Szympansy (Pan)
4% – tyle dokładnie dzieli nas od bycia szympansami, a szympansy od bycia ludźmi. W 96% nasze DNA jest takie samo (niektóre badania sugerują, że nawet w 98,8%!). Szympansy są nam najbliższe pod względem fizycznym oraz emocjonalnym. Mimo różnic, pochodzimy od jednego przodka, a to zobowiązuje do traktowania szympansów z szacunkiem należnym starszym kuzynom.
Klasyfikacja
- Gromada: ssaki
- Podgromada: ssaki żyworodne
- Infragromada: łożyskowce
- Rząd: naczelne
- Rodzina: człowiekowate
- Podplemię: Panina
- Rodzaj: szympans
Występowanie
Szympans – jako rodzaj – dzieli się na dwa podstawowe gatunki: szympansa zwyczajnego (Pan troglodytes), zamieszkującego zachodnie wybrzeże i centralną część Afryki oraz szympansa karłowatego, inaczej szympansa bonobo (Pan paniscus), przebywającego na terenach lasów Demokratycznej Republiki Konga (południowe dorzecze rzeki Kongo). Rzeka Kongo jest natomiast granicą między siedliskami tych dwóch gatunków.
DNA szympansa a DNA człowieka
Co kilka lat lub miesięcy zaskakiwani jesteśmy doniesieniami dotyczącymi różnic i podobieństw w budowie chromosomów i kodu DNA pomiędzy człowiekiem a małpami naczelnymi. Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia przeprowadzane badania wskazywały na podobieństwo w stopniu wynoszącym 98,8%, 95%, 96%, 86-89% i najnowsze badania przeprowadzone przez Jeffreya P. Tomkinsa (Institute for Creation Research, Texas USA), sugerują że to jedynie 70%.
Ponieważ pojawiają się coraz doskonalsze metody badań, zapewne kolejne doniesienia i pojawiające się liczby będą bardziej zbliżone do rzeczywistych różnic. Dziś cały czas nie mamy pewności, jaki poziom DNA szympansa i człowieka jest wspólny.
Charakterystyka
Wygląd
Małpy z rodzaju szympansów (zarówno bonobo, jak i szympans zwyczajny) posiadają wspólne cechy w wyglądzie zewnętrznym. Szympans zwyczajny ma długie ramiona. Łączna długość obu kończyn równa się ok. 1,5 długości ciała. Kończyny górne są dłuższe od kończyn dolnych. Bonobo jest mniejszy, ale posiada proporcjonalnie dłuższe kończyny, jego sylwetka jest bardziej wyprostowana niż sylwetka szympansa zwyczajnego.
Jak większość małp, szympansy również wykorzystują swoje mocne długie ręce do wspinania się po drzewach. Poruszają się po ziemi z reguły na czterech kończynach, wyginając kości dłoni w taki sposób, aby pełniły funkcję podparcia. Stopy są odporne na urazy i lepiej przystosowane do chodzenia niż stopy orangutana (Pongo) – innego przedstawiciela człowiekowatych. Szympans ma krótsze palce u stóp i szerszą podeszwę, co bardzo ułatwia poruszanie się podczas tradycyjnego chodzenia.
Zarówno szympans zwyczajny, jak i bonobo (inaczej szympans karłowaty) potrafią przenosić przedmioty w pozycji wyprostowanej.
Sierść jest ciemna (czarna). Na twarzy, po wewnętrznej stronie dłoni i na podeszwach stóp owłosienie nie występuje. Szympans nie posiada ogona. Barwa skóry na twarzy, dłoniach i podeszwach ciemnieje z wiekiem. U najmłodszych osobników te części ciała są różowe, by z czasem przybrać odcienie grafitu/czerni.
Mimo, iż szczęka jest wyraźnie wystająca, usta uwidaczniają się w pełni dopiero wtedy, gdy szympans je nadmie.
