i uznane za szkodniki. Zające to jedne z najbardziej rozpowszechnionych zwierząt świata, które opanowały wszystkie kontynenty poza biegunami.

Klasyfikacja.

• Gromada: ssaki
• Rząd: zajęczaki
• Rodzina: zającowate
  

Sklasyfikowano 11 rodzajów zajęcy (około 60 gatunków). W Polsce żyją przedstawiciele dwóch z nich: Lepus i Oryctolagus. W Polsce występuje również królik europejski, królik dziki (Oryctolagus cuniculus) oraz jego udomowiona forma – królik domowy.

Czy zające i króliki to gryzonie?

Dwa słowa wstępu – przypisaliśmy zające do grupy gryzoni, aby wielu osobom łatwiej było wyszukać artykuł. Zające jednak zgodnie z systematyką (powyżej) nie są zaliczane (podobnie jak króliki) do gryzoni lecz do zajęczaków.

Zasadnicza różnica w budowie pomiędzy zajęczakami, a gryzoniami dotyczy uzębienia oraz uszu. Gryzonie posiadają parę górnych siekaczy, zajęczaki zaś natura wyposażyła w dwie pary siekaczy (górne i dolne). Zajęczaki posiadają również charakterystyczne długie uszy, które podobnie jak słonie afrykańskie (nie – słonie nie są gryzoniami :)) wykorzystują w procesie termoregulacji.

Występowanie.

Zamieszkują wszystkie kontynenty poza Biegunem Północnym i Południowym. W Australii i Nowej Zelandii pierwotnie nie występowały, pojawiły się tam wraz z przypływającymi ludźmi. W Polsce żyją 3 gatunki zająca: królik europejski (Oryctolagus cuniculus), zając bielak (Lepus timidus) i zając szarak (Lepus europaeus). Siedliskiem zająca może być pustynia, las, bagna, tundra lub góry – łatwo dostosowują się do danego środowiska. Wykopują nory w ziemi, każdy gatunek ma własny „styl” budowania.

Charakterystyka ogólna.

Zwierzęta te zostały przystosowane do szybkiego poruszania się. Mają długie tylne nogi z czterema palcami i krótkie przednie kończyny wyposażone w 5 palców, każdy palec posiada ostre pazury, również u kończyn tylnych. Podeszwy stóp są owłosione, aby poprawiać przyczepność. Charakterystyczne długie, ruchliwe uszy pozwalają na wyłapanie najdelikatniejszego dźwięku. Posiadają duże oczy, przez co dobrze widzą także w nocy, a jest to istotna umiejętność ze względu na ich zmierzchowy i nocny tryb życia.

Wszystkie gatunki są roślinożerne, poza przedstawicielami rodzaju Lepus. Żywią się ziołami i trawą, jak również owocami, liśćmi i nasionami. Ponadto przejawiają zachowania typowe dla koprofagów – po przetrawieniu jedzenia i wydaleniu miękkiego, zielonego kału zając zjada go, po czym wydalany zostaje po raz drugi w postaci twardych, ciemnych bobków. Zające mogą się pochwalić mocnymi siekaczami (zęby przednie – jedynki), ale nie posiadają kłów, mają za to więcej zębów policzkowych niż gryzonie. Szczęki zwierają liczne diastemy.

Ciąża u zajęcy trwa od 28 do 50 dni, zależnie od gatunku. Niektóre młode rodzą się całkowicie rozwinięte, owłosione i widome, ale niektóre gatunki rodzą się nagie i ślepe. Rocznie na świat wydawanych jest kilka miotów w krótkich odstępach czasowych, gdy nie brakuje pożywienia.

Charakterystyka wybranych gatunków.

Zając bielak (Lepus timidus).

Gatunek świetnie dostosowany do terenów górskich. Jeden z 3 gatunków występujących w Polsce. Jego populacja jest rozmieszczona od Półwyspu Fennoskandzkiego po wschodnią Syberię. Istnieją również populacje alpejskie, irlandzkie, szkockie i japońskie. Bielak został także sprowadzony na Szetlandy, Wyspę Man, Wyspy Owcze, Orkady i na wyżynę Peak District.

W lecie futro zająca jest brązowe, natomiast przed nadejściem zimy zając linieje, a jego nowa sierść zmienia się na białą. Przez cały rok biały jest tylko ogon. Jeden z podgatunków bielaka – Lepus timidus hibernicus – pozostaje brązowy przez cały rok, w rzadkich przypadkach sierść zmienia barwę na białą.

Dieta jest zmienna w zależności od regionu występowania, np. w północnej Skandynawii, gdzie śnieg pokrywa wszelką roślinność przez większość roku, przysmakiem bielaka są gałęzie i kora. Na obszarach ubogich w opady śniegu podstawę diety stanowi trawa. Sam zając również może stać się pożywieniem dla wielu drapieżników: orła przedniego, puchaczy i lisa rudego. Największym zagrożeniem dla młodych jest gronostaj. W części Finlandii, Norwegii i Szwecji bielak konkuruje z królikiem europejskim (Oryctolagus cuniculus). W walce o pożywienie i teren częściej wygrywa królik europejski ze względu na większe rozmiary, ale jego przystosowanie do surowych warunków atmosferycznych jest słabsze od górskiego kuzyna. Powodem gorszego radzenia sobie w nieprzyjaznych warunkach jest budowa anatomiczna: mniejsze kończyny tylne i kiepski zimowy kamuflaż (jego sierść nie zmienia koloru na biały, przez cały rok jest biało-brązowa).

