Osioł (Equus africanus, Equus asinus)

Osioł (Equus africanus, Equus asinus)

Nazywając kogoś osłem mamy na celu obrażenie danej osoby. Być może jednak powinniśmy to określenie traktować jako komplement? Czas na kolejną rundę w walce ze stereotypami – tym razem udowadniamy, że osioł to zwierzę niezależne i inteligentne. Reszty dowiecie się czytając poniższy artykuł.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: nieparzystokopytne
• Rodzina: koniowate
• Rodzaj: Equus
• Gatunek: osioł

Występowanie i udomowienie

Osły, jako zwierzęta udomowione, występują na całym świecie. Jedynym dzikim gatunkiem jest osioł afrykański (Equus africanus), którego uznaje się za przodka osła domowego.

Zwierzęta te pełnią w życiu ludzi rozmaite funkcje od co najmniej 5000 lat. Na całym świecie żyje ich ok. 40 mln, głównie w krajach rozwijających się, w których pełnią rolę zwierząt jucznych (przenoszących ładunek na grzbiecie) oraz pociągowych. W krajach rozwiniętych osły traktowane są jak zwierzę domowe.

Przodkami współczesnego osła był nubijski i somalijski podgatunek afrykański. Uważa się, że zwierzęta te udomowiono w ok. IV tysiącleciu p.n.e., o czym świadczą znaleziska z Al-Ma’adi (Egipt). Najprawdopodobniej dokonano tego długo po udomowieniu bydła, owiec i kóz (VII-VIII tysiąclecie p.n.e.). Pierwsze osobniki zostały oswojone przez duchownych z Nubii, wypierając woły.

Osioł dźwignią handlu

Udomowione osły służyły do polepszenia mobilności pasterzy – w przeciwieństwie bowiem do wołów lub innych przeżuwaczy, nie potrzebowały czasu na przeżucie pokarmu. Dzięki tym niewątpliwym zaletom osły stały się istotnym elementem w rozwoju dalekosiężnego handlu w całym Egipcie.

W okresie IV dynastii, między rokiem 2675 a 2565 p.n.e. zamożni członkowie społeczeństwa byli właścicielami ok. 1000 osłów, które pracowały na roli, dawały mleko i mięso oraz transportowały ładunki. Pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. zwierzęta do rozprzestrzeniły się na południowo – zachodnią Azję, a głównym miejscem hodowli na tamtych terenach była Mezopotamia.

W Europie osły pojawiły się w II tysiącleciu p.n.e., prawdopodobnie w tym samym czasie co wino. Grecy rozprzestrzenili je w swych koloniach (Włochy, Hiszpania, Francja), a dzięki Rzymianom rozproszyły się po całym imperium. Do Ameryki pierwsze osły przypłynęły na statkach w czasie drugiej podróży Krzysztofa Kolumba (XV w.)

Charakterystyka

Wygląd

Pod względem wielkość osły są bardzo zróżnicowane, a wszystko przez duża liczbę ras, którą na przestrzeni lat opracowano. Przeważnie jednak wysokość w kłębie wynosi 78-160 cm a waga mieści się w przedziale 80-480 kg. Osły pracujące w krajach ubogich żyją średnio 12-14 lat, w krajach rozwiniętych mogą dożywać nawet 50 lat.

Przystosowany jest do skrajnych, pustynnych warunków, o cym świadczą duże uszy, a także silny system pokarmowy (może jeść rośliny, które dla innych gatunków są niestrawne) i odpornościowy.

Charakteryzują go duże uszy, dzięki którym potrafi usłyszeć dźwięk emitowany ze znacznej odległości. Prawdopodobnie umożliwiają również usuwanie nadmiaru ciepła z organizmu zapobiegając tym samym przegrzaniu. Zwierzę to może bronić się gryzieniem lub kopaniem. Ciało pokrywa obfita sierść, której umaszczenie wahać się może od czerni do bieli, choć najczęściej jest ona brązowa lub szara z domieszką bieli.

