Heloderma meksykańska (Heloderma horridum)

Heloderma meksykańska (Heloderma horridum)

Jaszczurki o leczniczym jadzie

Ugryzienie przez helodermę powoduje nieznośny ból i problemy z oddychaniem. Choć nie zabije to zdrowego dorosłego człowieka, z pewnością utrudni mu życie przez pewien czas. Za to wielkie cierpienie odpowiedzialne są jednak substancje, które nie tylko mogą zabić małego ssaka, ale również pomóc w walce z chorobami współczesnego świata, takimi jak rak i być może nawet AIDS.

Klasyfikacja

• Gromada: gady
• Rząd: łuskonośne
• Rodzina: helodermowate
• Rodzaj: Heloderma
• Gatunki: heloderma meksykańska (4 podgatunki)

Podgatunki:

• Heloderma meksykańska:
  • Heloderma alvarezi – występuje w Meksyku (stan Chiapas) i północno – zachodniej Gwatemali
  • Heloderma charlesbogerti – żyje w Gwatemali, głównie w dolinie rzeki Motagua
  • Heloderma exasperatum – przebywa w wielu stanach Meksyku
  • Heloderma horridum – spotykana w Meksyku, głównie w stanie Sinaloa i Oaxaca.

Występowanie i siedliska

Spotkać ją można w Ameryce Środkowej, a dokładniej w Meksyku i Gwatemali. Na swe siedliska wybiera pustynie, tropikalne lasy liściaste oraz suche zarośla na wysokości od poziomu morza do 1500 m n.p.m. Aktywność wykazuje od kwietnia do połowy listopada, spędzając ok. godziny dziennie nad ziemią, głównie na półkach skalnych.

Charakterystyka

Wygląd

Heloderma meksykańska jest większa od swej krewnej, helodermy arizońskiej. Ta pierwsza osiąga 57-91 cm długości, podczas gdy druga jaszczurka mierzy zazwyczaj 30-56 cm. Heloderma meksykańska waży średnio 800 g, jest więc o ok. 45% cięższa od helodermy arizońskiej. Choć samce są nieco większe od samic, w obrębie gatunku nie występuje wyraźny dymorfizm płciowy pod względem kształtu ciała.

Obie płcie posiadają mocną, szeroką głowę (samce wydają się szersze), na ciele natomiast widoczne są charakterystyczne wypustki przypominające koraliki. Wierzchnia część ciała pokryta jest dodatkowo kostnymi osteodermami.

Ogon

Krótki ogon to magazyn tłuszczu, dzięki któremu gad może przetrwać okres estywacji – snu letniego. Jeżeli jednak zostanie w jakiś sposób uszkodzony, w przeciwieństwie do wielu innych jaszczurek, nie odrasta.

W pysku znajduje się czarny, rozwidlony język, dzięki któremu zwierzę namierza źródło zapachu. Pomaga mu w tym także ulokowany przy jamie ustnej narząd Jacobsona, którego gad dotyka swym językiem.

Ubarwienie

Podstawowy kolor to czerń pokryta wieloma plamami lub pasami żółci. Wyjątkiem jest podgatunek H. alvarezi, który jest całkowicie czarny.

Dieta

Żywi się kręgowcami, w tym ptakami. Najchętniej jada jednak gadzie jaja. W poszukiwaniu zdobyczy wspina się na liściaste drzewa. Zdarza jej się również polować na małe ssaki, żaby, inne jaszczurki oraz owady. W niewoli może przeżyć na diecie złożonej z myszy i szczurów.

Zachowanie

Za dnia heloderma meksykańska ukrywa się we własnoręcznie wykopanych lub istniejących już norach. Największą aktywność wykazuje zatem nocą. Przez pierwsze chwile od opuszczenia legowiska porusza się powoli i niezdarnie, ale w miarę upływu czasu staje się coraz bardziej pewna siebie, a nawet agresywna. W tym najbardziej aktywnym stanie może prychać i zachowywać się jak wściekły pies.

Jad

Zmodyfikowane ślinianki zostały przystosowane do wydzielania jadu. Znajdują się one w żuchwie zwierzęcia. Każdy taki gruczoł połączony jest specjalnymi kanalikami biegnącymi aż do wyżłobień między zębami. Gdy jaszczurka gryzie, zaczyna żuć swoją zdobycz, aby rozpoczęło się wydzielanie toksycznej śliny wdzierającej się do ran ofiary.

