Nosorożec włochaty (Coelodonta antiquitatis)

Nosorożec włochaty (Coelodonta antiquitatis)

Jeżeli chcecie zobaczyć nosorożca włochatego, wystarczy udać się do… Krakowa. W tamtejszym Muzeum Przyrodniczym Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN wystawiany jest bowiem nie szkielet, ale zmumifikowane zwłoki tego plejstoceńskiego ssaka. Dzięki temu niezwykłemu odkryciu, jak również dzięki odnalezieniu malowideł naskalnych, można było stworzyć bardzo wierny obraz roślinożernego olbrzyma, który kilka milionów lat temu pasł się na równinach Europy i Azji oraz… jak łatwo się domyślić Polski.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: nieparzystokopytne
• Rodzina: nosorożce
• Rodzaj: Coelodonta
• Gatunek: nosorożec włochaty

Datowanie i występowanie

Nosorożce włochate były ssakami powszechnie występującymi w Europie i północnej Azji. Panowały na Ziemi w epoce plejstocenu, czyli w czasie ostatniego zlodowacenia. Najstarsze odkryte szczątki nosorożca włochatego odkryto w Himalajach. Ich wiek oszacowano na ok. 3,6 mln lat temu. Oznacza to, że gatunek istniał jeszcze w czasach, gdy klimat Ziemi był o wiele przyjaźniejszy. Uważa się, że wraz z rozpoczęciem epoki lodowcowej nosorożce włochate wyemigrowały z Wyżyny Tybetańskiej do północnej Azji oraz Europy.

Odkrycie

Od wieku XIX znaleziono kilka szczątków dorosłych osobników. Na terenie dzisiejszej Ukrainy znaleziono dwa dobrze zachowane ciała nosorożców włochatych, pozbawione jednak owłosienia. Na wschodzie Syberii odkryto natomiast zmumifikowane, pozbawione głowy zwłoki tego ssaka.

Szczątki cieląt są niebywale rzadkie i mocno fragmentaryczne, dlatego bardzo mało wiadomo na temat osobników młodych. Podejrzewa się jednak, że częstotliwość zgonów wśród młodych nosorożców włochatych była bardzo duża. Najmłodszy znaleziony przedstawiciel gatunku miał ok. 3-4 lat. Szacunków dokonano w moskiewskim instytucie paleontologicznym. Zwierzę miało dwa rogi na pysku, każdy wielkości pięści, były mocno przytwierdzone do czaszki. Nie wiadomo jednak, jakiej płci było odnalezione cielę.

Charakterystyka

Wygląd

Naukowcy nie musieli zbytnio główkować nad wyglądem nosorożca włochatego, bowiem bardzo pomogły im w tym malowidła naskalne i zmumifikowane zwłoki kilku osobników z Syberii. Na tej podstawie udało się oszacować, że dorosłe nosorożce mierzyły 3-3,8 m długości, ok. 2 m wysokości w kłębie, a ich waga mieściła się w przedziale 1,8-2,7 t. Rozmiarami ciała był zatem porównywalny do nosorożca białego – największego współczesnego nosorożca na świecie.

Na pysku widniały dwa keratynowe rogi; przedni mierzył ok. 60 cm długości, mniejszy wyrastał między oczami. Uszy były małe, kończyny krótkie i masywne, ciało było natomiast mocne i krępe. Najbardziej charakterystyczną cechą nosorożca włochatego było długie i grube futro, będące elementem przystosowawczym do surowych warunków środowiskowych. W przetrwaniu plejstoceńskich mrozów pomagały mu także silne kończyny. Ponieważ jednak klimat plejstoceński nie należał do zbyt stabilnych, w okresach ocieplenia zwierzęta zmuszone były migrować.

Dieta

Środowisko, w jakim żył nosorożec włochaty, nie było z pewnością zbyt przyjazne, o czym świadczy ówczesna roślinność tundrowo–stepowa. Na podstawie licznych analiz udało się odkryć, że na terenach występowania nosorożców włochatych rosły liczne gatunki traw i turzycowatych. Analizy czaszki i szczęk wykazały natomiast, że nosorożce wypasały się na równinach plejstoceńskiej Eurazji. Świadczą o tym m.in. mięśnie szyi przystosowane do tego typu diety. Obecność dużych diastem (odstępów) międzyzębowych tylko potwierdza tę teorię. Zwierzęta pasące się potrzebują ponadto bardzo dużych ilości pożywienia, co z kolei łączy się z niską zawartością składników odżywczych, zawartych w trawach i turzycowatych.

Tryb życia

Podejrzewa się, że duże rogi były stosowane jako broń przeciwko drapieżnikom i konkurentom w walce o samice. Mogły one również pełnić ważną rolę w czasie zalotów – im większe rogi, tym większe powodzenie. Swych rogów używały również jak łopat usuwających śnieg z zamarzniętych traw.

W czasie maksimum ostatniego zlodowacenia Morze Północne wycofało się na północ, a poziom mórz był o 125 m niższy, niż obecnie. W tym czasie nosorożce przemieszczały się po masywie lądowym Doggerland, łączącym Wielką Brytanię z Europą kontynentalną.

Wymarcie

Nosorożec włochaty wyginął w niemal tym samym czasie co wiele innych przedstawicieli megafauny plejstoceńskiej. Jedną z przyczyn tego zjawiska były polowania ze strony ludzi. Niewykluczone również, że doprowadziły do tego zmiany klimatyczne, które w przypadku nosorożca włochatego mogły mieć największy wpływ na wyginięcie. Podejrzewa się bowiem, że gatunek ten był przystosowany do niskich temperatur, chociaż byłby w stanie przetrwać w nieco cieplejszych warunkach.

Najnowsze badania oparte na datowaniu radiowęglowym wskazują, że ostatnie populacje nosorożca włochatego przetrwały do ok. VIII tysiąclecia p.n.e., na terenach zachodniej Syberii.

Szczegółowe dane

Nosorożec włochaty (Coelodonta antiquitatis)

• Długość ciała: 3-3,8 m
• Wysokość w kłębie: 2 m
• Waga: 1,8-2,7 t
• Datowanie: 3.6 mln – 10 tys. lat temu (od późnego plejstocenu do wczesnego holocenu)
• Występowanie: cała Europa, północna Azja, Himalaje

Nosorożec włochaty – ciekawostki

• Nazwa rodzajowa Coelodonta oznacza tyle co „jamisty ząb”.
• Nosorożec włochaty jest jednym z nielicznych gatunków, których wizerunki spotkano w jaskiniach Europy Zachodniej. Malowidła naskalne bardzo pomogły naukowcom zrekonstruować wygląd plejstoceńskiego ssaka.
• W Muzeum Przyrodniczym Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie wystawiane są zmumifikowane zwłoki nosorożca odnalezionego w ukraińskiej wsi Starunia w roku 1929.
• W 2012 roku w korycie Dunajca znalezione zostały ząb i kość śródstopia należące do nosorożca włochatego.
• Bliskim krewnym nosorożca włochatego byli przedstawiciele rodzaju Elasmoterium zaliczani również do rodziny nosorożców.
• Znalezione w XIX wieku na terenie Rosji rogi nosorożca włochatego często były opisywane jako pazury olbrzymich ptaków.
• Najnowsze badania wskazują, że nosorożec włochaty żył również w Arktyce.

Polecamy

• Nosorożce
• Zwierzęta wymarłe
• Elasmoterium
• Arsinoiterium