Krogulec zwyczajny, jastrząb wróblarz (Accipiter nisus)

Krogulczy nos to nos haczykowaty, mocno zakrzywiony ku dołowi. Porównanie do krogulca ma związek z jego charakterystycznym dziobem. I choć niejeden posiadacz krogulczego nosa może się obrazić słysząc takie określenie na swój temat, nie zmienia to faktu, że bohaterowi tego artykułu ostry, zakrzywiony dziób pomaga w chwytaniu jego ulubionej zdobyczy – ptaków.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: szponiaste
• Rodzina: jastrzębiowate
• Podrodzina: jastrzębie
• Rodzaj: Accipiter
• Gatunek: krogulec
• Inne nazwy: krogulec zwyczajny, jastrząb wróblarz
• Podgatunki:
  • Accipiter nisus nisus
  • Accipiter nisus dementjevi
  • Accipiter nisus granti
  • Accipiter nisus melaschistos
  • Accipiter nisus nisosimilis
  • Accipiter nisus punicus
  • Accipiter nisus wolterstorffi

Występowanie poszczególnych podgatunków

• Accipiter nisus nisus gniazduje w Europie oraz na zachodzie Azji. Populacje z północy przenoszą się zimą w ciepłe rejony Morza Śródziemnego: do Afryki północno-wschodniej, Arabii i Pakistanu.
• A. n. dementjevi – występuje w centralnej Azji (Pamiro-Ałaj oraz góry Tienszan).
• A. n. granti jest całorocznym mieszkańcem Madery i Wysp Kanaryjskich.
• A. n. melaschistos to podgatunek rozmnażający się w górach Afganistanu i Himalajach, a także w południowym Tybecie aż do wschodnich Chin. Zimuje w Azji Południowej.
• A. n. nisosimilis gniazduje w centralnej i wschodniej Syberii, z Kamczatką włącznie. Pisklęta z tego podgatunku rodzą się również w Japonii oraz w północnych Chinach. Zimuje natomiast w Indiach, Pakistanie, Azji Południowo – Wschodniej, południowych Chinach, a także na Półwyspie Koreańskim. Najwięksi włóczędzy docierają nawet do Afryki.
• A. n. punicus spotykany jest w Afryce północno – zachodniej.
• Najmniejszy przedstawiciel gatunku – A. n. wolterstorffi – znalazł sobie dom na Sardynii i Korsyce.

Habitaty

Do ulubionych habitatów, czyli siedlisk krogulca, zaliczamy:

• lasy
• tereny przyleśne
• tereny otwarte, przestrzenne, na których może polować

Zimą jest mniej wybredny, dlatego można go spotkać w miejscach słabo porośniętych drzewami. Ptaki z tego gatunku żyją zarówno w terenach górskich, jak i na równinach.

Charakterystyka

Wygląd

Krogulce to ptaki stosunkowo niewielkie, choć nie ustępują innym drapieżnym kuzynom pod względem siły i umiejętności łowieckich.

Raczej drobną sylwetkę zdobią zaokrąglone, proporcjonalnie krótkie, lecz szerokie skrzydła i długie nogi, uzbrojone w haczykowate szpony. Głowa wyposażona jest w duże, żółte / pomarańczowe oczy i mocno zakrzywiony dziób. Długi ogon oraz wspomniane już krótkie skrzydła umożliwiają ptakowi sprawne poruszanie się między drzewami.

Długość ciała wynosi średnio 28-38 cm. Samce ważą zazwyczaj 110-196 g, a rozpiętość ich skrzydeł szacuje się na 58-65 cm. U samic ciężar ciała mieści się w przedziale 185-342 g, a rozpiętość skrzydeł – 68-77 cm.

Wierzch ciała samca pokrywają pióra w odcieniu niebieskawej szarości, spodnią część porastają natomiast pióra białawe. Na policzkach widoczne są prążki w kolorze rdzy. U samic krogulca zwyczajnego wierzchnia część ciała jest szara, a spód pokrywają szaro – białe prążki.

Dieta

Specjalnością krogulca jest polowanie na ptaki małych i średnich rozmiarów. Podgatunki europejskie najczęściej żywią się wróblami, ziębami, trznadlami, szpakami, sikorami i skowronkami. Krogulce potrafią upolować nawet ptaka wielkości gołębia. W ich diecie można spotkać również myszy, żaby i gady.

