Barszcz Sosnowskiego czyli „zemsta Stalina”

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) – „zemsta Stalina”

Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku barszcz Sosnowskiego nazywany jest czasem „zemstą Stalina” (ros. месть Сталина). Powód powstania tego specyficznego określenia jest dość prozaiczny – roślinę tę sprowadzono do Związku Radzieckiego niedługo przed śmiercią dyktatora.

Wydaje się jednak, że inwazyjna natura barszczu Sosnowskiego dobrze pasuje do nieograniczonej władzy jaką posiadał Stalin. Przed nami zatem dyktator wśród roślin – kaukaski barszcz z rodziny… selerowatych.

Klasyfikacja

• Królestwo: rośliny
• Klad: rośliny naczyniowe
• Rząd: selerowce
• Rodzina: selerowate
• Rodzaj: barszcz
• Gatunek: barszcz Sosnowskiego

Pochodzenie

Barszcz Sosnowskiego pierwotnie porasta centralną i wschodnią część Kaukazu. Występuje również na Zakaukaziu oraz w Turcji północno–wschodniej.

Obecny zasięg występowania

Nie wiadomo do końca, na jakim dokładnie obszarze rośnie barszcz Sosnowskiego. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest fakt, że często mylony on jest z barszczem Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum). Ponadto nazwy tych dwóch roślin uznawano w przeszłości za synonimy. Zaobserwowano jednak, że barszcz Sosnowskiego występuje głównie w Europie wschodniej aż do Danii i Niemiec. Nie spotkamy go jednak w Skandynawii.

Siedliska

W pierwotnych terenach występowania rośnie wśród zarośli, nieopodal potoków górskich. Poza nim, czyli w miejscach innych niż Kaukaz, rozrasta się w formacjach roślinnych, zwłaszcza tych stworzonych przez człowieka. Spotykamy go zatem głównie przy drogach, na miedzach, polach uprawnych, łąkach, w ogrodach, parkach. Może występować również w lasach łęgowych i olchowych. Preferuje jednak przeważnie tereny porzucone przez ludzi i doliny rzek.

W Polsce barszcz Sosnowskiego uznawany jest za gatunek inwazyjny i szkodliwy dla rodzimych roślin. Największe okazy mogą zatrzymywać aż 80% światła, co prowadzi do zanikania gatunków potrzebujących promieni słonecznych. Są również odpowiedzialne za erozję gleb przy brzegach rzek, bowiem wypierają stamtąd rośliny kłączowe, umacniające brzegi.

Budowa

Korzenie mogą być bardzo długie – osiągają bowiem nawet 2 m, ale najliczniejsze odnogi znajdują się na głębokości ok. 30 cm.

Łodyga może mierzyć 1-4 m wysokości, a jej średnica dochodzi do 10 cm. Na jej powierzchni znajdują się żłobienia, ale w środku jest pusta. W najwyższych partiach ma kolor zielony, im bliżej dołu, tym więcej ciemnoczerwonych plamek.

Liście ułożone są skrętolegle, mogą mieć średnicę 150 cm. Kształt liści jest zmienny w obrębie gatunku, ale wzdłuż brzegów blaszki zawsze znajdują się krótkie ząbki.

Kwiatostan tworzy charakterystyczny baldach, a jego rozmiary mogą być imponujące (średnica dochodzi do 50 cm). Kwiatostan składa się z mniejszych baldaszków, których liczba mieści się w przedziale 30-75. Na jednym barszczu rośnie 1-20 tysięcy małych, białych, czasem różowawych kwiatów osiągających 10 mm długości.

Oliwkowozielone owoce mają natomiast kształt jajowaty lub owalny.

Zastosowanie

W wieku XIX i na początku wieku XX barszcz Sosnowskiego uznawany był za roślinę niezwykłą. Jednak kiedy okazało się, że jest ona zagrożeniem dla innych roślin i ludzi, jej popularność i zachwyt nad nią znacznie zmalały.

W latach czterdziestych XX wieku radzieccy uczeni badali barszcz Sosnowskiego pod kątem wykorzystania go jako rośliny pastewnej, czyli nadającej się na pokarm dla zwierząt hodowlanych. Okazało się, że roślina ta jest bardzo pożywna, zawiera bowiem duże ilości białka i węglowodanów. Z czasem zaczęto jednak wycofywać barszcz Sosnowskiego jako roślinę pastewną, ponieważ ludzi niepokoiła jego toksyczność. Zwierzęta spożywające barszcz Sosnowskiego również nie reagowały na niego do końca pozytywnie – krowy jedzące go dawały mleko o anyżowym posmaku. To samo dotyczyło mięsa. Mimo to barszcz Sosnowskiego był uprawiany w Polsce jako roślina pastewna do lat osiemdziesiątych.

Barszcz Sosnowskiego stosowany jest również jako roślina miododajna. Rozrost tego gatunku jest imponujący w Europie środkowej również dlatego, że jest rozsiewany przez pszczelarzy.