Dieta i zachowanie

W rejonach pustynnych osioł spędza ponad połowę dnia na żerowaniu. Często zjada rośliny niskiej jakości, ale dzięki efektywnemu trawieniu przyswaja wiele substancji odżywczych. Choć dużo czasu spędza na jedzeniu, jako zwierzę udomowione wymaga mniej pożywienia od konia podobnych rozmiarów.

U osła o wiele rzadziej niż u konia występują też kolki, dzięki innej florze bakteryjnej. Według hodowców osioł powinien być karmiony tylko słomą jęczmienną uzupełnianą sianem, są jednak tacy, którzy doradzają karmienie zbożem, szczególnie osłów pracujących. Niektórzy hodowcy odradzają natomiast karmienie słomą. Osioł powinien spożywać niewielkie porcje pokarmu rozłożone w czasie. Aby żyć w zdrowiu zwierzę potrzebuje także soli mineralnych oraz wody.

Osły posiadają reputację uparciuchów, stąd powiedzenie „uparty jak osioł”. Prawdopodobnie zachowanie to wynika z dużej niezależności w myśleniu Osła trudno zmusić do czegokolwiek, jeśli stwierdzi, że dana czynność jest dla niego zagrożeniem. Aby dobrze współpracował z człowiekiem trzeba więc zdobyć jego zaufanie.

Choć badania zachowań osłów nie są zbyt obszerne uważa się, że są to zwierzęta inteligentne, chętne do nauki, przyjazne oraz lubiące zabawę.

Rozmnażanie

Ciąża u osła trwa ok. 12 miesięcy, ale w zależności od rasy może ona trwać dłużej lub krócej. Klacz rodzi zazwyczaj jedno źrebię, rzadko zdarzają się bliźnięta (rzadziej niż u koni). Porody odbywają się średnio co roku.

Hybrydy

Muł

Osły mogą się krzyżować z innymi koniowatymi. Najbardziej znaną hybrydą jest muł, czyli potomek ogiera osła i klaczy konia. Muły są cenione za ogromną wytrzymałość i siłę, niemal zawsze są jednak bezpłodne. Niektóre rasy osła, np. poitu, American mammoth czy Asino di Martina Franca są hodowane tylko do „tworzenia” mułów.

Osłomuł

Inna hybryda będąca połączeniem ogiera konia z klaczą osła to osłomuł. Spotkany jest jednak o wiele rzadziej niż muł, ale podobnie do tego drugiego rodzi się bezpłodny.

Zebroid

Czasem osły krzyżują się z zebrami, a ich potomstwo zwie się zebroidami.

Przeznaczenie

Od co najmniej 5000 lat osioł sprawdza się jako zwierzę użytkowe. Spośród ponad 40 milionów osobników ok 96% żyje w krajach słabo rozwiniętych. Właśnie tam wykorzystywany jest jako zwierzę juczne i rolnicze. Zaraz po człowieku osioł jest bowiem najtańszą siłą roboczą.

W krajach rozwiniętych nie jest tak rozchwytywany. Jako zwierzę juczne został całkowicie zdegradowany. Wiele osłów hodowanych w bogatych krajach przeznacza się do krzyżowania z końmi. Często pełni też rolę zwierzęcia domowego, na którym mogą jeździć dzieci i dorośli. Osioł może przebywać w stajni razem z końmi i kucami, uważa się bowiem, że ma kojący wpływ na nerwowe osobniki.

Kilka ras hoduje się dla mleka i wysokiej jakości mięsa. Krajem w tym przodującym są Włochy, które mają najwyższy wskaźnik konsumpcji mięsa koniowatych. W samym roku 2010 ubojowi poddano 1000 osłów, co w przybliżeniu daje 100 ton mięsa. Ośle mleko jest chętnie kupowane zarówno przez Włochów (15 euro za 1 litr w roku 2009), jak i Chorwatów (6 euro za litr w 2008 r.). Poza jedzeniem produkt ten wykorzystuje się do wyrobu kosmetyków i mydła. W przeszłości z oślej skóry tworzono pergamin.

