Sowy (Strigiformes)

Sowy (Strigiformes)

Ciche, posępne, a zarazem piękne. Występują w horrorach jako zwiastun strasznych wydarzeń, w bajkach są przedstawiane jako źródło mądrości. Bezszelestni łowcy – oto określenie idealnie pasujące do sów. Patrząc w hipnotyzujące oczy sowy budzi się w nas respekt i poczucie osaczenia.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Podgromada: Neornithes
• Nadrząd: neognatyczne
• Rząd: sowy

Występowanie

Sowy występują na całym świecie poza Antarktydą i częścią Grenlandii oraz niektórymi odległymi wyspami. Istnieje około 200 gatunków tych drapieżnych ptaków. Podzielono je na dwie rodziny:

• Płomykowate
• Puszczykowate

W Polsce spotyka się 13 gatunków sów, w tym 10 lęgowych, 2 przylatujące nieregularnie, 1 gatunek przelotny i zimujący.

W 2010 roku do gatunków lęgowych Polski zaliczono puszczyka mszarnego (Strix nebulosa), który w tym samym roku założył pierwszy lęg na terenie naszego kraju.

Sowy mogą przebywać na wielu terenach, w różnych środowiskach. Z pewnością większość tych drapieżców przebywa w lasach (starych i gęstych, jak również w małych i słabiej zagęszczonych) i innych obszarach zadrzewionych (sady, ogrody, parki, etc.).

Sowa jarzębata (Surnia ulula) zamieszkuje tajgi. Obszary praktycznie pozbawione roślinności – nawet pustynie – są domem dla pójdźki ziemnej (Athene cunicularia) i sóweczki kaktusowej (Micrathene whitneyi). Piękny, biało-prążkowany puchacz śnieżny (Bubo scandiacus) zajmuje obszary tundry eurazjatyckiej i północnoamerykańskiej. Istnieją również gatunki, które świetnie radzą sobie na obszarach rolniczych, w tropikalnych lasach równikowych czy na mokradłach.

Charakterystyka

Wygląd

Upierzenie

Ponieważ przytłaczająca większość sów prowadzi nocny tryb życia (co wiąże się z budową oka i widzeniem w odcieniach szarości), upierzenie nie jest zbyt pstrokate. Dla sowy najważniejszym jest pozostanie niewidoczną za dnia, zatem na piórach panują odcienie brązu, szarości i bieli. Kolor upierzenia dobrze komponuje się z pniami drzew, dzięki czemu drapieżnik nie będzie miał łatwego zadania, jeśli zechce zapolować na sowę. Zjawisko „zlewania się”, upodabniania do otoczenia nosi nazwę mimetyzmu. W związku z tym, sowy przebywające w tundrach, gdzie długo utrzymuje się śnieg, noszą pióra biało-szare lub śnieżnobiałe.

Jednym z sygnałów kolorystycznych jest białe upierzenie podgardla, uwydatniane w czasie nawoływania godowego. Podobny cel mają jasne spody skrzydeł, które „migają” w trakcie lotów godowych.

Pióra są bardzo miękkie i niebywale gęste. Na powierzchni znajduje się specjalny puszek, który sprawia, że lot sowy jest bezgłośny. Na lotkach znajdują się zębate rąbki, które prawdopodobnie zabezpieczają przez wirowaniem powietrza podczas lotu, sprzyjając bezszelestnemu przemieszczaniu się. Ząbkowanych lotek i puszku nie posiadają jednak sowy polujące na ryby – np. rybiarka duża (Scotopelia peli), gdyż w przeciwieństwie do większości sów opierających swe łowy na słuchu, sowy polujące na ryby (prowadzące dzienny tryb życia) posługują się przede wszystkim wzrokiem.

Oczy i wzrok

Sowy występujące w Polsce mają ciemny, żółty lub pomarańczowy kolor tęczówki. Barwa oka jest zdeterminowana przez tryb życia danej sowy. Gatunki polujące za dnia mają oczy żółte. Pomarańczową tęczówkę posiadają sowy polujące nocami, o zmierzchu lub nad ranem. Najciemniejsze oczy występują u sów prowadzących tylko nocny tryb życia.

Kolor tęczówki to ważny element wpływający na rozpoznawanie gatunków sów.

Oko sowy jest do 100 razy bardziej wrażliwe na światło niż oko ptaków dziennych.W stosunku do człowieka  – do 2,5 raza wrażliwsze.

Podobne artykuły

• 
  Sarkozuch (Sarcosuchus)

  11 marca 2013
• 
  Nosorożec jawajski – milczący samotnik.

