Komary i moskity

Komary (Culicidae) i moskity (Phlebotominae)

To one psują wieczory przy grillu i romantyczne spacery, a w gorszych przypadkach są odpowiedzialne za groźne choroby tropikalne. Choć w naszym kraju raczej nie zachorujemy na żółtą febrę czy leiszmaniozę, nie zmienia to faktu, że komary i moskity (których de facto u nas nie ma) należą do najbardziej znienawidzonych zwierząt na świecie, o czym opowiada utwór pt. ”Piosenka o komarze”.

Klasyfikacja

Komary

• Gromada: owady
• Podgromada: uskrzydlone
• Rząd: muchówki
• Rodzina: komarowate

Moskity

• Gromada: owady
• Podgromada: uskrzydlone
• Rząd: muchówki
• Rodzina: ćmiankowate
• Podrodzina: moskity

Występowanie

Komary to owady powszechnie występujące we wszystkich regionach świata z wyłączeniem Antarktydy. W ciepłym i wilgotnym środowisku są aktywne przez cały rok, ale w klimacie umiarkowanym wchodzą w stan hibernacji w okresie zimowym, natomiast komary arktyczne przejawiają aktywność zaledwie przez kilka tygodni, ale jest ich wtedy niebywale dużo i mogą wypić nawet 300 ml krwi na dobę z, dosłownie, każdego osobnika ze stada karibu. Jaja składane w klimacie umiarkowanym są bardziej odporne na niskie temperatury od tych składanych w regionach tropikalnych. Co ciekawe, nie przeszkadza im także śnieg, a dorosłe osobniki mogą przetrwać zimę w odpowiednich siedliskach.

Moskity są bardziej wymagające pod względem miejsca – kilka gatunków przebywa głównie w tropikach, jak również w klimacie umiarkowanym. Preferują rozmaite siedliska w zależności od gatunku, jednocześnie często przedstawiając specyficzne wymagania siedliskowe.

Cykl życiowy i wygląd

Zarówno u komarów, jak i moskitów rozwój osobniczy odbywa się w trzech etapach: ze złożonych jaj wykluwają się larwy przekształcające się w poczwarki, a następnie w postać dorosłą.

Rozwój od jaja do dorosłego osobnika u komarów jest zależny od gatunku i temperatury otoczenia. Niektóre gatunki potrzebują zaledwie 5 dni, ale u typowych przedstawicieli z tropików czas ten wydłuża się do ok. 40 dni, a nawet więcej. Przeobrażenie się w dorosłego komara jest również uzależnione od gęstości populacji larw oraz ilości pożywienia w wodzie. Dorosłe osobniki mogą rozpocząć rozmnażanie w ciągu kilku dni od przejście ze stadium poczwarki do postaci dorosłej. U większości gatunków samce formują duże roje, zwykle o zmierzchu, natomiast samice wlatują w nie w celu rozrodu.

Samce żyją ok. tygodnia, żywiąc się nektarem kwiatowym i innymi „skarbnicami” cukru. Można zatem łatwo wywnioskować, że za nieprzyjemne ukąszenia odpowiedzialne są samice, które po zjedzeniu odpowiedniej ilości krwi odpoczywają przez kilka dni, aby ją strawić i wyprodukować jaja. Proces ten uzależniony jest od temperatury i zwykle trwa 2 – 3 dni w warunkach tropikalnych. Gdy jaja są w pełni rozwinięte, samica składa je i wyrusza na poszukiwania kolejnych żywicieli. Całe życie samicy polega właśnie na rozmnażaniu i jedzeniu krwi, a życie to nie trwa zbyt długo – samice mogą żyć dłużej niż miesiąc w niewoli, ale w przyrodzie przetrwają 1 – 2 tygodnie. Długość życia również jest uzależniona od temperatury otoczenia, poziomu wilgoci i zdolności zdobywania pokarmu, unikają zatem krwi drapieżników i żywicieli aktywnie broniących się przed atakami.

