Mureny, murenowate (Muraenidae)

Mureny, murenowate (Muraenidae)

Krwiożerczy myśliwi, którzy są w stanie zaatakować człowieka – czy takie właśnie są mureny? Choć ryby te są mięsożerne, a ich wygląd jest co najmniej nieprzyjazny, zaskakują płochliwym usposobieniem i wycofaniem. Dowiedzmy się zatem, czy mureny słusznie otrzymały „łatkę” potworów.

Klasyfikacja

• Gromada: promieniopłetwe
• Rząd: węgorzokształtne
• Rodzina: murenowate

W obrębie rodziny sklasyfikowano 15 rodzajów i ok. 200 gatunków, spośród których większość pływa w wodach morskich. Niektóre gatunki wybrały jednak wody brachiczne (mieszanina słodkich wód rzecznych i słonych wód morskich), inne natomiast, np. murena rzeczna (Gymnothorax polyuranodon) czy murena białolica (Echidna rhodochilus), czasami spotyka się w akwenach słodkowodnych.

Występowanie

Mureny to ryby kosmopolityczne, występują bowiem we wszystkich morzach i oceanach klimatu tropikalnego i umiarkowanego, choć największą różnorodność obserwuje się w rafach koralowych. Bardzo mało gatunków przebywa natomiast poza tropikami lub strefami podzwrotnikowymi.

Na swe siedliska wybierają zarówno wody głębokie, jak i płytkie, mogą żyć na głębokościach dochodzących do kilkuset metrów, większość czasu spędzając w skalnych szczelinach i norach.

Charakterystyka

Wygląd

Najmniejszym gatunkiem jest Anarchias leucurus, osiągająca maksymalnie 11,5 cm długości, do najdłuższych zalicza się natomiast Strophidon sathete, która może mieć nawet 4 m długości. Największa pod względem masy jest murena olbrzymia (Gymnothorax javanicus), osiągająca 3 m długości i masę dochodzącą do 30 kg

Ryby te posiadają charakterystyczną płetwę grzbietową, rozciągającą się wzdłuż grzbietu, łączącą się z płetwą ogonową i odbytową. Większość gatunków nie dysponuje płetwą brzuszną i piersiową, dlatego wyglądem przypominają wstęgę.

Oczy są raczej małe, dlatego podczas polowania mureny muszą polegać na dobrze rozwiniętym zmyśle węchu. Całe ciało jest na ogół wzorzyste, istnieją jednak osobniki jednolicie brązowe czy oliwkowe, niektóre gatunki posiadają ciekawe wzory nawet w jamie ustnej. Szczęki są szerokie, umieszczone w wystającym, długim pysku. Szczęki zbudowane są z dużych zębów, używanych do odrywania kawałków mięsa lub chwytania śliskiej zdobyczy. Istnieją jednak gatunki żywiące się przede wszystkim skorupiakami i zwierzętami posiadającymi twarde pancerze, dlatego zostały wyposażone w tępe, przeznaczone do kruszenia uzębienie. Takie szczęki posiada np. echidna gwiaździsta (Echidna nebulosa) i murena zebra (Gymnomuraena zebra).

Głowa mureny jest zbyt wąska, aby stworzyć odpowiednie warunki do samodzielnego połknięcia zdobyczy. Być może z tego właśnie powodu ryby te mają drugi zestaw zębów, umieszczony w gardle. Podczas jedzenia, murena porusza „drugimi szczękami”; zęby te wchodzą do jamy ustnej, chwytają pokarm i przenoszą go do gardła, a potem do dalszych odcinków układu pokarmowego.

Gładka, bezłuska skóra wydziela ochronny śluz, który u niektórych muren jest trujący. Ich małe, okrągłe skrzela położone są daleko z tyłu, za jamą gębową, dlatego zwierzę musi przez większość czasu przebywać w skalnej szczelinie, aby proces oddychania przebiegał sprawniej.

Mureny to ryby mięsożerne, polują przede wszystkim na inne ryby, głowonogi, mięczaki, węże morskie i skorupiaki. Mimo drapieżnictwa, same również padają ofiarą kilku morskich zwierząt, np. węży, barrakud i strzępieli z podrodziny Epinephelinae.

Zachowanie

Mureny bardzo dobrze i szybko pływają, zużywając przy tym minimum energii. Sekret tkwi, prawdopodobnie, w stylu pływania zbliżonym do węża, poruszającego swym ciałem na boki niczym szarfa.