  8 kwietnia 2014
• 
  Oreas – największa antylopa

  24 kwietnia 2019
• 
  Alma – Yeti z Mongolii

  12 listopada 2019

Patrząc na zwykłego ptaka, można zauważyć, że oczy rozstawione są po bokach głowy. Oczy sowy zwrócone są do przodu, jak u człowieka. Dzięki temu obraz z prawego i lewego oka nachodzą na siebie, co skutkuje widzeniem przestrzennym, czyli trójwymiarowym. W ten sposób sowa potrafi „obliczyć” odległość od danego obiektu lub swej ofiary. Dodatkowo, wspomagają się ruchami okrężnymi głowy. Mimo, iż sowy posiadają stosunkowo wąski kąt widzenia (ok. 70^o), natura wyposażyła je w elastyczne szyje, dzięki którym mogą obracać głową nawet o 270^o. Wspomagając się ruchami ciała, sowa osiągnąć może pełny kąt widzenia.

Tylko kilka gatunków sów dziennych potrafi rozróżniać kolory (np. sóweczka).

Słuch

Sowom dziennym potrzebny jest wzrok, natomiast sowy działające nocą przydaje się świetny słuch. Słyszą dźwięki z przedziału 50 – 21 000 Hz. Ucho zewnętrzne nie istnieje, a sterczące pióra na głowie są jedynie „sygnalizacją” informującą o nastroju zwierzęcia. Wyczulony słuch pozwala na dokładne namierzenie ofiary nawet w egipskich ciemnościach.

Sowa to idealny przykład tego, jak efektywna może okazać się asymetryczna budowa. Poprzez niesymetryczność w anatomii małżowiny usznej, jak również zróżnicowanemu położeniu jednego ucha względem drugiego, dźwięki docierają do każdego z nich w innym czasie, umożliwiając bardzo dokładną lokalizację potencjalnej zdobyczy.

Pióra ułożone promieniście wokół dzioba i oczu noszą nazwę szlary. Jest to nic innego, jak rodzaj swoistego „talerza satelitarnego”, zwiększającego siłę dźwięków docierających do sowy. U sów polujących za dnia i o zmierzchu szlara jest słabiej rozwinięta niż u gatunków nocnych.

Szpony

Poza słuchem i wzrokiem, w trakcie polowania bardzo istotne są atrybuty pozwalające na pochwycenie ofiary. Gdy sowa namierzy zdobycz, bezszelestnie nadlatuje z wyciągniętymi nogami, wyposażonymi w ostre szpony. Złapane w nie zwierzę ma miażdżoną czaszkę i zgniatane ciało. Dzięki szeroko rozstawionym palcom drapieżnik pokrywa nimi praktycznie całą powierzchnią ciała ofiary.

Szpony są mocno zagięte, wąskie, ale bardzo ostre. Mogą mieć kolory szarości, czerni lub bieli. Wielkość i grubość pazurów uzależniona jest od gabarytów danego gatunku.

Dziób

Budowa sowiego dzioba jest typowa dla ptaków drapieżnych. Służy on przede wszystkim do zabijania. Ma hakowaty kształt, jest krótki i zaostrzony, dzięki czemu sowa może z powodzeniem ćwiartować pokarm. Otwory nosowe znajdują się na górnej części dzioba, pokrytej miękką żółtawą woskówką.

Dieta i polowanie

Wszystkie sowy odżywiają się pokarmem mięsnym: od owadów po małe ssaki. Sowa poluje poprzez zasiadkę (czatowanie) oraz niski lot patrolowy na wysokości od 1 do 3 metrów nad ziemią. Niektóre gatunki obrały jednak nieco inne metody łowów: pójdźka (Athene noctua) poluje, chodząc po ziemi, uszatka (Asio otus), sowa błotna (Asio flammeus) i płomykówka (Tyto alba) „wiszą” w powietrzu, a sóweczka (Glaucidium passerinum) czyha w koronach drzew.

Dieta w dużej mierze zależy od środowiska, w jakim przebywa dany osobnik. Niektóre sowy jedzą to, co najłatwiej upolować (generaliści pokarmowi), inne są wyspecjalizowane w polowaniach na określone zwierzęta (specjaliści pokarmowi).

Dorosłe sowy połykają ofiarę w całości (jeśli pozwalają na to rozmiary zdobyczy), pisklęta jedzą pokarm rozdrobniony przez rodzica. Sowy nie trawią piór, zębów, kości, ani sierści – wydalają je w postaci wypluwki po ok. 8-24 godzinach od zjedzenia ofiary.

