Tur – wymarły dziki byk

Tur (bos primigenius) – wymarły dziki byk

Tur – wymarły przodek niektórych współczesnych ras bydła. Wielkie, zakręcone rogi i agresywne zachowanie w czasie poczucia zagrożenia sprawiło, że w czasach Imperium Rzymskiego stał się atrakcją tamtejszych aren. Jego imponujące wymiary sprawiły również, iż był niezwykle interesującym celem podczas królewskich i szlacheckich polowań. Wszystko to mogło prowadzić tylko do jednego – wyginięcia.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki (Mammalia)
• Rząd: parzystokopytne (Artiodactyla)
• Rodzina: krętorogie (Bovidae)
• Rodzaj: Bos
• Gatunek: tur (Bos Primigenius)

Ewolucja i występowanie

Wyróżnia się trzy podgatunki tura:

• Bos primigenius namadicus – był to pierwszy podgatunek tura, które pojawiały się na ziemi 2 miliony lat temu w Indiach. Dziewięć tysięcy lat temu zostały udomowione, jako zebu (Bos indicus).
• Bos primigenius primigenius – zamieszkiwał stepy i tajgi Europy, Syberii i Azji Środkowej. Został on udomowiony na Bliskim Wschodzie około 6 tysiąclecia p.n.e. Nadmierne polowania spowodowały, które stały się przywilejem królów i szlachty spowodowały, że zwierzę wymarło w 1627 roku. Ostatnim z tego gatunku turów była samica – zmarła z przyczyn naturalnych.
• Bos primigenius africanus – występował w lasach Afryki Północnej, a genetycznie był bardzo zbliżony do tura euroazjatyckiego. Pochodził najprawdopodobniej od zwierząt migrujących na teren Afryki z Bliskiego Wschodu. Najprawdopodobniej wymarły jeszcze przed średniowieczem.

Środowisko naturalne

Środowiskiem naturalnym turów były lasy – głównie mieszane, poprzecinane łąkami i zaroślami. Według starych przekazów, w okresie letnim zwierzę miało odwiedzać nawet pola uprawne.

Cechy charakterystyczne

Wygląd tura został zrekonstruowany na podstawie znalezionych kości, opisów historycznych i ilustracji – głównie malowideł naskalnych.

Kształt ciała zwierzęcia był zaskakująco odmienny od budowy współczesnego bydła. Miał on o wiele dłuższe i smuklejsze nogi, co powodowało, że wysokość tura dorównywała prawie jego długości. Głowa – ze względu na to, że musiała unieść duże, ciężkie rogi, była o wiele większa i bardziej wydłużona. Obie płcie posiadały rogi, ale u byków były one większe. Wyrastały one z czaszki pod kątem 60 stopni, pochylone do przodu i zakręcone do środka.

Kolor sierści zmieniał się w zależności od wieku i płci. Cielęta rodziły się kasztanowe, dorosłe samce miały ubarwienie ciemnobrunatne, a samice czerwono-brązowe. Pyski zarówno byków jak i krów były jaśniejsze niż reszta ciała.

Dieta

Tur był zwierzęciem roślinożernym. Jego pożywienie stanowiły więc trawy, liście krzewów i drzew, a w okresie jesiennym również żołędzie i ściółka leśna.

Życie społeczne

Tur podobnie jak inne gatunki bydła tworzył stada – przynajmniej na jedną porę roku, czyli zimę. Grupa liczyła nie więcej niż 30 osobników, głównie krów, cieląt i młodych byków. Dorosłe samce wędrowały samotnie lub w kilka sztuk.

Rozmnażanie

Okres godowy turów przypadał najprawdopodobniej na czas późnego lata lub wczesnej jesieni. Między bykami występowały wówczas wyjątkowo agresywne walki, które mogły prowadzić nawet do śmierci słabszego osobnika, na co wskazują szczątki znalezione w Jaktorowie.

Dojrzałość płciową młode krowy osiągały już w 3 roku po urodzeniu. Jedna samica przez całe swoje życie rodziła kilkanaście sztuk potomstwa.