Wymiary:

• Długość ciała: 45 – 65 cm
• Długość ogona: 4 – 8 cm
• Długość uszu: do 10,5 cm
• Masa: 2 – 5,3 kg (samice są cięższe od samców)

Gatunek jest bliski zagrożenia wyginięciem.

Zajączek błotny (Nesolagus netscheri).

Jeden z najmniej znanych gatunków, zamieszkujący Góry Barisan na północno-zachodniej Sumatrze (Indonezja). Przebywa w lasach na wysokości 600 – 1600 m.n.p.m. Jest to jeden z nielicznych gatunków preferujących gęstą dżunglę. Dobrze żyje mu się w górskich lasach bogatych w gleby pochodzenia wulkanicznego.

Ma ładne, paskowane ubarwienie sierści w kolorze czarno-szaro-brązowym oraz czerwonawy ogon i zad. Spód ciała jest natomiast biały. Futro bardzo gęste, miękkie, wzbogacone gdzieniegdzie ostrymi włosami.

Gatunek endemiczny, niezwykle trudny do uchwycenia ze względu na nocny tryb życia i nieprzyjazne człowiekowi tereny (gęste, odludne dżungle). Z tego powodu bardzo mało wiadomo o zwyczajach zajączka. Jego domem są nory pozostawione przez inne zwierzęta. Żywi się łodygami i liśćmi roślin z podszycia leśnego, zdarza mu się również jeść ziarna i owoce.

Wymiary:

• Długość ciała: ok. 40 cm
• Długość ogona: do 17 mm

Gatunek narażony na wyginięcie z powodu wycinania lasów i utraty siedlisk.

Królik wulkanowy (Romerolagus diazi).

Jeden z najmniejszych przedstawicieli zajęcy. Występuje w górach i okolicach wulkanów Meksyku. Zwykle znajduje się na wysokości większej niż 2800 m.n.p.m. i mniejszej niż 4250 m.n.p.m. Preferuje lasy sosnowe, gęsto porośnięte trawą, tereny skaliste. Przebywa raczej w klimacie umiarkowanym, subtropikalnym i łagodnym chłodnym.

Ma małe, zaokrąglone uszy, krótkie nogi i gęste futro. Żyje w grupach złożonych z 2 – 5 osobników kryjących się w podziemnych gniazdach (norach). Nora może być długa na ok. 5 m i głęboka na 40 cm. W jednym miocie rodzą się 2 – 3 młode.

Żywi się świeżymi liśćmi, trawą, ziołami i korą drzew. W porze deszczowej sięga po kukurydzę i owies uprawiany na polach. Najwięcej osobników przebywa na obszarach bogatych w konkretne gatunki roślin, m.in. Muhlenbergia, kostrzewę lub konietlicę. Przez cały rok trawa jest podstawą diety, zwłaszcza w porze deszczowej. W porze suchej opiera swoje menu na krzewach i korze. Trawa wykorzystywana jest również do wyścielania gniazda.

Wymiary:

• Długość ciała: 27 – 31,5 cm
• Długość uszu: do 4,5 cm
• Masa: 390 – 600 g

Gatunek jest zagrożony wyginięciem z powodu niszczenia siedlisk i uskuteczniania strzelectwa sportowego. Ponadto ludzie żyjący z górach uważają go za szkodnika i masowo wybijają.

Czym się różni królik od zająca?

Zające są zazwyczaj większe, mają dłuższe kończyny oraz uszy. Młode zające są znacznie szybciej zdolne do życia, niż młode króliki. Różnice bardzo często są tak trudne do dostrzeżenia, że nawet wprawne oko naukowca nie jest w stanie zawsze wychwycić na zdjęciu na tyle zauważalne różnice, aby jednoznacznie stwierdzić, czy mamy do czynienia z królikiem czy zającem.

Szczegółowe dane/wymiary.

Zające (Leporidae)

• Długość ciała: 25 – 76 cm
• Długość uszu: 5 – 17 cm
• Długość ogona: 1,5 – 11 cm
• Masa: 375 g – 5 kg
• Długość życia: ok. 10 lat na wolności

Zające – ciekawostki.

• Zajączek błotny nie ma swojej nazwy wśród ludności sumatrzańskiej, ponieważ większość mieszkańców nie ma pojęcia, że zwierzę takie w ogóle istnieje.
• W przeciwieństwie do większości gatunków zająca, królik wulkanowy nie ostrzega swojej grupy przed niebezpieczeństwem tupaniem tylną nogą o podłoże, ale przez emitowanie wysokich dźwięków.
• Zająca nie da się oswoić, ponieważ w kontakcie z człowiekiem wpada w panikę, która wywołuje ogromny szok powodujący niekontrolowaną ucieczkę, podczas której rozbija się o napotkane przedmioty czy budynki.
• Bez rozbiegu zając potrafi skoczyć na odległość 2 m, z rozpędu jego skok może mierzyć nawet 4 m.
• Zając może poruszać się z prędkością dochodzącą do 80 km/h.
• W Australii zające stały się plagą niszczącą uprawy rolne i inne rośliny. Niekontrolowany rozród tych zwierząt, jak również myszy i szczurów zaburzył australijski ekosystem.
• W tradycji wielkanocnej zając pojawił się po raz pierwszy w XIII wieku w pogańskich Niemczech. Ludzie oddawali hołd wielu bogom oraz boginiom. Jedna z nich – Eoster – była boginią płodności i wiosny, natomiast jej symbolem był królik – zwierzę szybko się rozmnażające. Od imienia tego bóstwa pochodzi angielska nazwa Wielkiej Nocy – Easter.

Polecamy:

• Gryzonie
• Świstaki
• Wiewiórki
• Bobry
• Jeżozwierze