Kormorany – „morskie kruki”

Kormorany (Phalacrocoracidae)

Melancholijna piosenka Piotra Szczepanika pt.: „Goniąc kormorany” wywołuje uczucie tęsknoty za ulotnym klimatem wakacji. Zwiastunem odchodzącego lata i nadchodzącej jesieni w tym utworze są właśnie kormorany. Ile prawdy jest w ponadczasowej piosence skomponowanej w latach ’60-tych ubiegłego wieku?

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: głuptakowe
• Rodzina: kormorany
  

Do rodziny zaliczają się 3 rodzaje:

• Leucocarbo
• Microcarbo
• Phalacrocorax

Występowanie

Ptaki, które opanowały prawie wszystkie regiony świata, poza wyspami środkowego Pacyfiku i, choć ich naturalnym środowiskiem są obszary związane z wodą, nie preferują otwartych mórz i oceanów – ich ulubionym siedliskiem są rejony przybrzeżne, zwłaszcza słodkowodne (jeziora i rzeki), gniazdują natomiast na skałach, drzewach lub w krzakach.

W Polsce kormorany przebywają na wybrzeżu i północnych oraz zachodnich pojezierzach, tzn. w rejonach bogatych w zbiorniki wód słodkich i słonych. W centralnej i południowej części kraju spotykane są stosunkowo rzadko.

Pochodzenie nazwy

Nazwa rodzajowa wywodzi się z łaciny i greki klasycznej, łączy w sobie bowiem dwa słowa: phalakros – „łysy” i korax – „kruk”. Określenie odnosi się prawdopodobnie do jasnych plam na policzkach dorosłego kormorana zwyczajnego lub do białych pióropuszy u gatunków śródziemnomorskich, ale z całą pewnością ani jedna, ani druga cecha nie jest wspólna dla wszystkich przedstawicieli rodziny.

Słowo „kormoran” (ang. cormorant), to skrót od łacińskiego Corvus marinus – „kruk morski” lub od celtyckiego Cormorana – kornwalijskiego imienia morskiego olbrzyma z baśni o Jacku, który zabił owego potwora.

Określenie „morski kruk” lub jemu podobne były powszechnie stosowane w językach germańskich w średniowieczu. Francuski badacz – Andre Thevet napisał w 1558 roku: „Dziób jest podobny do kormorana lub innego kruka”. Wypowiedź pokazuje, że błędne przekonanie o przynależności kormoranów do krukowatych panowało do co najmniej XVI wieku.

Charakterystyka

Wielkość

Kormorany to stosunkowo duże ptaki, ale najmniejszy z nich – kormoran mały (Microcarbo pygmeus), osiąga tylko 45 cm długości przy 340 g masy, natomiast najcięższy – kormoran nielotny (Phalacrocorax harrisi), mierzy maksymalnie 100 cm długości i waży ok. 5 kg.

Umaszczenie

Większość gatunków, w tym prawie wszystkie zamieszkujące półkulę północną, posiada ciemne upierzenie, natomiast niektórzy przedstawiciele z półkuli południowej mogą pochwalić się biało-czarnym ubarwieniem, a nawet nieco bardziej zróżnicowanym kolorystycznie, np. intrygujący, nowozelandzki kormoran nakrapiany (Phalacrocorax punctatus).

Spory procent gatunków ma barwne akcenty w okolicach dzioba, oczu i podgardla, nabierając odcieni jasnoniebieskich, pomarańczowych, czerwonych lub żółtych. Te kolorowe części ciała stają się bardzie jaskrawe w okresie lęgowym, nierzadko wokół szyi i na głowie pojawiają się również białe, nitkowate piórka.

W sezonie rozrodczym często występują także białe plamy po bokach ciała i na górnej części nóg, jednak zanikają one w czasie lęgów.

Czarne pióra często mają metaliczny zielony poblask na szyi i skrzydłach. Ptaki te dysponują długimi, cienkimi i ostro zakończonymi dziobami, stopy są błoniaste jak u większości głuptakowych, szyja jest stosunkowo długa i giętka.

Dieta i sposób polowania

Wszystkie gatunki kormoranów żywią się głównie rybami jak również małymi węgorzami, a nawet wężami morskimi. Polują przez nurkowanie bezpośrednio z tafli wody. Wiele kormoranów wykonuje przy tym charakterystyczny „pół-skok”, prawdopodobnie w celu gładszego „wejścia” w toń wodną.

Pod wodą poruszają płetwiastymi nogami napędzającymi całe ciało. Ptaki żerują samotnie lub w stadach, przeważnie w miejscach przepływania ławic; zazwyczaj polują na gatunki występujące najliczniej w danym akwenie.

Dlaczego kormorany rozkładają skrzydła?