Najważniejszą częścią ciała komara jest głowa, która została wyposażona w oczy i parę długich, wielosegmentowych czułek wykorzystywanych do wykrywania zapachu potencjalnego żywiciela, a także zapachu terenów lęgowych, w których samice składają jaja. U wszystkich gatunków czułki samców są bardziej pierzaste i zawierają receptory słuchowe do wykrywania charakterystycznych odgłosów wydawanych przez samice. Widniejące na przedzie głowy oczy złożone są wyraźnie od siebie oddzielone. Znakiem rozpoznawczym komarowatych jest kłujka (potocznie trąbka) zwana ssawką. Jej funkcją jest pobieranie pokarmu i odbieranie bodźców dotykowych. U typowych gatunków ssawki samic są dłuższe od ssawek samców.

Komary posiadają trzy pary odnóży oraz parę skrzydeł będących elementem egzoszkieletu. W brzuchu trawi się pokarm i rozwijają jaja. Dzięki temu życiodajnemu płynowi (a raczej zawartym w nim białkom) jaja są w stanie rosnąć, wypełniając stopniowo jamę brzuszną.

Moskity wylęgają się z poczwarki w ciemności, często tuż przed świtem. Trudno jednak obserwować cykl życiowy tych owadów, ponieważ larwy są bardzo małe i nie żyją w ściśle określonych miejscach, jak ma to miejsce u komarów rozmnażających się w wodzie. Od przejścia z postaci jaja do osobnika dorosłego moskity potrzebują 20 – 40 dni z wyjątkiem gatunków, w obrębie których występuje diapauza (zatrzymanie rozwoju w warunkach niesprzyjających, np. w zbyt niskich temperaturach).

Krwią żywią się wyłącznie samice, która – podobnie jak u komarów – jest nieodłącznym elementem w trakcie produkcji i rozwoju jaj. Zarówno samce, jak i samice żerują na słodkich sokach roślin. Gody odbywają się w pobliżu żywicieli. W okresie tym samce tworzą skupiska produkujące feromony płciowe. Aby odnaleźć samce, samice kierują się zarówno zapachem żywiciela, obok którego znajdują się potencjalni partnerzy oraz wspomnianymi feromonami.

Dorosłe osobniki są aktywne głównie rano, wieczorem i nocą, choć mogą kąsać również w ciągu dnia, jeśli ich spokój zostanie zakłócony. Miejsca odpoczynku są często podobne lub zlokalizowane blisko terenów rozrodczych, a siedliska larw są zwykle chłodne, wilgotne i ciemne, będące również ratunkiem w suchych regionach – w ciągu dnia odpoczywają, a największą aktywność przejawiają dopiero nocą, kiedy temperatura otoczenia spada, a poziom wilgoci wzrasta. Generalnie jednak tryb życia uzależniony jest od temperatury i ilości opadów.

Ukąszenia i choroby

Przed i w czasie wysysania krwi owady te wpuszczają do ustroju żywiciela swoją ślinę, która służy jako antykoagulant (środek przeciwzakrzepowy). Jeśli komar lub moskit nie stosowałyby jej, w ssawce tworzyłyby się skrzepy krwi, zatykając ten ważny organ. To właśnie ślina jest główną drogą przenoszenia patogenów do ciała ofiary. Charakterystyczny ślad po ukąszeniu komara lub moskita to bąbel pojawiający się jako reakcja na wtargnięcie obcych białek do zaatakowanego organizmu.

Zagrożenie związane z chorobami przenoszonymi przez te owady związane jest jednak z regionem i rodzajem/gatunkiem. Moskity Starego Świata przenoszą leiszmaniozę głównie na obszarach suchych i półpustynnych, podczas gdy w Nowym Świecie choroba ta występuje przeważnie w tropikalnych lasach i na sawannach.