Toksyczność

Barszcz Sosnowskiego zawiera w sobie olejek eteryczny złożony między innymi z furanokumaryn. Substancja ta występuje we wszystkich częściach rośliny, nawet we włoskach gruczołowych. Funkcją tej substancji jest obrona przed insektami i drobnoustrojami chorobotwórczymi. Jej rola jest więc bardzo ważna, ale działanie furanokumaryn na ciało człowieka jest bardzo niebezpieczne. Kiedy ten olejek eteryczny znajdzie się na skórze i zostanie „potraktowany” światłem słonecznym, dochodzi do oparzeń II i III stopnia.

Pierwsze objawy pojawiają się po kilkunastu minutach od nasłonecznienia, ale najwyższa wrażliwość na światło następuje po 0,5-2 godzinach od kontaktu z rośliną i promieniami słonecznymi. W wysokich temperaturach i przy wysokiej wilgotności powietrza wrażliwość na oparzenia jest większa.

W ciągu doby od kontaktu z barszczem i słońcem pojawia się zaczerwienienie skóry i pęcherze wypełnione płynem surowiczym. Taki stan zapalny może trwać ok. 3 dni, a po ok. 7 dniach podrażniona skóra ciemnieje. Wygląd taki utrzymuje się nawet przez kilka miesięcy, ale wrażliwość na promienie słoneczne podrażnionych rejonów może utrzymywać się przez lata. Warto też pamiętać, że niektóre furanokumaryny produkowane przez barszcz Sosnowskiego mają działanie rakotwórcze. Mogą również wpływać na płód w ciele matki.

Nie dotykaj

Jeśli więc spotkasz na swej drodze barszcz Sosnowskiego, nie dotykaj tej rośliny i nie stawaj blisko niej – szkodliwe dla skóry substancje mogą bowiem przemieszczać się wraz z wiatrem. Jeżeli jednak musisz wejść z nią w kontakt, ubierz się od stóp do głów, najlepiej w strój nieprzepuszczalny, wodoodporny. Nie zapomnij też o rękawicach ochronnych. Tkaniny bawełniane i naturalnego pochodzenia wchłaniają sok rośliny, dlatego przewiewna, bawełniana lub lniana koszula czy spodnie nie zapewnią bezpieczeństwa. Uważać należy również na oczy, dlatego lepiej je ochronić okularami lub goglami.

Nie tylko ludzie są narażeni na oparzenia wywołane przez tę roślinę. Jej ofiarą padają również zwierzęta hodowlane. Często oparzeniom ulegają krowy – mogą mieć poparzone wymiona, a nawet układ pokarmowy na skutek spożycia barszczu. Z tego powodu dochodzi u nich do krwotoków wewnętrznych, biegunek i stanów zapalnych przewodu pokarmowego. Na podstawie badań udało się jednak udowodnić, że spożycie barszczu Sosnowskiego jest mniej niebezpieczne, niż podrażnienia skórne wystawione na światło słoneczne.

Pierwsza pomoc

Jeśli nie udało Ci się uniknąć kontaktu z rośliną, należy szybko obmyć podrażnione miejsce wodą z mydłem. Narażoną na oparzenie słoneczne skórę trzeba chronić przed słońcem przez co najmniej 48 godzin. Jeżeli podrażnieniu uległy oczy, należy je obmyć czystą wodą i zainwestować w okulary przeciwsłoneczne posiadające filtr. Stany zapalne skóry łagodzi się maściami zawierającymi kortykosteroidy.

Szczegółowe dane

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi)

• Wysokość łodygi: 1-4 m, czasem więcej
• Średnica łodygi: 10 cm
• Głębokość korzeni: do 2 m
• Średnica liści: do 150 cm
• Średnica kwiatostanu: do 50 cm

Barszcz Sosnowskiego – ciekawostki

• Barszcz Sosnowskiego i barszcz Mantegazziego to jedne z największych roślin zielnych. Większe od nich są bananowce (największe rośliny zielne na świecie), a w Polsce trzcina pospolita (Phragmites australis) osiąga podobne do barszczu Sosnowskiego wymiary (do 4 metrów wysokości).
• Swą nazwę barszcz zawdzięcza rosyjskiemu botanikowi badającemu florę Kaukazu, Dmitrijowi Iwanowiczowi Sosnowskiemu. Roślina ta została jednak opisana przez radziecką botaniczkę Idę Panowną Mandenową.
• Barszcz Sosnowskiego to roślina mrozoodporna. Młode okazy mogą przetrwać temperaturę ok. -7^o Starsze rośliny mogą przeżyć w mrozie dochodzącym do -25^oC, a jeśli zostaną pokryte śniegiem, mogą przetrwać nawet w -45^oC.
• Ilość nasion uzyskanych z 1 ha pozwala na obsianie 100-200 ha powierzchni.

Polecamy

• Rośliny
• Największe mięsożerne rośliny