Ludzki mózg jest około 3 razy większy od mózgu szympansa. Mózg człowieka ma objętość 1200-1400 cm3, podczas gdy mózg szympansa od 300 do 500 cm3.
Szympans posiada ogromne jądra, w porównaniu do goryla (Gorilla). U tych pierwszych masa jąder wynosi ok. 110 g, natomiast goryle posiadają jądra o wadze ok. 28 g. Ludzkie jądra nie przekraczają masy 43 g. Tak duży rozmiar szympansich jąder jest zdeterminowany zachowaniami seksualnymi w trakcie godów. Samce starają się zapłodnić jak najwięcej samic, muszą zatem mieć duży „zapas” plemników, aby rywale mieli mniejsze szanse na pozostawienie po sobie potomka.
Zachowanie i seksualność
Szympans zwyczajny jest wszystkożercą, natomiast bonobo odżywia się przeważnie owocami. Szympansy karłowate prowadzą otwarte, niepodszyte przemocą życie seksualne. Seks jest u nich nieodłącznym elementem codzienności. Jest to forma rozwiązywania konfliktów, łagodzenia sporów.
Szympansy żyją w stadach męskich i żeńskich, zwanych społecznościami. W społecznościach istnieje hierarchia podyktowana pozycją jednostki i wpływem, jaki wywiera na pozostałych członków grupy. Na najwyższym szczeblu stoi samiec alfa, kontrolujący grupę i utrzymujący porządek podczas sporów. Samiec alfa nie musi być jednak osobnikiem największym i najsilniejszym w społeczności. Ważniejsza jest swoistego rodzaju „charyzma”, dzięki której ma wpływ na działanie reszty grupy.
Samiec pragnący dominacji zdobywa „popularność” poprzez gromadzenie sojuszników, będących wsparciem podczas starań mających na celu objęcie przewodnictwa. Samiec alfa regularnie podkreśla swą pozycję, nadymając ciało, aby stwarzać wrażenie większego i groźniejszego. Zastraszając innych członków społeczności łatwiej mu utrzymać władzę. Samce niższe rangą pokazują swe poddaństwo poprzez mowę ciała. Samice okazują szacunek samcowi alfa prezentując zady.
Wśród samic również panuje hierarchia. Zdarza się, że córka najważniejszej samicy „dziedziczy” jej pozycję w społeczności. Samice, podobnie do samców, walczą o władzę, szukając sojuszniczek pośród samic niższej rangi. Samce i samice posiadają jednak różne cele zdobytej władzy. Dominujący samiec może dzięki temu zapłodnić wiele samic, jak również może podkreślać swoja pozycję poprzez brutalne traktowanie współbraci. Samice, poprzez dominację, zdobywają dostęp do wielu zasobów, np. do pożywienia. Osobniczki wyższej rangi mają bowiem pierwszeństwo w dostępie do pokarmu. Jeden cel jest wspólny – obie płcie polepszają swoje bytowanie w społeczności dzięki wysokiemu statusowi.
Z reguły to samice wybierają samca alfa. Aby szympans mógł się za takiego uważać, musi zdobyć ich poparcie. One muszą być pewne, że pod przewodnictwem danego samca trafią na tereny bogate w pożywienie. Bywa, że samiec alfa zostaje zdegradowany przez dominujące samice, ponieważ uznały, że określony osobnik nie spełni ich oczekiwań. Okazują wtedy aprobatę innemu samcowi, w którym widzą przywódczy potencjał.
Ludzkie zachowania
Inteligencja
Zauważono, że szympansy potrafią tworzyć narzędzia i korzystać z nich podczas zdobywania pokarmu. Posiadają złożone strategie polowań, wymagające współpracy oraz siły wpływania na inne osobniki. Są zdolne do oszustwa i manipulacji, Mogą nauczyć się korzystać z symboli i rozumieć podstawy ludzkiego języka. Potrafią również w pewnym stopniu planować.
