Rosiczka (Drosera) – mięsożerna roślina

Rosiczka (Drosera L.)

Te mięsożerne rośliny spotkać można zarówno w egzotycznej Australii, jak i swojskiej Polsce. Rosiczki – bo o nich mowa – przez wieki wykorzystywano jako rośliny lecznicze. Współczesna farmakologia i ziołolecznictwo również doceniają jej liczne właściwości. Okazuje się zatem, że nieco okrutna natura tych roślin to tylko jedna strona medalu.

Klasyfikacja

• Rząd: goździkowce
• Rodzina: rosiczkowate
• Rodzaj: rosiczka

Występowanie

Rodzaj Drosera określany jest często mianem roślin kosmopolitycznych – mających globalny zasięg. Niemiecki botanik, Ludwig Diels, zauważył jednak, że rosiczki nie występują w ogóle w klimacie suchym, w licznych lasach deszczowych, u wybrzeży Pacyfiku, w Polinezji, w regionie Morza Śródziemnego, ani w Afryce Północnej. Bardzo mało gatunków występuje natomiast w klimacie umiarkowanym Europy i Ameryki Północnej.

Rośliny te porastają tereny od Alaski na północy do Nowej Zelandii na południu. Miejscem jej największej różnorodności jest Australia, gdzie spotkać można 50% wszystkich znanych gatunków. Ok. 20 gatunków tej mięsożernej rośliny występuje także w Ameryce Południowej oraz Afryce Południowej. Kilka odmian porasta również rejony Eurazji i Ameryki Północnej.

Miejscem pochodzenia rosiczek może być Australia lub Afryka.

Gatunki europejskie

Do gatunków europejskich zalicza się: rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia), rosiczka długolistna (Drosera anglica) i rosiczka pośrednia (Drosera intermedia). Siedliska rosiczki długolistnej i okrągłolistnej nakładają się na siebie, dlatego tworzą one często bezpłodną hybrydę, zwaną Drosera obovata.

Preferencje

Rosiczka preferuje bagna, torfowiska wysokie i niskie, rozlewiska, górę stołową Tepui w Wenezueli, Wallum (australijski ekosystem u wybrzeży południowo – wschodniego Queensland) oraz fynbos (formacja roślinna) południowej Afryki. Wiele gatunków żyje w relacji z torfowcami, które pochłaniają dużą część składników odżywczych gleby. Dzięki temu w ich okolicach nie rośnie zbyt dużo roślin, więc rosiczki nie mają problemu z konkurencją o pokarm.

Poszczególne gatunki przystosowały się do różnych środowisk, w tym tak nietypowych, jak lasy deszczowe, pustynie (rosiczka indyjska (Drosera indica) i rosiczka Burmanna (Drosera burmannii)), a nawet bardzo zacienione obszary (Queensland).

Odmiany z klimatu umiarkowanego tworzą zimowiska, podczas których zapadają w botaniczny rodzaj snu zimowego.

Anatomia

Rosiczki to rośliny wieloletnie, choć zdarzają się odmiany jednoroczne. Mogą osiągać ok. 1 cm wysokości, ale spotyka się odmiany osiągające nawet 3 m. Dotyczy to głównie pnącza z gatunku Drosera erythrogyne.

Rodzaj charakteryzuje się owadożernością. Jest to cena, jaką muszą płacić żyjąc na glebach ubogich w składniki odżywcze, głównie azot.

Liście i śluz

Na liściach rosiczki pojawiają się specjalne, cienkie włoski gruczołowate, z których wydzielana jest lepka substancja. Z reguły roślina dysponuje dwoma rodzajami gruczołów:

• gruczołami wydzielającymi słodki śluz, przyciągający i chwytający owady, które są trawione za pomocą specjalnych enzymów
• gruczołami absorbującymi składniki odżywcze

Rosiczki żywią się głównie owadami przyciąganymi słodkim zapachem. Gdy zwierzę siada na liściu, zostaje uwięzione w lepkim śluzie. Owad ginie na skutek uduszenia lub wyczerpania walką. Śmierć następuję zwykle w ciągu 15 minut. W tym czasie roślina zaczyna produkcję kilku rodzajów enzymów trawiennych, które rozpuszczają ciało owada i uwalniają składniki odżywcze w nim zawarte. Powstała w ten sposób „zupka” zostaje wchłonięta przez liście i odprowadzana jest do pozostałych części rośliny.

Wszystkie gatunki potrafią poruszać swoimi włoskami w odpowiedzi na kontakt ze zdobyczą. Są one bardzo wrażliwe na dotyk do tego stopnia, że mogą wyginać się do wewnątrz, aby pochłonąć ofiarę.

Według Darwina nawet zetknięcie nogi komara z jedną „macką” rosiczki powoduje tę reakcję, naukowo zwaną sejsmonastią.

U niektórych rosiczek reakcja ta jest bardzo szybka – rosiczka Burmanna czy Drosera sessilifolia potrafią wygiąć włoski w ciągu zaledwie kilku sekund od zetknięcia z owadem. Sporo roślin z tego rodzaju potrafi zaginać nie tylko włoski, ale całe liście, aby zmaksymalizować kontakt ze zdobyczą. Zalicza się do nich rosiczka przylądkowa (Drosera capensis), która okręca się wokół owada w ciągu 30 minut. Jeśli ktoś czytał „Cieplarnię” Briana Aldissa, to wie, co nam może grozić 🙂

Kwiaty i owoce

Podobnie jak u innych roślin mięsożernych, również u rosiczek kwiaty znajdują się daleko od łodygi. Tę wyraźną separację uznano za umiejętność do odróżniania ofiar od zapylaczy. W toku dalszych badań okazało się, że rosiczki wydzielają inny zapach w celu przyciągnięcia zdobyczy i inny dla owadów zapylających. Być może wysoko ulokowane kwiaty są ułatwieniem dla tych drugich, aby szybciej mogły się do nich dostać.

