Świstaki (Marmota) – specjaliści od pogody
Świstaki to dość duże gryzonie, które większość swojego życia spędzają na spaniu – okres ich hibernacji to nawet osiem miesięcy rocznie. Uważane są także za specjalistów od przepowiadania pogody – według tradycyjnych, regionalnych przekonań to właśnie świstaki są pierwszym zwiastunem wiosny.
Klasyfikacja
- Gromada: ssaki (Mammalia)
- Rząd: gryzonie (Rodentia)
- Rodzina: wiewiórkowate (Sciuridae)
- Rodzaj: Marmota
Gatunki i występowanie
Obecna oficjalna klasyfikacja świstaków zawiera 15 żyjących gatunków podzielonych na dwie podrodziny. Dodatkowo wyróżnia się 4 gatunki wymarłe.
Gatunki świstaków i ich występowanie
Podrodzina: Marmota
- Świstak alpejski (Marmota marmota) – zamieszkuje wyłącznie górskie tereny Europy: Alpy, północne Apeniny, Karpaty oraz wysokie Tatry. Gatunek został sztucznie wprowadzony w Pirenejach
- Marmota kastschenkoi – najmłodszy i dopiero niedawno sklasyfikowany gatunek świstaka występujący w Rosji
- Świstak szary (Marmota baibacina) – zamieszkuje tereny Syberii
- Bobak (Marmota bobak) – można spotkać od obszarów centralnej Europy do centralnej Azji
- Świstak alaskański (Marmota broweri) – występuje na Alasce
- Świstak czarnogłowy kamczacki (Marmota camtschatica) – zaobserwowany na wschodnich terenach syberyjskich
- Świstak ogoniasty (Marmota caudata) – zamieszkuje centralną Azję
- Świstak himalajski (Marmota himalayana) – można spotkać go w Himalajach
- Świstak Menzbiera (Marmota menzbieri) – gatunek charakterystyczny dla centralnej Azji
- Świszcz (Marmota monax) – jako jedyny nie zamieszkuje terenów górskich, ale nizinne. Występuje w Ameryce Północnej
- Świstak syberyjski (Marmota sibirica) – rodzimy dla obszarów Syberii
Podrodzina: Petromarmota
- Świstak kanadyjski (Marmota caligata) – zamieszkuje północno-zachodnie tereny Ameryki Północnej – Kanadę oraz Alaskę
- Świstak żółtobrzuchy (Marmota flaviventris) – występuje południowo-zachodniej Kanadzie i zachodnich Stanach Zjednoczonych
- Marmota olympus – najbardziej podobny do prehistorycznych przodków świstaków; zamieszkuje stan Waszyngton w USA
- Świstak z Vancouver (Marmota vancouverensis) – typowy dla Vancouver, Kolumbii Brytyjskiej oraz Kanady
Świstaki wymarłe
- Marmota arizonae, Arizona, USA
- Marmota minor, Nevada, USA
- Marmota robusta, China
- Marmota vestus, Nebraska, USA
Występowanie
Świstaki zamieszkują tereny Ameryki Północnej, Europy i Azji. Większość z nich to zwierzęta typowo górskie.
Środowisko naturalne
Wszystkie gatunki świstaków zamieszkują głównie tereny górskie. Można spotkać je w Alpach, Apeninach, Pirenejach, Tatrach, Karpatach, Górach Skalistych, Black Hills, Górach Kaskadowych, Sierra Nevada, a także w Deosai Plateau w Pakistanie, Ladakh w Indiach oraz na stepach Eurazji.
Jedyny nizinny gatunek to świszcz.
Charakterystyka
Wygląd
Świstaki pomimo sporej różnorodności gatunków są do siebie dość podobne, jeśli chodzi o budowę. Mają masywny krępy tułów, krótkie kończyny i silne stopy. Zakończone są one mocnymi, ostrymi pazurami stworzonymi do kopania w ziemi. Szyja świstaków również nie osiąga znacznej długości, dlatego patrząc na zwierzę można odnieść wrażenie, że jego szeroka głowa wyrasta od razu tułowia. Taki efekt potęguje dodatkowo grube futro – przyjmujące u wszystkich gatunków różne odcienie piaskowego, brązowego, szarego, a nawet czarnego.
Świstaki posiadają także dobrze wykształcony, włochaty ogon. Ich oczy i uszy są – w porównaniu z resztą ciała – bardzo małe.
Dieta
Świstaki to głównie roślinożercy, żywią się więc trawami, liśćmi, mchami i turzycami, a czasem także owocami. Najbardziej lubią rośliny młode i delikatne, które pojawiają się na świecie w okresie wiosennym.
Kiedy nadchodzi zima, ich dieta staje się bardziej mięsna – włączone zostają do niej wówczas także owady, a także wiewiórki w trakcie hibernacji, które zostają odkryte przez świstaka podczas kopania w celu zdobycia korzeni.
