Maskonur zwyczajny (Fratercula arctica)

Maskonur zwyczajny, maskonur (Fratercula arctica)

Pływak, lotnik i dziwak – określeń dla maskonura znalazłoby się zapewne więcej. Jego tropikalny wygląd, nie pasujący do życia w zimnych wodach północy, nie pozwala pomylić go z jakimkolwiek innym ptakiem.

Maskonur radzi sobie świetnie na lądzie, w wodzie i powietrzu. Który z tych żywiołów jest mu najbliższy? Trudno jednoznacznie określić. Z pewnością jednak jest ptakiem bardzo elastycznym, zaradnym i sprytnym, podobnie jak wiele innych ptaków morskich, przystosowanych do trudnych warunków środowiskowych.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: siewkowe
• Rodzina: alki
• Rodzaj: Fratercula
• Gatunek: maskonur zwyczajny
• Podgatunki:
  • Fratercula arctica arctica
  • Fratercula arctica grabae
  • Fratercula arctica naumanni

Występowanie

Preferuje chłodne wody północnego Atlantyku, lęgi odbywają się na północno–zachodnim wybrzeżu Europy i na wschodzie Ameryki Północnej. Największe kolonie formują się w Islandii – aż 60% światowej populacji tworzy tam gniazda. Innymi ważnymi miejscami lęgowymi są północne i zachodnie wybrzeża Norwegii, Szetlandy, Orkady, Wyspy Owcze, Grenlandia i Nowa Fundlandia.

Mniejsze kolonie maskonura obejmują:

• Wyspy Brytyjskie
• Murmańsk
• Svalbard (norweska prowincja w Arktyce)
• Nową Ziemię
• Labrador
• Nową Szkocję
• Maine

Na morzu maskonur może przebywać w takich miejscach jak Morze Północne i rejony koła podbiegunowego. Latem zakres występowania tego ptaka rozciąga się na pas od północnej Francji do Maine, zimą natomiast maskonury przenoszą się na pas od Morza Śródziemnego do Karoliny Północnej. Cóż, nie potrzebują paszportów biometrycznych i wiz 😉

Charakterystyka

Wygląd

Maskonur nie jest zbyt dużym ptakiem, ale robi wrażenie swym upierzeniem. Pióra pokrywające ciało są gęste, w kolorach czerni i bieli. Ponieważ są obfite, skutecznie chronią te ptaki przed zimnem. Szyja, grzbiet i wierzch skrzydeł są czarne. Na spodzie ciała i policzkach widoczny jest kolor biały. Płetwiaste stopy i nogi mają jasnożółty odcień, ale w miesiącach chłodniejszych nasycają się jasnym pomarańczem.

Przepiękny dziób

Mocno charakterystyczną częścią ciała maskonura jest z pewnością dziób. Spłaszczony bocznie, wysoki, przypominający trójkąt, pokryty został wieloma barwami. Od połowy dzioba do czubka widoczne są czerwone, niemal pionowe pasy. Bliżej podstawy kolor przechodzi w szarości ozdabiane czasem żółtymi pręgami, tworząc bardzo wyrazisty ale harmonijny wzór. Odcienie zmieniają się również w zależności od pory roku – w miesiącach cieplejszych nieco jaśnieją, ale zimą stają się ciemniejsze. Zmiana ubarwienia dzioba łączy się z częściowym linieniem – wraz z nadejściem wiosny zaczynają pojawiać się jasne kolorowe płyty, które pod koniec sezonu lęgowego są zrzucane. Wokół oczu występują zawsze czerwone i czarne oznaczenia.

Samice i samce są niemal identyczne pod względem wyglądu, choć samce wydają się nieco większe. U młodych osobników dziób natomiast nie jest tak kolorowy i duży, jak u dorosłych.

Rozmiary

Maskonur mierzy zazwyczaj 28-30 cm długości i ok. 20 cm wysokości. Rozpiętość skrzydeł wynosi natomiast 47-63 cm.

Dieta

Choć teoretycznie jest wszystkożercą, żywi się wyłącznie mięsem. W jego menu znajdziemy małe ryby i zooplankton (głównie w mało urodzajnych miesiącach zimowych). Może polować także na kalmary, mięczaki i skorupiaki.

Poluje poprzez nurkowanie – jednorazowe zanurzenie może trwać ok. 20 sekund. Unikalny kształt dzioba i żłobienia na krawędziach oraz języku świetnie sprawdzają się przy chwytaniu ryb. Ptak jest na tyle pewny swych umiejętności, że kontynuuje łowy trzymając kilka ryb w dziobie. Szacuje się, że podczas jednego polowania maskonur jest w stanie schwytać ok. 30 ryb, którymi będzie karmić swoje potomstwo.

Zachowanie

Na morzu maskonury prowadzą samotne życie, nie latają bowiem w grupach. Na wodzie poruszają się trochę jak kaczki, napędzają je bowiem silne i duże stopy. W wodzie mogą nawet odpoczywać i sypiać w czasie silnego wiatru.

Dużo czasu spędzają na czyszczeniu piór i rozprowadzaniu specjalnej, oleistej wydzieliny z gruczołu kuprowego. Pomaga ona zachować wodoodporność piór, a także chroni je przed pasożytami.

Czarny grzbiet to prawdopodobnie forma kamuflażu przed powietrznymi drapieżnikami, którym trudno obserwować ciemnego ptaka na tle ciemnego morza. Jasny brzuch natomiast świetnie komponuje się z jasnym niebem, co z kolei chroni go przed drapieżnikami podwodnymi.

Kiedy startuje, energicznie macha skrzydłami, zanim jeszcze uniesie się w powietrze. Wielkość skrzydeł to swego rodzaju kompromis godzący życie na wodzie i lądzie. Ich powierzchnia jest niewielka w stosunku do masy ciała. Aby utrzymać się w locie, ptak musi więc bardzo szybko nimi machać (kilka razy na sekundę). Lądowanie nie jest zbyt wygodne; ptak ląduje albo na grzbiecie fali, albo spada na brzuch w spokojniejszej wodzie.

Na ląd maskonury przybywają wiosną. Powracają z reguły do kolonii, w których się wykluły. Przed powrotem do gniazdowisk tworzą na morzu niewielkie grupy. Każda kolonia podzielona jest na kilka mniejszych, oddzielonych od siebie naturalnymi granicami, takimi jak paprocie czy kolcolisty.

Pierwsi przybysze zajmują najlepsze miejsca, np. nory na trawiastych zboczach, nieopodal krawędzi urwiska, skąd najlepiej się stratuje.

Maskonur z reguły przejawia monogamię, ale nie wynika to tylko z przywiązania do partnera, ale też do miejsca. Na każde gniazdowisko wracają bowiem te same osobniki i co roku wybierają tego samego partnera.

Maskonur staje się bardzo ostrożny, gdy zbliża się do kolonii. Zanim wyląduje, kilkukrotnie oblatuje teren. Kiedy odnajdzie swoje gniazdo, spędza dużo czasu przy jego wejściu i wchodzi w interakcje z przechodzącymi ptakami. W obrębie gatunku spotyka się postawę dominującą – ptak wtedy stroszy pióra na piersi, staje wyprostowany, stroszy ogon i spaceruje bardzo powoli z otwartym dziobem. Uległe osobniki spuszczają głowy i pochylają się.

Kolonie są najbardziej aktywne wieczorami, wtedy to ptaki stają przed swymi gniazdami, albo spacerują. Ludzie odwiedzający gniazdowiska maskonurów nie zdają sobie często sprawy, na jak niebezpieczny teren weszli. Nie chodzi o agresję ptaków, ale o stan danego terytorium. Maskonury uwielbiają tworzyć nory, dlatego pod trawiastymi stokami i klifami często występują rozległe sieci tuneli. Niektóre nory czasem zapadają się na skutek erozji gleb, a nieostrożni turyści mogą tego gorzko pożałować.

Rozmnażanie

Przez większą część roku maskonury przebywają na morzu. Na ląd wracają tylko po to, aby się rozmnażać. Tuż przed sezonem lęgowym dochodzi do pierzenia, na skutek czego ptak nie może przez pewien czas latać, ale nie ma za to problemów z pływaniem i nurkowaniem. Do kolonii wraca między lutym i kwietniem. Po powrocie rozpoczynają się ptasie gody, w czasie których ptaki stukają swymi dziobami i rytualnie chodzą wokół wejścia do nory.

Maskonury łączą się w pary na całe życie, a potomstwem zajmuje się zarówno ojciec, jak i matka. Zadaniem samców jest dbanie o bezpieczeństwo gniazda w czasie, gdy samice wysiadują jaja i karmią młode.

W koloniach bardziej skierowanych na południe samice składają jaja w kwietniu, na północnych obszarach rzadko ma to miejsce przed czerwcem. W jednym lęgu pojawia się 1 białe jajo, ale jeżeli zostanie ono w jakiś sposób utracone w pierwszych dniach rozrodu, para może postarać się o nowe.

Przyszli rodzice mogą zmieniać się w czasie wysiadywania, bowiem obie płcie są wyposażone w plamę lęgową, w której przepływ krwi jest wzmożony. Zapewnia ona ciepło jajkom w czasie inkubacji. W czasie wysiadywania rodzice spędzają większość czasu w ciemnej norze, z głową schowaną między skrzydłami. Tylko od czasu do czasu wychodzą przed norę, aby oczyścić pióra z kurzu lub wykonać krótki lot w kierunku morza.

Inkubacja trwa ok. 6 tygodni, po której na świat przychodzi pokryty brązowymi piórami potomek. Jedynak jest karmiony i wychowywany przez matkę oraz ojca. Ich najważniejszym zadaniem jest częste podróżowanie od gniazda do morza – w końcu to rodzice muszą zadbać o pokarm dla swojego dziecka. Młode staje się niezależne po ok. 2 miesiącach, rozmnażać się może jednak dopiero po 4-5 latach.

Szczegółowe dane

Maskonur zwyczajny, maskonur (Fratercula arctica)

• Długość ciała: 28-34 cm
• Wysokość: 20 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 47-63 cm
• Waga: 368,5-481,9 g
• Długość życia: 20 lat na wolności

Maskonur zwyczajny – ciekawostki

• Nazwa rodzajowa Fratercula pochodzi z języka łacińskiego i można ją tłumaczyć jako „mały brat”. Odnosi się ona do biało–czarnego upierzenia, kojarzącego się z szatami zakonnymi.
• Na krótkich dystansach maskonur może latać z prędkością 80 km/h.
• Maskonur może nurkować bez przerwy nawet przez 2 minuty.
• Choć maskonur nie jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem, dużym problemem populacji jest działanie człowieka, głównie wycieki ropy i przełowienie.
• Kuzyn maskonura zwyczajnego, maskonur złotoczuby (Fratercula cirrhata) nie zamieszkuje terenów Europy.

Polecamy

• Ptaki wodne
• Fregaty