Komary mogą działać jako wektory przenoszące wiele chorobotwórczych wirusów i pasożytów. Zakażone owady przenoszą je z osoby na osobę nie wykazując przy tym żadnych objawów. Choroby przenoszone przez komary to:

• Choroby wirusowe, takie jak żółta febra, Denga, Chikungunya. Głównym nosicielem tych chorób jest komar żółtej febry (Aedes aegypti). Denga jest najczęstszą przyczyną gorączki wśród turystów powracających z Karaibów, Ameryki Środkowej i Południowej oraz Azji Środkowej. Ciężka postać Dengi może być śmiertelna, ale dzięki odpowiedniemu leczeniu umiera na nią mniej niż 1% chorych
• Choroby pasożytnicze zwane malarią, wywołują różne gatunki komarów z rodzaju Anopheles
• Filariozy limfatyczne, będące główną przyczyną słoniowacizny
• Gorączka Zachodniego Nilu, która jest problemem w USA, nie istnieją jednak żadne wiarygodne statystyki na temat sytuacji na świecie
• Końskie zapalenie mózgu będące problemem we wschodnich stanach Ameryki Północnej
• Tularemia

Potencjalnie istnieje możliwość przenoszenia wirusa HIV, ale szczegółowe badania sugerują, że jest to bardzo mało prawdopodobne.

Moskity możemy podzielić na moskity Nowego Świata i moskity Starego Świata.

Moskity Nowego Świata (rodzaje)

• Brumptomyia
• Lutzomyia – jedyny rodzaj moskitów Nowego Świata pijący krew ludzką
• Warileya

Moskity Starego Świata (rodzaje)

• Phlebotomus – główny przedstawiciel Starego Świata żywiący się krwią człowieka i, tym samym, jedyny rodzaj odpowiedzialny za przenoszenie chorób na ludzi
• Sergentomyia – żywią się głównie krwią gadów, czasem przenosząc pasożytnicze pierwotniaki z rodzaju Sauroleishmania. Rzadko gryzą ludzi i nie przenoszą na nich chorób

Szczegółowe dane i wymiary

Komary (Culicidae) i moskity (Phlebotominae)

Komary

• Długość ciała: do 16 mm
• Masa: do 2,5 mg
• Długość życia: 1 – 2 tygodnie w przyrodzie, ok. 1 miesiąc w niewoli

Moskity

• Długość ciała: ok. 3 mm
• Masa: ok. 1 mg
• Długość życia: ok. 19 dni
  

Komary i moskity – ciekawostki

• Niektóre źródła podają, że na Islandii nie ma komarów, ale istnieją również doniesienia o tym, że pojawiają się w okresie letnim.
• Na świecie żyje ponad 3500 gatunków komarów, na ogół sklasyfikowanych w 2 podrodzinach, w których zawarto natomiast ok. 43 rodzaje. Dane te podlegają jednak ciągłym zmianom, ponieważ odkrywa się co raz to nowe gatunku lub powtarzane badania DNA zmieniają klasyfikację.
• Komary z rodzaju Anopheles mogą latać 4 godziny bez przerwy z prędkością 1 – 2 km/h, pokonując w jedną noc nawet 12 km. Samce uderzają skrzydłami 450 – 600 razy na sekundę.
• Brzuch komarzycy może pomieścić ilość krwi 3 razy większą od ciężaru własnego.
• Zaobserwowano, że komary najbardziej lgną do grupy krwi 0, osób oddychających ciężej (przez co emitujących więcej dwutlenku węgla), posiadających na skórze więcej bakterii oraz wytwarzających więcej ciepła (np. kobiety w ciąży).
• Większość komarów prowadzi zmierzchowy tryb życia, ponieważ źle znoszą upały. Wyjątkiem jest np. azjatycki komar tygrysi (Aedes albopictus), który może latać i żerować w ciągu dnia.
• Komary mogą wykrywać dwutlenek węgla nawet z odległości ok. 20 m.
• Komary z rodzaju Toxorhynchites nie piją krwi, żerują natomiast na larwach innych komarów. W przeszłości wykorzystywano je do zwalczania krwiożerczych odmian, ale efekty tego eksperymentu budzą mieszane uczucia.
• Na świecie co roku 700 mln ludzi w Afryce, Ameryce Południowej, Środkowej, Meksyku, Rosji i Azji zapada na choroby przenoszone przez komary, co najmniej 2 mln rocznie umiera z ich powodu.
• Na Bliskim Wschodzie moskity nazywa się muchami piaskowymi.
• Aby zachęcić potencjalne partnerki do kopulacji, samce moskitów wprawiają swoje skrzydła w drgania.

Polecamy

• Owady