Przed hibernacją świstaki podwajają zazwyczaj swoją wagę, alby powstała warstwa tłuszczu pozwoliła przetrwać im nawet osiem miesięcy bez jedzenia.
Tryb życia
Świstaki większość roku spędzają w stanie hibernacji. Budzą się wczesną wiosną, a zapadają sen zaraz po pierwszych przymrozkach i opadach śniegu. W tym celu kopią dość spory nory, a skomplikowanej strukturze, które wypełniają sianem oraz liśćmi.
Większość gatunków to zwierzęta dość towarzyskie – tworzą grupy liczące nawet do 50 osobników, dzielących ze sobą system nor.
Zagrożenia naturalne
Świstaki mają kilku naturalnych wrogów. Są to m.in. lisy, kojoty, orły, rysie oraz sowy.
Rozmnażanie i rozwój
Okres godów u świstaków rozpoczyna się zaraz po czasie hibernacji. Ciąża trwa od 30 do 35 dni, a na świat przychodzi od jednego do siedmiu młodych, choć przeważnie nie więcej niż trzy. Małe rodzą się ślepe i przebywają w norze przez kolejne 40 dni, podczas których odżywanie są przez matkę. Swój pełny rozmiar osiągają dopiero po 2 latach od urodzenia.
Długość życia świstaków wynosi od 15 do 18 lat.
Dzień Świstaka
Wbrew powszechnemu przekonaniu bohaterem tego święta, które ma miejsce drugiego lutego, nie jest świstak, a świszcz, należący jednak do rodziny świstaków. Dzień ten obchodzi się w Pensylwanii, USA.
Jeśli w tym dniu zwierzę wyjdzie z nory, zobaczy swój cień i schowa się z powrotem do niej – zima będzie trwała jeszcze sześć tygodni. Jeśli nie, wiosna jest już blisko.
Trafność takiej przepowiedni to jednak zaledwie 50%. Taki wynik oznacza więc zupełny przypadek.
Świstaki w Polsce
Tereny polskie również zamieszkuje jeden z gatunków świstaka, który jest endemiczny dla rejonu tatr, czyli świstak tatrzański (Marmota marmota latirostris).
Podgatunek ten został wyróżniony w klasyfikacji przede wszystkim na podstawie twarzowej części kości nosowej, której wymiary różnią się od podgatunku alpejskiego. Ponadto mają one także jaśniejsze futro, o ubarwieniu siwobrązowym, podczas gdy świstak alpejski jest bardziej brunatny z odcieniem rudawym. Podgatunek tatrzański ma także nieco mniejszą wagę, jednak źródła nie podają w tym przypadku szczegółów.
Naukowcy nie stwierdzili jednak żadnych różnic w zachowaniu i trybie życia między świstakami tatrzańskimi i alpejskimi.
Gromadzenie informacji o świstakach w Polsce rozpoczęło się wraz z kolonizacją Tatr, czyli około XIII wieku. Przez długi czas były to jednak informacje bardzo skąpe i poświęcone głównie łowiectwu.
Aż do lat 60. XIX wieku, świstak tatrzański był bowiem bardzo popularny wśród myśliwych, przez co stał się wówczas atrakcyjnym celem polowań. Tworzono nawet specjalne grupy „świszczarzy”, które specjalizowały się wyłącznie w polowaniu na świstaki. Oficjalnej ochronie zaczął podlegać dopiero w 1868 roku.
Takie zachowanie spowodowało, że jego populacja drastycznie się zmniejszyła i obecnie ma on status zwierzęcia podlegającego ścisłej ochronie gatunkowej. Jest on bowiem jednym z najrzadziej występujących kręgowców w Polsce.
Dane/Wymiary
Świstak (Marmota)
U wszystkich gatunków świstaków widoczny jest dymorfizm płciowy – samce są większe niż samice. Świstaki osiągają zazwyczaj od 50 do 80 centymetrów długości, a różnice między poszczególnymi rodzajami są nieznaczne. Ich waga waha się od 1,5 do 8 kilogramów (rekordowe do 13 kg).
Świstaki – ciekawostki
- Jednym z największych zaobserwowanych świstaków był świstak kanadyjski ważący 13 kilogramów.
- Na wzór obchodzonego w Pensylwanii Dnia Świstaka (Groundhog Day) podobne święto w 2010 roku ustanowiono na Alasce nazywając je dla odróżnienia „Marmot Day”.
- W 1865 roku powstał pierwszy polski biologiczny opis świstaka stworzony przez Maksymiliana Nowickiego. Badacz tłumacząc ówczesną nazwę rodzajową tego gatunku, czyli Arctomys, użył określenia „misiomysz”.
Polecamy:
