Trylobity (Trilobita)

Trylobity (Trilobita)

Pojawiły się na Ziemi 540 mln lat temu, zniknęły z niej, nim dinozaury po raz pierwszy zaczerpnęły powietrza.

Odkrycie w 1749 roku trylobita z gatunku Calymene blumenbachii uznaje się za początek badań tej nieznanej dotąd grupy zwierząt. Na początku sklasyfikowano go jako rybę, potem jako owada, jednak z czasem okazało się, że był przedstawicielem stawonogów żyjących w sylurze – skały z tego okresu datowane są na 422.5-427.5 mln lat temu.

Nazwa „trylobity” została stworzona w wieku XIX przez niemieckiego przyrodnika Johanna Walcha. Od momentu odkrycia do powstania współczesnej nazwy trylobity nazywano Pediculus marinus major trilobos, co tłumaczyć można jako „duża trójpłatowa morska wesz”.

Pierwsze opisy dotyczące prawdopodobnie tych niezwykłych i tajemniczych stworzeń datuje się na około 300 lat przed Chrystusem. Potwierdzone opisy ocenia się na IV wiek naszej ery. Mało szczegółowe wzmianki o skamieniałych stworzeniach przypominających trylobity znaleziono w Chinach. Dzisiaj trylobity nadal pod pewnymi względami są dla nas tajemnicą. Prawdopodobnie wielu ich sekretów nie odkryjemy nigdy.

Klasyfikacja

• Królestwo: zwierzęta
• Typ: stawonogi
• Gromada: trylobity
• Rzędy:
  • Agnostida
  • Asaphida
  • Corynexochida
  • Harpetida
  • Lichida
  • Nectaspida
  • Odontopleurida
  • Phacopida
  • Proetida
  • Ptychopariida
  • Redlichiida

Datowanie

Najwcześniejsze znane trylobity datowane są na ok. 540-520 mln lat temu. Zaliczamy do nich odkrytego na Syberii Profallotaspis jakutensis, marokańskiego Hupetina antiqua, hiszpańskiego Serrania gordaensis oraz północnoamerykańskiego Fritzaspis. Trylobity mogły dotrwać do permu, czyli do ok. 250 mln lat temu.

Występowanie

Uważa się, że wszystkie trylobity miały swój początek na terenach dzisiejszej Syberii, a z czasem rozprzestrzeniły się po świecie. Występowały we wszystkich rejonach świata i zajmowały dużą część prehistorycznego oceanu.

Prawdopodobnie były zwierzętami morskimi. Wskazują na to miejsca odnalezienia skamielin – skały zawierające szczątki innych zwierząt słonowodnych, takich jak koralowce, ramienionogi czy liliowce. Szczątki trylobitów odkrywano zarówno w miejscach gdzie woda była płytka, jak i w rejonach głębinowych. Do tej pory doliczono się kilku tysięcy gatunków tych wymarłych stawonogów.

Budowa

Naukowcy odkrywają głównie egzoszkielety (szkielety zewnętrzne) zrzucane w procesie wylinki, często jednak niekompletne. Rzadko udaje się znaleźć miękkie części ciała, np. odnóża, mięśnie, skrzela czy przewód pokarmowy, ale i to się zdarza.

Pokryte były twardym, kalcytowym pancerzem, złożonym z trzech tarcz: głowowej (cefalon), tułowiowej (toraks) i ogonowej / odwłokowej (pygidium). Jest to podział poziomy, ale ciała trylobitów dzieli się także podłużnie. Przez ich szkielet przebiegała bowiem pionowa, wypukła oś. Jej centralna część, znajdująca się na części głowowej, nazywana jest glabellą, a część tułowiowa zwie się axis. U wielu osobników oś ta przebiegała również przez tarczę odwłokową.

Cefalon wyposażony był w policzki i kalcytowe oczy. Toraks natomiast składał się z kilku segmentów. U gatunków pływających było ich najmniej. Najwięcej (kilkanaście) segmentów posiadały trylobity poruszające się po dnie. Poszczególne segmenty dzieliły się z kolei na trzy części: po prawej i lewej stronie rosły tzw. pleury, natomiast w części centralnej znajdowała się wspomniana już oś.

Szew policzkowy

Na głowie występował tzw. szew policzkowy, na podstawie którego podzielono trylobity na 5 głównych grup:

• przodopoliczkowe (Proparia)
• tyłopoliczkowe (Opisthoparia)
• dolnopoliczkowe (Hypoparia)
• kątowopoliczkowe (Gonatoparia)
• bez szwu.

U wczesnych trylobitów pancerze składały się z oddzielnych segmentów. Z biegiem czasu zmieniło się to, a cała tarcza ogonowa uformowała się w jeden twór.

Niektóre trylobity posiadały kolce na ciele (przedstawiciele rzędu Lichida, żyjący od ordowiku do dewonu), a nawet rogi na głowach (przedstawiciele rodziny Raphiophoridae), przypominające te u kilku współczesnych gatunków chrząszczy. Na głowach trylobitów z rodzaju Walliserops wyodrębniły się natomiast spektakularne trójzęby. Podejrzewa się, że rogi pełniły rolę broni w walkach o partnerów i / lub obrony przed drapieżnikami.