Po polowaniu ptaki schodzą na ląd, często trzymając rozwinięte w słońcu skrzydła, aby jak najszybciej wyschły. Niektórzy naukowcy uważają, że rozkładanie skrzydeł po nurkowaniu to element termoregulacji, sposób na poprawę trawienia, próba złapania równowagi lub znak obecności ławic ryb, jednak prawie wszystko wskazuje na to, że dzięki takiemu zachowaniu ptak po prostu suszy pióra.

Nurkowanie

W czym tkwi jednak sekret ich świetnego nurkowania? Prawdopodobnie w specjalnych gruczołach wydzielających substancję pokrywającą skrzydła, czyniąc je wodoodpornymi, choć niektóre źródła podają, że pióra jednak przepuszczają wodę. Niektórzy za to wskazują, że zewnętrzna okrywa wchłania wodę zapobiegając tym samym przeniknięcie jej do warstw najbliżej skóry.

Zachowanie

Kormorany to ptaki dzienne, żyjące w koloniach złożonych niekiedy z kilku tysięcy par. Tworzą gniazda na skałach, w trzcinach, krzakach, na ziemi i, oczywiście, na drzewach.

Migracje

Kormorany migrują w okresach zimowych – gatunki z północnej i centralnej Europy wybierają południowe regiony kontynentu, zwłaszcza Basen Morza Śródziemnego. Polskie kormorany bardzo często pozostają w kraju na zimę, ich miejscem żerowania staje się wtedy Zalew Szczeciński i Zatoka Gdańska.

Ogólnie rzecz biorąc, o migracji kormoranów decyduje srogość zimy – ilość śniegu i pokrywy lodowej.

Rozmnażanie

Sezon lęgowy odbywa się raz w roku, w trakcie którego samiec na zmianę z samicą wysiadują od 3 do 6 kredowoniebieskich jaj przez 28 – 32 dni. Po wykluciu pisklęta są karmione przez ojca i matkę metodą regurgitacji – zwróconym pokarmem.

Kormorany zwykle mają głębokie dzioby, co wskazuje na pokrewieństwo z pelikanami (Pelecanidae).

Młode są również typowymi gniazdownikami – po wykluciu nie są zdolne do samodzielnego życia, w związku z czym przez dłuższy czas przebywają w gnieździe pod opieką rodziców, a dopiero po ok. 3 latach osiągną dojrzałość płciową.

Kormorany w rybołówstwie Dalekiego Wschodu

Ludzie od wieków korzystali z umiejętności rybackich kormoranów, zwłaszcza w Chinach, Japonii, Grecji i Macedonii, gdzie były specjalnie szkolone przez rybaków. Wokół szyi ptaka wiązano pętlę, dzięki której mógł połykać tylko małe ryby. Kiedy wracał na rybacką tratwę z dużą zdobyczą, rybak pomagał mu wyjąć ją z gardła. Dzisiaj metoda ta nie jest zbyt popularna, opracowano bowiem bardziej efektywne sposoby poławiania.

W Japonii połowy z pomocą kormoranów noszą nazwę Ukai, ich tradycyjna forma uskuteczniania jest nad rzeką Nagara w prefekturze Gifu, gdzie praktyka ta trwa nieprzerwanie od 1300 lat. Podobnie sytuacja wygląda w mieście Inuyama (prefektura Aichi) oraz prefekturze-mieście Guilin, w płytkich wodach rzeki Gui Jiang. Najczęściej wykorzystywanym gatunkiem w Gifu jest kormoran japoński (Phalacrocorax capillatus), poza nim dużym uznaniem w łowieniu ryb cieszy się kormoran zwyczajny (Phalacrocorax carbo).

Szczegółowe dane i wymiary

Kormorany (Phalacrocoracidae)

• Długość: 45 – 102 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 80 – 160 cm
• Masa: 0,34 – 5 kg
  

Kormorany – ciekawostki

• Najcięższym gatunkiem kormorana był kormoran okularowy (Phalacrocorax perspicillatus), którego masa dochodziła do ponad 6 kg, ale został wytępiony w XIX wieku.
• Niektóre kormorany mogą nurkować na głębokości ok. 45 m. Dane zarejestrowano przy użyciu głębokościomierza.
• Ponieważ kormorany gniazdują kolonialnie, czasem na jednym drzewie widać aż 70 gniazd tych ptaków.
• W porównaniu do innych ptaków kormorany mają dużą objętość krwi w stosunku do masy ciała. Umożliwia to magazynowanie dużych zapasów tlenu.
• Na świecie żyje ok. 40 gatunków kormoranów.
• Rybołówstwo z użyciem kormoranów ma swoje początki w roku 960 naszej ery, w krajach Dalekiego Wschodu: Chinach i Japonii.

Polecamy:

• Ptaki
• Pelikany
• Kruki
• Łabędzie
• Rybołów