Żmija zygzakowata (Vipera berus)

Żmija zygzakowata (Vipera berus)

Jedyny jadowity wąż w Polsce i jeden z czterech występujących w Bieszczadach. Reprezentuje grupę jadowitych węży z najbardziej rozwiniętymi aparatami jadowymi. Posiada szczęki, w których znajdują się wyłącznie zęby zawierające gruczoły jadowe. Jako jedyny wąż w naszym kraju posiada pionową źrenicę.

Klasyfikacja

• Gromada: gady
• Rząd: łuskonośne
• Podrząd: węże
• Rodzina: żmijowate
• Podrodzina: żmije właściwe
• Rodzaj: Vipera
• Gatunek: żmija zygzakowata

Wyróżniamy obecnie trzy podgatunki żmii zygzakowatej:

• Vipera berus berus
• Vipera berus bosniensis
• Vipera berus sachalinensis

Występowanie

Gatunek najpowszechniej występujący w Europie i Azji, przystosowany do chłodnego klimatu. Można go spotkać także w Polsce. Zasięg jej występowania obejmuje kraje od zachodniej Europy przez Syberią po Koreę Północną. W niektórych krajach europejskich żmija zygzakowata jest jedynym gatunkiem jadowitego węża (w tym w Polsce).

Miejsca siedlisk są bardzo zróżnicowane, najważniejszą funkcją miejsca przebywania żmii jest możliwość wygrzewania się, żerowania czy hibernacji oraz – w pewnym stopniu – schronienia przed innymi drapieżnikami oraz ludźmi. Najprawdopodobniej natrafimy na nią na zboczach skalnych, torfowiskach, wrzosowiskach, łąkach i słonecznych polanach, na brzegach lasów, krzaczastych zboczach, w żywopłotach, na wysypiskach, wydmach i w kamieniołomach. Często przebywają na brzegach jezior, stawów i strumieni.

Budowa i kolorystyka

Głowa stosunkowo duża i wyraźnie oddzielona od reszty ciała. Oczy dosyć duże, mniejsze u samic. Posiada drobne, gęsto ułożone łuski. Kolor i wzór jest różnorodny. Dominują odcienie beżu i brązów, nierzadko na grzbiecie formuje się wzór zygzaka (stąd nazwa gatunkowa).

Zygzak zwany „wstęgą kainową” nie zawsze jest widoczny. Można natrafić na osobniki melanistyczne (całkowicie czarne). Z boku głowy, od oczu do karku przebiegają ciemne pręgi. Co ciekawe, samice i samce różnią się kolorystycznie: osobniki płci żeńskiej zwykle mają brązowawe łuski z ciemnobrązowym wzorem, natomiast u samców przeważają szarości z czarnym wzorem na grzbiecie. Osobnikami melanistycznymi są najczęściej samice.

Dieta

Dieta żmii zygzakowatej składa się głównie z małych ssaków: myszy, nornic, ryjówek, a także jaszczurek. Nie pogardzi również owadami, kretami, łasicami czy ptakami. Potrafi wspinać się na krzewy. Menu różni się w zależności od miejsca występowania.

Tryb życia

Prowadzi dzienny tryb życia, zwłaszcza na północnych terenach przebywania. Im bliżej południa, tym większa aktywność w godzinach wieczornych, a nawet w nocnych w okresie letnim. Jest gatunkiem lądowym, ale potrafi się wspinać w celu upolowania ofiary lub ogrzania ciała promieniami słońca.

Nieśmiała żmija…

Nie należy do węży agresywnych, jest raczej nieśmiała i kąsa wyłącznie w sytuacji, gdy poczuje się osaczona. Osoby, które na nią nadepną lub zechcą podnieść mogą zostać „poczęstowane” dawką jadu. Zwykle żmija ucieka w zarośla. Zdarza się, że przed atakiem ostrzega potencjalnego agresora syczeniem. W taki sposób reagują ciężarne samice. Zagrożony wąż ustawia przednią część ciała w literę „S”, przygotowując się do uderzenia.

Gatunek jest dostosowany do chłodnego klimatu. W Wielkiej Brytanii samce i samice hibernują się na ok. 150 – 180 dni. W północnej Szwecji hibernacja żmii zygzakowatej trwa 8 – 9 miesięcy. W łagodne, zimowe dni żmija przebudza się, aby wygrzać ciało na słońcu, poszukuje wtedy podłoża pozbawionego śniegu.