Ponieważ mają słaby wzrok, są aktywne zazwyczaj w nocy. Opierają się na świetnym węchu, dzięki któremu namierzają zbliżającą się ofiarę. Mogą przejawiać agresję, ale przez większość czasu chowają się. Wydają się bardzo nieśmiałe, dlatego będą atakować ludzi lub zwierzęta tylko w samoobronie. Gdy jakiś intruz pojawi się zbyt blisko nory, murena może zaatakować w akcie obrony swego siedliska. Łatwo jednak jej nie zauważyć, ponieważ wspaniale zlewa się z otoczeniem.

Rozmnażanie

Choć sezon rozrodczy nie jest ściśle określony ramami czasowymi, mureny najchętniej rozmnażają się w czasie, gdy woda jest najcieplejsza, czyli pod koniec lata lub w okresach najobfitszych w pożywienie i schronienie. Te drapieżne ryby są jajorodne, a do zapłodnienia dochodzi poza macicą, w otaczającej parę wodzie. Samica może wyprodukować nawet 10 000 jaj w jednym sezonie lęgowym. Od chwili wyklucia (czyli po 30 – 45 dniach), młode instynktownie wiedzą, jak o siebie zadbać, mimo to, duża liczba nowo narodzonych muren pada ofiarą drapieżników. Kiedy młode osobniki osiągną odpowiednią długość, mogą pływać w najgłębszych wodach, przyłączając się tym samym do podwodnej społeczności. Jeśli przetrwają, do rozrodu będą gotowe w ok. 3 roku życia.

Reputacja

Mureny zdobyły opinię ryb okrutnych. Prawdą jest, że przebywają w skalnych szczelinach, skutecznie umykając jakiemukolwiek spojrzeniu, zachowują się tak jednak z powodu strachliwości, choć wiele osób twierdzi, że mureny „lubią” atakować z zaskoczenia niewinne istoty. Murena nie lubi konfrontacji, ani tym bardziej walki; robi to tylko wtedy, gdy poczuje się zagrożona, gdy ktoś/coś zakłóci jej spokój lub gdy… pomyli się.

Na wiele ataków zapracowali sobie nurkowie, chcący przyciągnąć jak największą liczbę turystów, zakłócających spokój w miejscach występowania tych tajemniczych ryb. Wielu nurków straciło palce, próbując karmić murenę z ręki, która – jak już wiemy – ma słaby wzrok. W związku z tym karmienie muren zostało zakazane w wielu miejscach, w tym w australijskiej Wielkiej Rafie Koralowej.

Wspomniane wcześniej „drugie szczęki” są mechanizmem prymitywnym, stworzonym do chwytania pokarmu, dlatego najwięcej obrażeń rąk pochodzi właśnie od nich. Ryba nie może zwolnić uścisku „drugich szczęk”, dlatego jedyną możliwością uwolnienia się od ich uścisku jest oderwanie kawałka ciała.

Druga para szczęk

Jak wspomnieliśmy powyżej, mureny posiadają charakterystyczne „drugie szczeki” Poniżej ilustracja, jak to wygląda od strony budowy anatomicznej.

Szczegółowe dane i wymiary

Mureny, murenowate (Muraenidae)

• Długość ciała: 11 – 400 cm
• Waga: do 30 kg
• Długość życia: 10-30 lat

Mureny, murenowate (Muraenidae) – ciekawostki

• Mureny są jedynymi zwierzętami, które używają swych „drugich szczęk” w aktywnym chwytaniu i przytrzymywaniu ofiary.
• Duże mureny są w stanie poważnie ranić ludzi.
• Choć mureny można jeść, istnieje kilka gatunków żywiących się toksycznymi algami, przez co mięso murenowatych może wywoływać ciguaterę – zatrucie toksynami morskimi, zwanymi ciguatoksynami.
• Ryby z gatunku Plectropomus pessuliferus współpracują z murenami w czasie polowania. Zaproszeniem do współpracy jest potrząsanie głową. Murena jest bardzo dobrym wspólnikiem, ponieważ potrafi wpłynąć w ciasne szczeliny skalne i wypłoszyć stamtąd zdobycz, którą łapie Plectropomus pessuliferus. Jest to jedyny znany przypadek międzygatunkowej współpracy łowieckiej wśród ryb. Powszechnie jednak wiadomo o częstej pomocy w czyszczeniu w rejonach do tego przeznaczonych.

Polecamy:

• Morskie
• Ryby