Płaszczki, płaszczkoształtne (Batoidea)

Milczący mieszkańcy mórz i oceanów, którzy swym wyglądem budzą zarówno fascynację, jak i lęk. Czy płaszczek należy się bać? Czy określanie niektórych z nich „diabłami” jest zasadne? Spróbujemy odpowiedzieć na te pytania w niniejszym artykule.

Klasyfikacja

• Gromada: chrzęstnoszkieletowe
• Podgromada: spodouste
• Infragromada: Euselachii
• Grupa bez rangi: płaszczki, płaszczkokształtne

Na grupę płaszczek składają się 4 rzędy:

Drętwokształtne (Torpediniformes)

Na płetwach piersiowych tych ryb występują narządy elektryczne generujące prąd. Technika ta umożliwia unieruchomienie ofiary oraz obronę przed drapieżnikami. Prąd jest wystarczająco silny, aby ogłuszyć (lecz nie zabić) dorosłego człowieka.

Orleniokształtne (Myliobatiformes)

Zaliczają się do nich m.in. rodziny ogończy, mantowatych (inaczej diabłów morskich) i Gymnuridae.

Piłokształtne (Pristiformes)

Wyglądem bardziej przypominają rekiny niż płaszczki, dysponują pełnym zestawem płetw (płetwy piersiowe są o wiele mniejsze niż u pozostałych płaszczek). Z przodu głowy widoczne jest charakterystyczne rostrum w kształcie piły, którą zabijają małe ryby. Przebywają z reguły na dnie zbiorników wodnych. Mogą żyć zarówno w wodzie słonej, jak i słodkiej. Niektóre gatunki mogą osiągać ok. 6 m długości. Wszystkie piłokształtne są zagrożone lub krytycznie zagrożone wyginięciem.

Rajokształtne (Rajiformes)

Zaliczają się do nich rodziny rajowatych, rochowatych i wyróżniają się znacznie powiększonymi płetwami piersiowymi oraz wyraźnie spłaszczonym korpusem. Płetwy te poruszają się faliście. Oczy oraz przetchlinki znajdują się na wierzchniej części ciała, natomiast szpary skrzelowe na spodniej. Prowadzą głównie mięsożerną dietę. Większość gatunków jest żyworodna, choć niektóre składają charakterystyczne, „diabelskie” jaja.

Występowanie

Większość gatunków żyje na dnie mórz w różnych regionach geograficznych. Wiele płaszczek wybiera na swe siedliska wody przybrzeżne, ale są i takie, które spotkać można na głębokości 3 km!

Spora część płaszczkokształtnych jest kosmopolityczna – zamieszkują kilka regionów mórz tropikalnych, subtropikalnych lub chłodnych. Parę gatunków orleniokształtnych żyje na otwartym morzu, swobodnie pływając na różnych głębokościach. Niewiele z nich wybiera wody słodkie. Niektóre żyją w słonawych zatokach i ujściach rzek. Gatunki denne oddychają za pomocą przetchlinek a nie ust, jak czyni to większość ryb.

Charakterystyka

Wygląd

Nazwa płaszczek wynika z ich charakterystycznego, spłaszczonego ciała, na które składają się okazałe płetwy piersiowe, „zlane” z korpusem. Z tego też powodu ryby podczas pływania wyglądają jakby latały. Płetwa odbytowa została zredukowana na drodze ewolucji.

Większość gatunków posiada na spodniej stronie ciała 5 szczelin skrzelowych prowadzących do skrzeli (jedynie gatunek Hexatrygon bickelli dysponuje 6 takimi szczelinami).

Oczy i przetchlinki znajdują się na wierzchniej części ciała, na głowie. Po stronie brzusznej znajduje się otwór gębowy z wyraźnie wystającą górną szczęką. Spotyka się płaszczki czarne, czarno – białe, ale również wielobarwne i wzorzyste.

