Rybitwy – niezwykli wędrowcy

Rybitwy (Sternidae)

Rybitwy są jednymi z największych „włóczykijów” – mogą pokonywać tysiące kilometrów w czasie sezonowych wędrówek.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: siewkowe
• Podrząd: mewowce
• Rodzina: mewy
• Gatunki: Laridae i Sternidae

Występowanie

Zarówno mewy jak i rybitwy to gatunki. kosmopolityczne, istnieją nawet gatunki polarne.

Rybitwy przebywają najliczniej w strefach umiarkowanych i słyną z długodystansowych podróży w okresie zimowym. Z tego powodu widzą więcej światła dziennego rocznie niż jakiekolwiek inne zwierzę, ponieważ niektóre migrują z terenów północnych z wód Antarktyki. Długość podróży powrotnej wynosi ok. 30 000 km.

Migracje

Pokonywanie wielotysięcznych odległości nie jest u rybitw niczym wyjątkowym. Rybitwy zwyczajne (Sterna hirundo), które wykluwają się w Szwecji, znajdowane są na Nowej Zelandii, mają więc do przelecenia dystans ok. 25 tys. km.  Rzecz jasna, ptaki ten nie migrują najkrótszą możliwą drogą.

Dzięki pomiarom echolokacji, udało się stwierdzić, iż rybitwy popielate/arktyczne (Sterna paradisaea) z terenów Grenlandii, średnio w ciągu roku dokonują migracji na odległość ok. 70 000 km.

Typowe miejsca

Większość gatunków wybiera piaszczyste lub skaliste obszary na wybrzeżach i wyspach. Niektóre rozmnażają się tylko w rzekach, inne – na lądzie, np. rybitwa czarnoucha (Sterna forsteri) gniazduje na bagnach śródlądowych.

Lądowe

Rybitwa atolowa (Anous minutus) i rybitwa biała (Gygis alba) budują gniazda nad ziemią: na klifach lub drzewach. Wędrowne gatunki przenoszą się na wybrzeża w okresie lęgowym, a zimą większość przebywa na lądzie, choć np. rybitwa aleucka (Onychoprion aleuticus) wędruje z dala od stałego lądu.

Morskie

Poza okresem godowym rybitwa czarnogrzbieta (Onychoprion fuscatus) jest gatunkiem całkowicie oceanicznym. Pewnym paradoksem jest, że ptaki te, nie posiadają wodoodpornego upierzenia, więc nie mogą lądować na wodzie, aby w niej odpocząć. Młode po opuszczeniu gniazda, aż do czasu pierwszych godów, nie odwiedzają lądu. Gdzie dokładnie przebywają w tym czasie, nie wiadomo.

Charakterystyka

Wygląd

Rybitwy posiadają grube dzioby, ale lżejsze i bardziej opływowe w kształcie niż mewy, natomiast długi ogon i wąskie skrzydła nadają im elegancji w trakcie lotu. Upierzenie u obu płci jest identyczne, ale samiec jest nieznacznie większy od samicy i charakteryzuje się stosunkowo większym od niej dziobem.

Gatunki morskie mają mocno rozwidlone ogony, albo co najmniej przypominające płytkie „V”. Niektóre gatunki mają klinowate ogony. Mimo krótkich nóg, bardzo dobrze poruszają się na lądzie.

Rzadko pływają mimo posiadania płetwiastych stóp, w wodzie lądują tylko w celu oczyszczenia piór.

Ubarwienie

Większość rybitw ma jasnoszary lub biały korpus, a na głowie czarną „czapeczkę”. Nogi i dziób mogą być czerwone, pomarańczowe, żółte lub czarne. Jasne upierzenie jest widoczne z daleka i może przyciągać inne gatunki ptaków do miejsc obfitych w pożywienie, zwłaszcza w ryby.

Rybitwy żywiące się przede wszystkim owadami – rybitwa czarnobrzucha (Sterna acuticauda) lub rybitwa białoskrzydła (Chlidonias leucopterus) – są czarne w sezonie lęgowym.

Rybitwy z rodzaju Anous mają ciemne upierzenie i jasną „czapeczkę”. Przyczyna ciemnego ubarwienia nie jest znana, ale przypuszcza się, że w strefie tropikalnej, gdzie zasoby żywności są mniejsze niż na morzu, utrudnia to innym ptakom zauważenie jedzącego osobnika.