Ponieważ samice są znacznie większe od samców, w ich jadłospisie widnieje zdobycz o większych gabarytach,  których waga wynosi najczęściej 50–70 g. Potrafią jednak upolować ptaka o wadze do 0,5 kg. U samców waga zdobyczy nie przekracza najczęściej 40 g, choć zdarza im się polować na ptaki o wadze do 120 g.

Krogulec poluje zazwyczaj poprzez atak z zaskoczenia, czasem jednak goni swą ofiarę w powietrzu. Zdarza mu się też latać nisko nad żywopłotami, krzewami czy strumieniami. Jeśli w okolicy wykryje ofiarę, szybko chwyta ją mocnymi szponami. Jedynie 1/10 ataków kończy się sukcesem.

W trakcie roku para krogulców potrafi upolować 2200 wróbli, 600 kosów zwyczajnych i 110 gołębi (dane w oparciu o BirdGuides Ltd. and Oxford University Press). W pierwszych tygodniach po wykluciu młodych samiec przynosi do gniazda do 10 upolowanych zdobyczy dziennie.

Wrogowie naturalni

Choć krogulec jest drapieżnikiem, to jego gabaryty nie są zbyt wielkie, sam więc często staje się ofiarą większych ptaków drapieżnych, takich jak płomykówka (Tyto alba), puszczyk (Strix aluco), jastrząb zwyczajny (Accipiter gentilis), sokół wędrowny (Falco peregrinus), orzeł przedni (Aquila chrysaetos), puchacz, poluje na nie również lis rudy, kuna domowa czy kuna leśna.

Rozmnażanie

Sezon rozrodczy trwa od połowy kwietnia do końca sierpnia, w zależności od regionu występowania. W tym okresie para krogulców buduje gniazdo na drzewie, ulokowanym nieopodal polany, choć spotyka się je również w parkach, a nawet ogrodach. Materiałem budulcowym są głównie gałęzie i patyki.

W gotowym do zamieszkania gnieździe samica składa 3-6 jaj, po czym wysiaduje je przez ok. miesiąc (32-34 dni). Dostarczaniem pożywienia do gniazda zajmuje się przyszły ojciec. Po około 3 tygodniach od wyklucia piskląt, zdobywaniem pokarmu zajmują się oba ptaki.

Młode opierzają się po około miesiącu od przyjścia na świat. Mniej więcej w tym samym czasie opuszczają gniazdo, ale rodzice będą je karmić przez kolejne 3-4 tygodnie. Dojrzałość płciową osiągną w 1-3 roku życia, choć biologicznie gotowe do rozrodu są już w ok. 10 miesiącu. Pierwszy lęg wyprowadzają zazwyczaj dopiero w 2-3 roku życia, po znalezieniu własnego terytorium.

Szczegółowe dane / wymiary

Krogulec (Accipiter nisus)

• Długość ciała:
  • samce: 29-34 cm
  • samice: 35-41 cm
• Rozpiętość skrzydeł:
  • samce: 59-64 cm
  • samice: 67-80 cm
• Waga:
  • samce: 110-196 g
  • samice: 185-342 g
• Maksymalna długość życia na wolności: 20 lat

Krogulec – ciekawostki

• W Polsce krogulec zwyczajny objęty jest ścisłą ochroną gatunkową.
• Samice krogulca są do 25 % większe od samców i 2 razy od nich cięższe.
• U obu płci ogon jest dłuższy niż szerokość skrzydła.
• W balladzie Adama Mickiewicza pt.: „Pani Twardowska” Mefistofeles posiadał „krogulcze paznokcie” – „Nos jak haczyk, kurzą nogę, I krogulcze ma paznokcie.”
• Krogulec to najliczniejszy ptak szponiasty Europy i Azji.
• Globalną populację krogulców oszacowano w 2009 roku na 1,5 miliona ptaków. W Polsce liczbę ptaków szacuje się na 50 000-70 000.
• Zasięg całej populacji krogulca zwyczajnego szacuje się na 23,600,000 km².

Polecamy

• Ptaki drapieżne
• Bieliki
• Orły
• Największe orły i bieliki
  
• Jastrząb zwyczajny