Sowy są bardzo ekonomicznymi ptakami – robią zapasy, składając nadwyżkę upolowanych zwierząt w gnieździe lub w jego okolicy (skały, dziuple, gałęzie, etc.)

Rozród

Większość gatunków polskich sów charakteryzuje monogamia. Do poligamistów zaliczyć można włochatkę (Aegolius funereus).

Sowy przejmują gniazda po innych ptakach lub składają jaja na ziemi, w pniach lub naturalnych dziuplach. Lubią udoskonalać swoje nowe „domy”. Przed lęgiem samica przebywa w pobliżu gniazda, aby sprawdzić jego przydatność. W ramach owego sprawdzania nocuje przez kilka nocy w nowym nabytku.

Okres lęgowy rozpoczyna się w styczniu lub lutym, kończy zaś w maju. Niektóre gatunki sów rozpoczynają drugie lęgi, trwające do lipca. Jaja składane są w odstępach 1 – 3-dniowych. Są matowobiałe i niemal kuliste. Wysiadywanie rozpoczyna się wraz ze złożeniem pierwszego jaja, co u ptaków jest raczej rzadkością. Pisklęta wykluwają się w odstępach czasowych, różnią się zatem od siebie wiekiem.

Małe sówki wykluwają się najczęściej pod osłoną nocy. Są ślepe i pokryte gęstym, białym lub beżowym puchem. Puszek ciemnieje w ciągu 2 tygodni, co chroni pisklęta przed atakami drapieżników po wyjściu z gniazda. Matka opiekuje się młodymi dopóki nie opuszczą gniazda na stałe, czyli do 2 – 7 tygodni od momentu wyklucia. W tym czasie to samiec zajmuje się przynoszeniem pokarmu partnerce i pisklętom.

Gniazda opuszczają zanim nauczą się dobrze latać. Pisklęta uszatki, włochatki i pójdźki potrafią wspinać się po drzewie za pomocą dzioba i szponów. Są to gatunki leśne, dobrze przystosowane do swojego środowiska.

Szczegółowe dane/wymiary

Sowy (Strigiformes)

• Długość: 12 – 70 cm
• Rozpiętość skrzydeł: do 2 metrów
• Waga: od 31 g do 4,5 kg

Największa sowa – puchacz (Bubo bubo)

• Długość: 56 – 75 cm
• Waga: samica: 1,75 – 4,2 kg; samiec: 1,5 – 3,0 kg
• Rozpiętość skrzydeł: 1,55 – 1,88 m(rekordowe osobniki do 2 metrów)

Najmniejsza sowa – sóweczka kaktusowa (Micrathene whitneyi)

• Długość: 13,5 – 14,5 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 27 cm
• Waga: 40 g

Sowy – ciekawostki

• U sów występuje dymorfizm płciowy – samice są znacznie większe od samców.
• Budowa oka sowy sprzyja możliwości powiększania obrazu;
• Sowa posiada 3 powieki: górną, dolną oraz dodatkową, zwaną migotką, której zadaniem jest natłuszczanie rogówki specjalną wydzieliną, pomagającą usuwać zanieczyszczenia bez konieczności zamykania oczu;
• Tylko kilka gatunków sów dziennych potrafi rozróżniać kolory (np. sóweczka);
• Kolor tęczówki to ważny element wpływający na rozpoznawanie gatunku sowy;
• W 2010 roku do gatunków lęgowych Polski zaliczono puszczyka mszarnego (Strix nebulosa), który w tym samym roku założył pierwszy lęg na terenie naszego kraju;
• W czasie lotu sowa potrafi przenieść zdobycz z nóg do dzioba;
• Puszczyk (Strix aluco) łowi małe sowy (pójdźkę lub sowę jarzębatą), zmniejszając ich liczebność;

Sowa w kulturze

• W społeczności Kikuju – największej grupie etnicznej Kenii – sowa jest zwiastunem śmierci;
• W plemieniu Hopi – Indian Ameryki Północnej z grupy Pueblo sowy otaczało tabu, bowiem łączono je z czarna magią i złem;
• U Azteków i Majów sowy były symbolem śmierci i zniszczenia (aztecki bóg śmierci – Mictlantecuhtli często był przedstawiany pod postacią sowy, nietoperza lub pająka);
• W mitologii arabskiej sowy uważano za zły omen;
• W hinduizmie sowa to Wahana (fizyczna postać) bogini Lakszmi;
• We współczesnej kulturze Zachodu sowa jest symbolem mądrości.

Polecamy:

• Ptaki
• Harpie
• Orły
• Bielik
• Kondor
• Sokół
• Rybołów