Kolce jadowe

Zamiast płetwy ogonowej płaszczki posiadają biczowate ogony z kolcem jadowym na końcu. Dzięki swej budowie ogon działa również jako bat – zwierzę może nim kaleczyć intruzów. Ludzie spacerujący wzdłuż plaż czasami przypadkowo nadeptują na płaszczki częściowo zakopane w piasku w pobliżu brzegu morza. W akcie obrony boleśnie ranią stopy nieuważnych plażowiczów.

Sposoby obrony

Choć z kolca wydzielany jest jad, z reguły nie jest on niebezpieczny dla człowieka. Ważne jest jednak, aby udać się do lekarza po tym nieprzyjemnym incydencie w celu uniknięcia potencjalnego zakażenia. Drętwokształtne mają nieco inny sposób samoobrony – w kontakcie z intruzem w ich ciałach dochodzi do wyładowania elektrycznego. Choć metoda ta jest teoretycznie niebezpieczna dla człowieka, nie zarejestrowano żadnego przypadku śmierci osoby potraktowanej prądem.

Ponoć w starożytnej Grecji i Rzymie wyładowania elektryczne drętwokształtnych były metodą leczenia wielu chorób, m.in. bólów głowy.

Dieta

Przeważająca część płaszczek dysponuje zaokrąglonymi, grubymi zębami, dzięki którym mogą kruszyć skorupy zwierząt dennych: ślimaków, małży, ostryg, skorupiaków oraz niektórych ryb.

Dieta jest jednak mocno uzależniona od gatunku – manty na przykład żywią się planktonem.

Rozmnażanie

U płaszczek zapłodnienie odbywa się wewnątrz ciała samicy. Dzięki temu potomstwo jest w mniejszym stopniu narażone na ataki drapieżników. Wszystkie rajowate (rząd rajokształtnych) są jajorodne, ale spora część płaszczek jest żyworodna. Puste jaja płaszczek spotkać można na plażach w rejonach, gdzie zwierzęta te występują powszechnie.

Diabeł morski – największa płaszczka

Największa płaszczka to manta, zwana diabłem morskim – osiąga ok. 5 m długości i 9 m rozpiętości płetw. Więcej szczegółów na jej temat można znaleźć w artykule – Diabeł morski.

Najmniejsza płaszczka

Do najmniejszych płaszczek zaliczają się: gatunek z rodziny Narcinidae, osiągający ok. 50 cm długości oraz Raja stellata, której całkowita długość ciała wynosi maksymalnie 76 cm.

Szczegółowe dane i wymiary

Płaszczki, płaszczkoształtne (Batoidea)

• Rozpiętość ciała: 10-900 cm
• Waga: 0,5-1350 kg (rekordowe diabły morskie do 3 ton – dane nieudokumentowane)
• Długość życia do 20 lat (manty do 50 lat)

Płaszczki, płaszczkoształtne (Batoidea) – ciekawostki

• Płaszczki są najbliżej spokrewnione z rekinami. Mają podobną do nich budowę, choć na pierwszy rzut oka tego nie widać. Podobieństwo jest wyraźniejsze w okresie młodości – niedojrzałe płaszczki przypominają młode rekiny. Na podstawie ostatnich analiz DNA wykazano również, że rodzina rekinkowatych (Scyliorhinidae) jest najbliżej spokrewniona z płaszczkami spośród wszystkich rekinów.
• Wyrzucone na brzeg puste jaja rajowatych mają bardzo specyficzny wygląd, przez co zwane są potocznie mermaid’s purse lub devil’s purse (torebka/portfel syreny lub torebka/portfel diabła).
• Na świecie żyje ponad 600 gatunków płaszczek sklasyfikowanych w 26 rodzinach.
• W wielu krajach mięso rajowatych jest uważane za przysmak.
• Steve Irwin znany jako Łowca krokodyli (ang. Crocodile Hunter) zginął w 2006 roku w wyniku przebicia klatki piersiowej, a bezpośrednio serca, ostrą końcówką ogona płaszczki. Realizował wówczas zdjęcia podwodne do filmu dokumentalnego. Irwin był trzecim Australijczykiem i 17 osobą, która została zabita przez płaszczkę.

Polecamy:

• Morskie
• Ryby