Narzędzia tworzone przez szympansy służą do rozkopania termitowych kopców. Za pomocą kija szympans „łowi” termity, wkładając go do wnętrza kopca, a następnie wyciągając patyk „oblepiony” owadami.
Dokonano również ciekawego odkrycia świadczącego o tym, że szympansy potrafią tworzyć narzędzia podobne do włóczni.
Małpy te budują nadziemne gniazda (przy użyciu narzędzi), związując ze sobą gałęzie jednego lub kilku drzew. Jest to ważna umiejętność zwłaszcza dla samic, które tworzą gniazda przede wszystkim dla młodych. W gnieździe znajduje się posłanie z miękkich gałęzi i liści. Budowane są na drzewach o średnicy pnia wynoszącej minimum 5 metrów. Gniazda wiszą na wysokości od 3 do 45 metrów. Budowanie odbywa się zarówno w dzień, jak i w nocy.
Emocje i uczucia
Udowodniono, że szympansy tworzą grupy, kierując się altruizmem. Szympans z jednej społeczności jest obojętny na krzywdę osobnika z obcej grupy. Zdarza się, że samice oraz samce przygarniają osierocone młode, pochodzące z innego stada jednak często są one zabijane. Nierzadko dochodzi do współpracy (koalicji) międzygrupowej, zwłaszcza podczas patrolowania terenu, w trakcie poszukiwania pożywienia, itd.
Szympansy posiadają swoją własną, szeroko pojętą duchowość. Obchodzą żałobę, w trakcie powstawania relacji damsko-męskich pojawia się etap zakochania, mogą również wykonywać tzw. taniec deszczu. Podziwiają piękno otaczającego je świata, np. zachody słońca. Są ciekawe innych zwierząt, ale traktują je z szacunkiem. Nierzadko można było zaobserwować przejawy altruizmu względem mniejszych zwierząt, np. karmienie żółwi. Rozumieją zabawy w „udawanie” – nadają przyrodzie nieożywionej (np. skałom) cechy przyrody ożywionej poprzez tulenie i głaskanie.
Komunikacja
Szympansy porozumiewają się ze sobą na podobnych zasadach co ludzie. Komunikują się niewerbalnie, wokalizując (śmiech), gestykulując i wykorzystując mimikę twarzy. Podczas komunikacji u szympansa aktywuje się obszar mózgu, znajdujący się w miejscu, w którym u człowieka położony jest rejon odpowiedzialny za mowę (język).
Rozmnażanie
Ścisły okres godowy nie istnieje. Podobnie jak u ludzi, również u szympansów rozród trwa przez cały rok. Samice są płodne co ok. 35 dni. Dojrzałość płciową osiągają w 7-8 roku życia, jednak samica po raz pierwszy rodzi najwcześniej w ok. 13 roku życia. Samce, pomimo zainteresowania seksualnością, rozpoczynają aktywność seksualną również w ok. 13 roku życia.
Samice kopulują z kilkoma samcami. Zdarza się, że samiec i samica tworzą parę kopulującą tylko ze sobą.
Ciąża trwa ok. 230 dni. Na świat przychodzi 1 lub 2 młode. Mały szympans jest w pełni rozwinięty, ale słaby i bezbronny. Na początku matka nosi go na ramionach potem przyczepia go do sierści na brzuchu. Po 5 miesiącu życia młode zajmuje miejsce na grzbiecie matki. Karmienie mlekiem trwa do ok. 3 roku życia. Do momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej (maksymalnie do 10 roku życia) młode znajduje się przy samicy.
Szczegółowe dane/wymiary
Szympans (Pan)
Szympans zwyczajny (Pan troglodytes)
- Wysokość (wzrost):
- do 170 cm (samiec)
- do 130 cm (samica)
- Waga: na wolności:
- do 40 kg (samiec)
- do 30 kg (samica)
- w niewoli: do 90 kg (samiec), do 80 kg (samica)
- Długość życia: 40-45 lat na wolności, w niewoli ok 50 lat.