Funkcje pancerza

Pancerz pokrywał tylko część grzbietową zwierzęcia. Spodnia część ciała była narażona na ataki drapieżników. Aby uniknąć ugryzień, niektóre trylobity nauczyły się zwijać w kulę. Wiemy o tym, ponieważ naukowcy często znajdują ich szczątki zastygłe właśnie w takiej pozycji.

Wymiary

Zakres wielkości jest raczej szeroki. Najmniejsze znane osobniki mierzyły mniej niż 3 mm długości, duże natomiast mogły osiągać nawet 30 cm. Średnio trylobity mierzyły 3-10 cm. Największy znany przedstawiciel to Isotelus rex, osiągający maksymalnie 72 cm długości. Najmniejszym był Acanthopleurella stipulae, który mierzył maksymalnie 1,5 mm.

Zmysły

Wiele gatunków posiadało oczy z kalcytowymi soczewkami oraz parę anten (czułki). Niektóre trylobity były pozbawione zmysłu wzroku – takie osobniki przebywały prawdopodobnie w głębinach, gdzie światło już nie dochodziło. Inne natomiast posiadały duże oczy, np. kolczasty przedstawiciel rodzaju Erbenochile czy dewoński gatunek Phacops rana. Ich wzrok przystosowany był do oświetlonych warstw wody, gdzie znajdowało się najwięcej drapieżników.

U trylobitów występowało kilka typów konstrukcji oka oraz mnóstwo sposobów ich ulokowania. Niektóre osobniki posiadały po jednej soczewce w każdym oku, podczas gdy u innych w jednym oku soczewek mogło być kilka tysięcy.

Trylobity mogły posiadać:

• oczy holochroniczne – soczewki pokryte były wspólną błoną
• oczy schizochroniczne – każda soczewka przykryta była oddzielną błoną
• oczy abathochroalne

Rozwój

Trylobity rosły w procesie wylinki. Wychodziły ze starego pancerza, pod którym wyodrębniał się nowy, większy. Na początku nowy szkielet zewnętrzny był miękki i nie chronił przed drapieżnikami, z czasem jednak twardniał. Rozwój rozpoczynał się od postaci larwalnej. Odnalezione larwy trylobitów datuje się na okres od kambru do karbonu.

Podobieństwo do współcześnie żyjących stawonogów przekonuje naukowców do tego, że trylobity rozmnażały się płciowo i rodziły się z jaj. Nie ma na to na razie jednak dowodów. Podejrzewa się, że większą część rozwoju przechodziły w jajach. Ponadto uznaje się, że występowały u nich 3 stadia larwalne (ang. protaspid stages, meraspid stages, holaspid stages), a niektóre larwy były wyposażone w kolce głowowe, które z czasem zanikały.

Wymarcie

Nie poznano głównej przyczyny wymarcie trylobitów. Wiadomo, że szczyt rozwojowy osiągnęły w kambrze (ok. 540-485 mln lat temu), a następnie w ordowiku (ok. 485 – 440 mln lat temu). Wiele gatunków zginęło w czasie wymierania późnokambryjskiego oraz na skutek wymierania ordowickiego. Ich różnorodność drastycznie spadła w sylurze (ok. 440-419 mln lat temu) i dewonie (ok. 419 – 358 mln lat temu), a w karbonie (ok. 358 – 298 mln lat temu) i permie (ok. 298 – 252 mln lat temu) stały się rzadkością. Pod koniec permu trylobity wymarły całkowicie.

Zmniejszenie zróżnicowania trylobitów mogło wynikać z ograniczenia siedlisk – przed wymieraniem permskim poziom morza drastycznie się obniżył, co spowodowało wymarcie ok. 96% fauny morskiej, w tym właśnie trylobitów.

Szczegółowe dane / wymiary

Trylobity (Trilobita)

• Długość ciała: 1,5 mm – 72 cm (średnio 3-10 cm)
• Datowanie: 540 (521) – 250 mln lat temu (prekambr-perm)
• Występowanie: słone wody całego świata

Trylobity (Trilobita) – ciekawostki

• Nazwa pochodzi od greckich słów treis („trzy”) i lobos („płat”). Odnosi się ona do pionowego podziału ciała trylobitów na trzy części.
• Skamieniałości trylobitów były jednymi z pierwszych odkryć przyciągających powszechną uwagę.
• Średnio co roku naukowcy odkrywają nowe gatunki trylobitów.
• Największy znany gatunek trylobita – Isotelus rex – został odkryty w 1998 r. przez kanadyjskich naukowców, w ordowickich skałach znajdujących się na wybrzeżu Zatoki Hudsona.
• Zaledwie 21 odnalezionych gatunków zostało opisanych na podstawie miękkich części ciała. Odnaleziono je m.in. w Kanadzie, USA, Rosji, Chinach, Niemczech, Nowej Fundlandii i na Labradorze.
• Trylobity są dzisiaj używane jako skamieniałości przewodnie, umożliwiające geologom oceniać wiek skał, w których się znajdują.
• Najbliższymi żyjącymi krewnymi trylobitów mogą być skorupiaki z gromady podkowiastogłowych (Cephalocarida) lub skrzypłocze (Limulus).

Polecamy

• Plankton
• Morskie