Młode

Niedojrzałe rybitwy są zazwyczaj brązowe z żółtymi elementami, a pióra mają ciemne obrzeża, dzięki czemu ciało ptaka wygląd jakby było pokryte łuskami. Na skrzydłach widoczne są ciemne kreski, a ogon jest znacznie krótszy od osobników dorosłych.

U większości młodych przemiana następuje stopniowo, po powrocie z pierwszej migracji. W 2. roku życia (drugi sezon letni) młoda rybitwa jest bardzo podobna do dorosłej, ale pełne upierzenie uzyskuje z reguły w 3. roku życia.

Dieta i sposób zdobywania pożywienia

Większość gatunków rybitw poluje poprzez nurkowanie, wiele z nich ma własny sposób nurkowania, charakterystyczny dla danego gatunku. Często można je zobaczyć w towarzystwie tuńczyków, morświnów czy lufarów, ponieważ zwierzęta te wyrzucają pokarm blisko powierzchni wody, a to ułatwia rybitwom zdobycie go.

Czarne rybitwy (Chlidonias niger) polują w nocy, kiedy ilość ryb tuż pod powierzchnią zwiększa się. Prawdopodobnie sypiają w powietrzu, „na skrzydle”. Kilka gatunków żywi się bezkręgowcami, odmiany bagienne łapią owady w powietrzu lub łapią je nad powierzchnią słodkiej wody.

Rybitwa krótkodzioba (Gelochelidon nilotica) jest przykładem drapieżnika oportunistycznego, bowiem spożywa wszystko, co znajdzie w wodach morskich, słodkich, jak również na lądzie. W zależności od dostępności spożywa duże owady (np. koniki polne), ryby, raki, kraby, jaszczurki, płazy, myszy, jaja innych ptaków i pisklęta (nawet z własnego gatunku).

Ponieważ oczy rybitw nie przyzwyczajają się do widzenia pod wodą, przed zanurkowaniem dokładnie obserwują ofiarę z powietrza. Czopki (światłoczułe receptory na siatkówce oka) wyposażone są w oleistą, czerwoną substancję, która wyostrza wzrok we mgle i umożliwia widzenie zdobyczy pływającej pod powierzchnią wody. Czerwone zabarwienie czopków zmniejsza wrażliwość na promienie ultrafioletowe, chroniąc oczy przed uszkodzeniem.

Rozmnażanie

Rybitwy są zazwyczaj monogamiczne, ale zdarzają się również tria. Okres lęgowy ma miejsce raz w roku i z reguły odbywa się w podobnym czasie u wszystkich gatunków. Wyjątkiem bywają gatunki tropikalne, które odbywają lęgi częściej niż raz na 12 miesięcy.

Rybitwy czarne i rybitwa brunatnogrzbieta (Onychoprion anaethetus) osiągają dojrzałość płciową stosunkowo późno, bo w 4 – 5 roku życia.

Ptaki rozmnażają się w koloniach i są, podobnie do mew, bardzo przywiązane do swego miejsca. Kilka gatunków gniazduje w grupach lub rozprasza się, ale większość tworzy grupy stworzone z kilkuset par, często w pobliżu innych ptaków (np. mew). Ptaki siedzą blisko siebie, aby żaden drapieżnik nie mógł między nie wejść. Niektóre gatunki – np. rybitwa namibijska (Sternula balaenarum) i rybitwa peruwiańska (Sternula lorata) tworzą małe kolonie i polegają na kamuflującym kolorze jaj oraz piskląt.

Gniazda

Samiec wybiera teren, który następnie zaciekle broni przed przedstawicielami tego samego gatunku. Potem odnawia więź z partnerką lub uskutecznia zaloty względem innej samicy. Zaloty obejmują pokazowy lot i prezent dla wybranki w postaci ryby. Większość rybitw nie ma gniazd lub są one małe, zatem jaja są często składane bezpośrednio na ziemi. Kilka gatunków bagiennych tworzy natomiast pływające gniazda z roślin rosnących na podmokłych terenach.