Szympans karłowaty/bonobo (Pan paniscus)
- Wzrost: 100 – 120 cm
- Waga:
- 34 – 60 kg (samce)
- 30 kg (samice)
- Długość życia: do 45 lat (w niewoli), na wolności nieznana.
Szympans – ciekawostki
- U bonobo seksualność odgrywa bardzo istotną rolę w funkcjonowaniu społeczności – jest to forma powitania, godzenia się i przywileju. Występują również pocałunki oraz pozycja seksualna twarzą w twarz (praktyki tego rodzaju mają miejsce tylko u ludzi);
- Stada samców szympansa zwyczajnego są bardzo agresywne. Szympans zwyczajny to zwierzę terytorialne, które często zabija inne szympansy;
- Szympans zwyczajny jest bardziej agresywny od bonobo, który praktycznie nie przejawia takich zachowań;
- W niewoli szympans przesypia ok. 9 godzin dziennie;
- Ludzki mózg jest 3 razy większy od mózgu szympansa;
- Szympansy reagują śmiechem na zachowania społeczne typu łaskotanie, pogoń lub inne zabawy.
Polecamy
Czy szympansy mogą krzyżować sie z gorylami?
Choć powstało wiele analiz DNA szympansów oraz goryli wskazujących na niewielkie różnice w kodzie genetycznym, to nie ma doniesień o krzyżówkach tych gatunków. Odkryte stosunkowo niedawno szympansy z Lasu Bili w Kongo początkowo uważano, iż mogły być krzyżówką szympansa i goryla. Niemniej po bliższym zbadaniu okazało się, że małpy te są szympansami, należącymi do podgatunku Pan troglodytes schweinfurthii lub nowego, wcześniej nieznanego.
Kiedyś w głębi internetu wyszperałem przedwojenne zdjęcie hybrydy goryla i szympansa. Może uda mi się wyszukać je ponownie.
„Szympans – podobnie jak inne naczelne – nie posiada ogona”. Lepiej byłoby napisać „podobnie jak inne człowiekowate”, gdyż większość naczelnych ma ogony 🙂
Bez dwóch zdań 🙂 Thx 🙂
Istnieją szympansy w wersji albinosowej?
Tak, istnieją szympansy albinosy, niemniej znamy jak na razie tylko jeden taki przypadek. Szympans Pinkie z Tacugama Chimpanzee Sanctuary urodził się w 1999 roku a zginął w 2002 – był jedynym znanym szympansem albinosem.
Przytoczę cytat: „W badaniach opublikowanych w 2006 roku przez Jeffery’ego P. Demutha i jego współpracowników z Uniwersytetu stanu Indiana wskazują, że mamy 1418 genów, które nie znajdują odpowiedników w genomie szympansów. Jeśli łącznie w ludzkim genomie znajduje się 22 000 genów, to oznacza 6,4% genów. Nie wszystkie w tej liczbie to całkiem nowe u ludzi geny […]”. Źródło: The Sevenry Great Mysteries of the Natural World.
*Seventy. Ps, czemu mój komenntarz nie pojawił się w tabelce na głównej? ;o
Wszystkie najnowsze komentarze pojawiają się automatycznie w tabelce.
Kierując się więc przytoczonym przeze mnie cytacie, dokładnie różnica między genami człowieka a szympansa to 6,4% genów.
Oj Creepu, to nie apteka akurat w tym kontekście 🙂 Ale dziękujemy za uzupełnienie artykułu, bo to zawsze jest cenne. Ponadto jak wiesz, wedle różnych badań, ta różnica jest czasami mniejsza a czasami większa. Nie ma tu jednoznaczności.
Jeszcze trochę cytatu mogę przytoczyć.