Zazwyczaj kwiaty znajdują się w kwiatostanie w kształcie grona. Nie wszystkie są jednak otwarte – z reguły otwarty zostaje tylko jeden kwiat i to przez krótki czas. Kwiaty otwierają się w zależności od natężenia światła słonecznego, a całe grono wykazuje heliotropizm (ruch kwiatów uzależniony jest od pozycji Słońca).

Kwiat zbudowany jest promieniście, składa się przeważnie z 5 płatków, choć zdarzają się gatunki, u których kwiaty są 4 -, 8 – lub 12–płatkowe. Większość gatunków ma małe kwiaty, liczące 0,6-1,5 cm średnicy, ale np. rosiczka królewska (Droseria regia) lub Drosera cistiflora dysponują kwiatami 4 – centymetrowymi, a nawet większymi. Płatki mają z reguły biały lub różowy kolor, ale gatunki australijskie mogą się pochwalić szerszym wachlarzem kolorystycznym: spotyka się kwiaty pomarańczowe, czerwone, żółte, a nawet fioletowe.

Rozród

W obrębie rodzaju często dochodzi do samozapylenia lub rozmnażania wegetatywnego (bezpłciowego). Rosiczki produkują liczne, małe, czarne nasiona, które kiełkują w glebie wilgotnej i dobrze oświetlonej. Wiele gatunków z klimatu umiarkowanego potrzebuje jednak do wykiełkowania chłodu i wilgoci.

Nasiona gatunków bulwiastych wymagają suchego, gorącego lata, i wilgotnej, chłodnej zimy, aby rozpocząć proces wzrostu.

Zastosowanie…

… jako roślina lecznicza

Już w wieku XII rosiczki były stosowane jako lek na kaszel. Do dzisiaj w Niemczech i innych krajach Europy roślina ta jest jednym ze składników preparatów na tę dolegliwość. Zielarze polecają leki na bazie Drosera w walce z zapaleniem oskrzeli, krztuścem i astmą. Współczesne badania potwierdziły tylko poglądy XII – wiecznych medyków głoszących, że rosiczka ma właściwości przeciwkaszlowe.

Wykorzystywano je również do pobudzania popędu płciowego, wzmocnienia serca, łagodzenia oparzeń słonecznych i bólów zębów. Dzisiaj rosiczki wykorzystywane są do produkcji farmaceutyków leczących astmę, infekcje płuc, wrzody żołądka czy wspomniany wcześniej kaszel. Leki te tworzone są z korzeni, kwiatów i owoców rośliny.

Ponieważ rodzime gatunki rosiczki są w wielu krajach Europy i Ameryki Północnej objęte ochroną, ekstrakty z nich przygotowywane są przy użyciu szybko rosnących rosiczek hodowlanych lub z roślin importowanych z krajów bałtyckich, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Finlandii, a nawet Madagaskaru.

… jako roślina ozdobna

Ze względu na walory estetyczne i niezwykłe zwyczaje żywieniowe rosiczki stały się popularnymi roślinami ozdobnymi. Ich wysokie wymagania środowiskowe mogą jednak nieść ze sobą wiele trudności. W rezultacie zatem większość gatunków nie jest dostępna w handlu. Do najczęściej kupowanych gatunków zalicza się rosiczka Alicji (Drosera aliciae), rosiczka przylądkowa i rosiczka łyżeczkowata (Drosera spatulata).

Choć istnieją spore różnice w wymaganiach pielęgnacyjnych, większość rosiczek potrzebuje stale wilgotnego lub mokrego podłoża. Ważne jednak, aby gleba podlewana była czystą wodą – zbyt duża ilość soli mineralnych, składników odżywczych w ziemi może zahamować wzrost rośliny, a nawet ją zabić.

Rosiczkę powinno się zatem nawadniać wodą deszczową, a gleba powinna zawierać martwy i żywy torfowiec.

Szczegółowe dane i wymiary

Rosiczka (Drosera)

• Wysokość: 1 – 300 cm
• Średnica kwiatu: 0,6 – 4 cm
• Liczba płatków: 4 – 12 (zazwyczaj 5)
• Długość korzeni: 1 – 15 cm
• Żywotność: do 50 lat

Rosiczka – ciekawostki

• Zarówno nazwa botaniczna (Drosera), jak i polska (rosiczka) pochodzi od łacińskiego określenia ros solis – „rosa na słońcu”. Odnosi się ona do kropelek śluzu znajdujących się na czubkach włosków gruczołowatych, które przypominają krople porannej rosy.
• Rodzaj Drosera uznawany jest za jeden z największych pośród roślin mięsożernych – w obrębie rodzaju rosiczek sklasyfikowano co najmniej 194 gatunki.
• Cebulki australijskich odmian bulwiastych są uważane za przysmak wśród Aborygenów. Niektóre z tych cebulek wykorzystywano również do barwienia tkanin.
  

Polecamy

• Rośliny