W Chinach mięso z osła uznaje się za przysmak. Wiele tamtejszych restauracji specjalizuje się wręcz w tworzeniu dań z oślego mięsa. Na przykład, w restauracjach Guo Li Zhuang podaje się potrawy z oślich… genitaliów.

Osioł afrykański (Equus africanus) – przodek osła domowego

Zwany także osłem dzikim, występuje na pustyniach oraz na suchych obszarach Półwyspu Somalijskiego: w Erytrei, Etiopii i Somalii. Dawniej jego zakres obejmował także Sudan, Libię i Egipt. Współcześnie w środowisku naturalnym żyje zaledwie ok. 570 osobników.

Osiąga 2 m długości oraz 1,25-1,45 m wysokości w kłębie, waga mieści się w przedziale 230-275 kg. Porasta go krótka, gładka sierść w kolorze jasnej szarości lub w odcieniach płowych, spodnia część ciała jest natomiast biała. U wszystkich podgatunków widoczna jest czarna pręga na grzbiecie, jedynie u podgatunku nubijskiego (Equus africanus africanu) występowała ona wzdłuż łopatek. U podgatunku somalijskiego (Equus africanus somaliensis) widoczne są ciemne, poziome pasy na kończynach. Na karku rośnie sztywna, prosta grzywa w czarnym kolorze. Uszy z czarnymi brzegami są duże i ułożone pionowo.

Gatunek został sklasyfikowany jako krytycznie zagrożony wyginięciem z powodu krzyżowania się z odmianą udomowioną. Poza tym osioł dziki często pada ofiarą myśliwych, którzy polują na niego dla mięsa oraz wykorzystania jego części ciała w tradycyjnej medycynie afrykańskiej. Dużym problemem jest także deficyt wody i uboga roślinność. Współcześnie gatunek jest prawnie chroniony w krajach występowania, ale z reguły kłusownicy są bezkarni. W 1968 W Izraelu założono rezerwat Yotvata Hai-Bar, który zajmuje się ochroną gatunków pustynnych, w tym osłów afrykańskich. Istnieje więc szansa na uratowanie tych ciekawych stworzeń.

Szczegółowe dane i wymiary

Osioł (Equus africanus, Equus asinus)

• Długość ciała: 200 cm
• Wysokość w kłębie: 79-160 cm
• Długość ogona: 30 – 50 cm
• Waga: 80-480 kg
• Długość życia: 12-14 lat w krajach słabo rozwiniętych, 30-50 lat w krajach wysoko rozwiniętych
• Ciąża: 11-14 miesięcy, zazwyczaj 12 miesięcy

Osioł – ciekawostki

• Na świecie żyje ok. 180 ras osła.
• W przeciwieństwie do dzikich i zdziczałych koni tworzących haremy dzikie osły żyją samotnie.
• W regionach bogatych w pożywienie osły cierpią często na otyłość i są narażone na ochwat (zapalenie kości kopyta).
• Na greckiej wyspie Hydra prawo zakazuje jazdy samochodami i motorami. W związku z tym praktycznie jedyną formą transportu towarów są osły i muły.
• Spośród 41 milionów osłów, najwięcej – 11 milionów – żyje w Chinach (szacunki z roku 2006).
• W 2003 r. w grobie Narmera lub Aha (pierwszych dwóch faraonów) odkryto szkielety 10 osłów, które zostały pochowane razem z ludźmi blisko związanymi z faraonem. Pokazuje to, jak ważną rolę pełniły osły w starożytnym Egipcie.
• W niewoli żyje ok. 150 osłów afrykańskich z podgatunku somalijskiego; 36 z nich urodziło się w Ogrodzie Zoologicznym w Bazylei.
  

Polecamy

• Konie
• Zebroid