Długość życia turów wynosiła 20-25 lat.

Drapieżniki

W prehistorycznej Europie, Azji oraz Afryce Północnej na tura polowały najprawdopodobniej wielkie koty, takie jak lwy i tygrysy, czy hieny. Później jednak dorosłe osobniki nie miały naturalnych wrogów, jedynie młode padały czasami ofiarami wilków.

Wymieranie

Wymieranie turów zaczęło się od Europy Zachodniej. W X wieku zniknęły z terenu Francji, a na przełomie XI i XII z Niemiec. W XIV wieku obecne były już tylko na Mazowszu, a ostatni tur zmarł w XVII wieku.

Wśród przyczyn wymarcia tego gatunku zwierząt wymienia się nadmierne polowania, ekspansję siedzib ludzkich, choroby bydła oraz zmiany klimatyczne.

Tur, Ursus i „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza

W rozdziale LXVI Quo vadis, Sienkiewicz opisuje walkę jaką stoczył Ursus z turem germańskim. To oczywiście mit, niemożliwy do realizacji w czasach akcji powieści i nawet dziś. Nie ma bowiem na świecie tak silnych ludzi, zdolnych zmierzyć się bez jakiegokolwiek oręża z turem, który wg opisu Sienkiewicza był „potworny”. Można śmiało założyć, że musiałby to być tur ważący blisko tonę, a jak wiemy największe osobniki osiągały nawet wagę 1500 kg. W bezpośrednim starciu z takim zwierzęciem żaden, nawet najsilniejszy człowiek nie miałby szans.

Aby uzmysłowić sobie potęgę tura i siłę, z którą przyszło zmierzyć się Ursusowi, polecamy przyjrzeć się gaurowi – to najpotężniejszy byk świata, niektóre osobniki mogą osiągać podobnie jak największe tury 1500 kg wagi.

Dane/wymiary

Tur (bos primigenius)

Dymorfizm płciowy u turów był dość widoczny, nie tylko w ubarwieniu, ale także w rozmiarze. Samce były większe niż samice. Ich rozmiar zależał również od miejsca występowania: gatunki północne osiągały większe wymiary niż południowe.

• Długość ciała: 2,6 – 3,1 metra
• Wysokość w kłębie: 1,6 – 1,8 metra
• Długość rogów: do 80 centymetrów
• Średnica rogów: 10 – 20 centymetrów
• Waga: do 1500 kilogramów

Ze względu na swoje wymiary i wagę tur często porównywany jest do żubra, choć był od żubra cięższy.

Tur – ciekawostki

• W czasach Imperium Rzymskiego tur był wykorzystywany jako bojowa bestia w walkach niewolników i gladiatorów, o czym można przeczytać w „Quo Vadis” Henryka Sienkiewicza. Ursus w obronie Ligii skręca kark turowi germańskiemu.
• Tury zamieszkiwały również Sycylię – dotarły tam, jeszcze w czasie, gdy była ona połączona z Włochami. Po zniknięciu naturalnego mostu zwierzę ewoluowało w 20% mniejszą tamtejszą odmianę bydła.
• Polscy naukowcy chcą odtworzyć tura na podstawie materiału genetycznego uzyskanego ze szczątków zwierzęcia znajdujących się w muzeach. Inicjatorem projektu jest Polska Fundacja Odtworzenia Tura.
• Z rogu ostatniego zmarłego tura wykonano oprawiony w pozłacane srebro róg myśliwski. Należał on Zygmunta III Wazy, jednak po potopie szwedzkim trafił do Szwecji, gdzie znajduje się do dziś w sztokholmskim Muzeum Arsenału.

Polecamy:

• Gaur – największy z byków
• Jeleń olbrzymi
• Żubr – władca puszczy
• Bizon amerykański
• Bawół afrykański
• Łoś
• Jak
• Piżmowół
• Renifery i karibu
• Antylopa gnu
• Kozły śnieżne
• Suhak
• Antylopy