Gody i rozmnażanie

Na Węgrzech okres godowy odbywa się w ostatnim tygodniu kwietnia, podczas gdy na północy kontynentu ma miejsce w drugim tygodniu maja. Łączenie w pary zaobserwowano także w czerwcu, a nawet na początku października. Samice rodzą z reguły raz na 2 – 3 lata zwłaszcza w surowym klimacie.

Samiec wyczuwa samicę po jej zapachowych śladach i jest w stanie podążać za nią przez kilka dni. Para zostaje ze sobą 1 – 2 dni po kopulacji. Samiec odpędza rywali biorąc udział w walkach. Dwa samce stają naprzeciw siebie i wykonują kołyszące ruchy ciała. Następnie próbują powalić rywala na ziemię. Rytuał powtarza się dopóki jeden z samców nie odpuści. Nie odnotowano ukąszeń w trakcie walk o samicę.

Młode żmije zygzakowate

Młode przychodzą na świat w sierpniu lub wrześniu, ale czasem już w lipcu czy na początku października. W jednym miocie pojawia się od 3 do 20 małych żmij. Młode przychodzą na świat w przezroczystym „woreczku”, z którego muszą się uwolnić. Czasami wychodzą z niego w łonie matki. Młode mierzą od 14 do 23 cm i rodzą się w pełni ukształtowane. Po 1 – 2 dniach po raz pierwszy zrzucają skórę. Matka nie jest zbytnio zainteresowana potomstwem, ale zaobserwowano, że młode pozostają dość blisko rodzicielki przez kilka dni po porodzie.

Ukąszenia

Ponieważ żmija zygzakowata jest dość powszechnie występującym wężem w Europie, stosunkowo często dochodzi do ukąszeń. Poza ludźmi ofiarami padają zwierzęta domowe i hodowlane. Jad tego gatunku jest mało toksyczny dla człowieka chyba, że jest uczulony. Wstrząs anafilaktyczny następuje ok. 5 minut po ukąszeniu, ale może mieć miejsce dopiero kilka godzin po wprowadzeniu jadu. Jest to stan zagrożenia życia.

Jad

Choć żmija zygzakowata jest jedynym gatunkiem jadowitego węża występującego w Polsce, to jej jad nie jest jeszcze do końca poznany. Z przeprowadzonych badań wynika, iż jej toksyna atakuje głównie układ krwionośny, choć podobnie jak w przypadku innych jadowitych węży z rodziny żmijowatych nie pozostaje ona obojętna w stosunku do układu nerwowego ofiary.

W przypadku ukąszenia

W przypadku ukąszenia przez żmiję należy zachować spokój. Przypadki śmiertelne są bowiem niezwykle rzadkie. Natomiast zbyt duży stres czy też nadmierna aktywność ruchowa podnoszą ciśnienie krwi, a przez to przyczyniają się do szybszego rozprzestrzeniania się toksyny we krwi.

Należy unieruchomić ukąszoną kończynę  a następnie zadzwonić po pomoc lub udać się do szpitala.Resztki jadu znajdujące się wokół rany można zetrzeć czystą szmatką.  Nie wolno jednak nacinać ukąszonego miejsca, ani wysysać jadu. Wcześniej stosowano opaski uciskowe zakładane powyżej miejsca ukąszenia, dziś jednak celowość tego zabiegu jest  poddawana pod wątpliwość.

Leczenie

Leczenie polega na podaniu antytoksyny jadu żmij. To preparat leczniczy, który zawiera przeciwciała skierowane przeciwko jadowi żmii. Antytoksyna jadu żmij zawiera swoistą immunoglobulinę G, która wiążąc jad żmij neutralizuje jego właściwości toksyczne. Ponieważ preparat ten otrzymywany jest z surowicy koni nazywany jest antytoksyną końską.

Dane / wymiary

Żmija zygzakowata (Vipera berus)

Żmija zygzakowata osiąga 60 cm długości (średnia długość wynosi 55 cm), ale spotkano osobniki mierzące nawet 90, a nawet 104 cm. Wielkość węża jest uzależniona od zasobów pożywienia. Masa ciała mieści się między 50 a 180 g.

Polecamy:

• Gady
• Węże
• Żmije