Oczywiście, dlaczego nie. Takie informacje są przydatne.
mój kolega julian to małpa
na jednym zdjęciu jest goryl 😀
Powinniśmy odpowiedzieć w stylu polityków, ależ jaki goryl, to przecież szympans 😉
Za chwilę poprawimy, bo zdjęcie rzeczywiście jest mylące.
Cześć 🙂
Czy to prawda, że szympansy mają siłę porównywalną do siły pięciu ludzi?
Wspomnieliście w artykule o duchowości szympansów i obchodzonej przez nie żałobie, czy zdarza się żeby urządzały dla swoich zmarłych coś w rodzaju pogrzebów? Czytałem kiedyś w magazynie „21 wiek” o szympansicy, która zmumifikowała swoje zmarłe młode.
Pozdrawiam
Swoją drogą, zastanawiające jest, że tylko te najinteligentniejsze zwierzęta przejawiają „duchowe” zachowania. Tak jakby wszelka duchowość wywodziła się od świadomości istnienia śmierci. Wtedy religia byłaby tylko próbą wyparcia ze świadomości wiedzy o swojej skończoności. Sorki, wzięło mnie na rozkminy 😀
To nieprawda, że szympansy mają siłę pięciu ludzi. To mit pokutujący od wielu lat. Skąd niby miałaby się brać ta siła? To taka sama tkanka mięśniowa jak u ludzi – szympans to ssak i na dodatek różni się od człowieka kilkoma procentami DNA.
Szympansy mają coś na kształt żałoby, smutku po śmierci – z pogrzebami nie spotkaliśmy się.
Podejście naukowe dotyczące religii, prezentował twórca mechaniki kwantowej i elektrodynamiki kwantowej, laureat Nagrody Nobla Paul Dirac.
skoro są goryle i szympansy to zróbcie stronę o człowieku (dziwne nie?) 😀
Myśle że dobrym pomysłem byłoby napisanie artykułu o „człopiensie” (ang. Humanzee). Podejrzewam że artykuł cieszyłby się dużą popularnością ponieważ ten temat jest bardzo ciekawy.
To dość kontrowersyjny temat… 🙂
Dzięki za stworzenie tej strony , bo jako dodatkowe zadanie domowe miałem opisać przystosowanie do życia szympansa I przeczytałem całość I te ssaki mnie zafascynowały
Co za bzdury z tym pochodzeniem od małp. Kto jeszcze wierzy w te bajki o ewolucji chyba tylko ograniczeni umysłowo.
Ciekawe w którym momencie kilka szympansów postanowiło się zbuntować i przeistoczyć się w ludzi a reszta postanowiła zostać szympansami aż po dziś.
Masz rację – dziadek z brodą w 7 dni stworzył świat. Później kazał Noemu zbudować Arkę i wszystko inne utopił )miłościwy był ;)). Świat ma 6,5 tysiąca lat a Ziemia jest płaska 😉
Jeżeli chcesz dyskutować na te tematy, to nie tu, tylko na Ewolucja i Kreacjonizm
Jaka by nie była geneza powstania rodzaju ludzkiego faktem jest, że biologicznie szympans jest naszym najbliższym kuzynem i nawet jeśli genomy różnią się o 30%, a nie o 6,5% czy 1,5%, to i tak jest blisko. Zatem nasze układy pokarmowe są bardzo podobne jak nie identyczne. Szympansy są wszystkożerne i choć podstawę ich diety stanowi pokarm roślinny, to owadami i mięsem też nie gardzą… i jakoś im to nie szkodzi. Te uwagi dedykuję do przemyślenia nawiedzonym fanatykom vegańskim.
czy szympansy mają 98% wspólnego dna z ludźmi bo tak słyszałem?
Przecież to jest napisane na samym początku artykułu.
bardzo lubię szympansy są bardzo inteligentne i są krewnymi ludzi.
czy bliższymi krewnymi ludzi są szympansy czy goryle?
Szympansy są najbliższymi żyjącymi krewnymi ludzi, a tuż za nimi plasują się goryle.