Niektórzy przedstawiciele tworzą gniazda z gałązek, piór i śliny na drzewach, półkach lub w szczelinach skalnych, jaskiniach bądź norach wykopanych przez inne zwierzęta, np. pingwina peruwiańskiego. Wyjątkiem jest rybitwa biała – składa jajo na gołej gałęzi drzewa.

Jaja i młode

Samica składa z reguły 1 jajo, w strefach chłodniejszych pojawiają się 2 – 3, jeśli nie ma problemu z pożywieniem. Inkubacja gatunków strefy umiarkowanej trwa 21 – 28 dni. Pisklęta rybitw to typowe zagniazdowniki, pokrywają się piórami w ciągu 4 tygodni. Czasami trwa to dłużej, ze względu na mniejszą obfitość pożywienia. Wysiadywaniem i karmieniem zajmuje się matka i ojciec, choć samica spędza więcej czasu przy pisklętach, a samiec dostarcza pokarm. W okresie migracji, młode podróżują z dorosłymi ptakami.

Długowieczne

Rybitwy to ptaki długowieczne – jedna para może przeżyć 7 – 10 lęgów. Niektóre osobniki dożywały nawet 34 lat. Krzyżowanie międzygatunkowe jest rzadkością i występuje między blisko spokrewnionymi przedstawicielami.

Wokalizacje rybitw

Posiadają szeroki repertuar dźwięków, np. rybitwa rzeczna używa specyficznego głosu alarmującego (kii-a), używanego również jako ostrzeżenie dla intruzów. Podobny odgłos (kiar) wydawany jest podczas lotu i sygnalizuje innym rybitwom poważne zagrożenie. Ptaki podlatujące z pokarmem do swojego gniazda, informują niskim, niewyraźnym dźwiękiem (kiiur) o swoim powrocie.

Inne wokalizacje służą do kontaktów społecznych, zwłaszcza między rodzicami i młodymi, jak również pomiędzy rodzeństwem. Pierwsze rozmowy rodzeństwa pojawiają się w ok. 12 dniu życia, aby jak najwcześniej umiały siebie rozpoznawać. Różnice gatunkowe pod względem emitowanych dźwięków pomagają identyfikować przedstawicieli tego samego gatunku.

Największa i najmniejsza rybitwa

Największą rybitwą jest rybitwa wielkodzioba (Hydroprogne caspia), osiąga wagę w przedziale 0,5 – 0,8 kg, długość 48–60 cm, a rozpiętość skrzydeł tych ptaków osiąga 127-145 cm.

Z kolei najmniejsza rybitwą jest Sterna antillarum, osiąga wagę w przedziale 0,4 – 0,5 kg, długość 22–24 cm, a rozpiętość skrzydeł tych ptaków wynosi ok. 50 cm.

Szczegółowe dane/wymiary

Rybitwy (Sternidae)

• Długość ciała: 22 – 60 cm
• Masa: 0,4 – 0,8 kg
• Rozpiętość skrzydeł: 50 – 145 cm
• Długość życia: ponad 30 lat

Rybitwy – ciekawostki

• Osobniki melanistyczne i albinotyczne rodzą się znacznie częściej u mew, aniżeli u rybitw.
• Jeden z gatunków rybitwy żyjący na Karaibach jest chętnie spożywany przez tubylców, ponieważ uważają jego mięso za afrodyzjak.
• Rybitwa chińska (Thalasseus bernsteini/Sterna bernsteini) jest gatunkiem krytycznie zagrożonym wyginięciem.
• Ptaki z rzędu siewkowych (czyli m.in. mewy i rybitwy) mogą pić słoną wodę, ponieważ w czaszce, w okolicach czoła znajdują się rowki umożliwiające usunięcie chlorku sodu.
• U co najmniej trzech gatunków rybitw zdarzają się pary homoseksualne (pary samic).
• Niektóre duże gatunki rybitw (np. rybitwa czarnogrzbieta) tworzą kolonie liczące nawet 2 miliony par.
• Jaja większość rybitw i mew są brązowe, pokryte ciemnymi plamkami, dzięki czemu są trudno zauważalne przez drapieżniki.

Polecamy

• Ptaki wodne
• Mewy
• Fregaty
• Głuptaki
• Kaczki
• Maskonur
• Pingwiny
• Czaple
• Kormorany
• Pelikany