Toksyna zawarta w jadzie helodermy meksykańskiej to słaba hemotoksyna – trucizna niszcząca krwinki czerwone. Śmierć człowieka na skutek ukąszenia zdarza się rzadko, ale może za to powodować niewydolność oddechową. Wydaje się również, że gad ten nie jest agresywny w stosunku do Homo sapiens. Prawie wszystkie udokumentowane ukąszenia człowieka miały bowiem miejsce w niewoli, kiedy nierozsądni turyści chcieli dotknąć jaszczurkę lub w środowisku naturalnym nadepnęli na nią.

Oznacza to, że jaszczurka wykorzystuje swój jad nie tylko do zabijania ofiar, ale również do obrony przed wrogami naturalnymi, takimi jak ludzie, kojoty i ptaki drapieżne. Zanim jednak to uczyni, syczy i uporczywie wgapia się w intruza, aby go odstraszyć.

Bezkręgowce są raczej odporne na działanie toksyny, ale u kręgowców konsekwencje związane z ukąszeniem mogą być poważne. U szczurów na przykład krew zaczyna słabiej przepływać, ciśnienie spada, układ oddechowy szwankuje, dochodzi do tachykardii (częstoskurczu) i innych problemów z sercem. Dochodzić może także do hipotermii, obrzęków, krwotoku wewnętrznego.

U ludzi ukąszenie helodermy powoduje przeszywający ból rozprzestrzeniający się znacznie poza obszar ugryzienia. Może się on utrzymywać przez ok. 24 godziny. Często pojawia się także miejscowy obrzęk, pocenie, osłabienie, szybki spadek ciśnienia krwi. Same jaszczurki są jednak odporne na działanie własnego jadu.

Rozmnażanie

Jaszczurki te stają się dojrzałe w 6-8 roku życia. Gody odbywają się między wrześniem i październikiem. Samce w tym czasie angażują się w rytualne walki trwające nawet kilka godzin. Zwycięzca oczywiście ma prawo do kopulacji z samicą.

Między październikiem i grudniem samice składają do 30 jaj w gnieździe o głębokości ok 12 cm. Matka nie interesuje się jajami. Młode, osiągające ok. 20 cm długości, wykluwają się między czerwcem i lipcem.

Rzadko spotyka się młode helodermy. Podejrzewa się, że wynika to z ich trybu życia. Wydaje się bowiem, że młode spędzają większość czasu pod ziemią, a dopiero po uzyskaniu odpowiednich rozmiarów, czyli po 2-3 latach, wychodzą na powierzchnię.

Szczegółowe dane/wymiary

Heloderma meksykańska (Heloderma horridum)

• Długość ciała: 57-90 cm
• Waga: średnio 0,8 kg; największe osobniki mogą przekraczać 2 kg, a rekordowa heloderma meksykańska osiągnęła 4 kg. Heloderma meksykańska jest ok 45% cięższa od helodermy arizońskiej
• Długość życia: 20-30 lat w niewoli, choć znane są przynajmniej dwa przypadki (jeden z zoo w Atlancie, drugi od Robert W. Applegate), z których wynika, że niektóre helodermy mogą żyć nawet 44-46 lat

Heloderma meksykańska – ciekawostki

• Słowo heloderma pochodzi z greki. Składa się ze słowa helos („ćwiekowata głowa”) i derma („skóra”). Całość tłumaczy się jako „skórę nabitą ćwiekami [koralikami]”.
• Związki zawarte w toksycznej ślinie heloderm mają właściwości lecznicze. Mogą być stosowane do leczenia takich chorób jak cukrzyca, choroba Alzheimera, a nawet HIV. Dokładne analizy tych substancji wykazały, że mogą one także hamować rozwój komórek rakowych płuc.
• Rodzaj Heloderma istnieje na naszej planecie od miocenu. Ponieważ jednak na przestrzeni wieków jaszczurki te nie zmieniły się zbytnio pod względem morfologicznym, naukowcy czasem określają je mianem żywych skamieniałości.
• Podgatunek helodermy meksykańskiej – Heloderma charlesbogerti – jest prawdopodobnie najbardziej zagrożonym gatunkiem jaszczurki. Jej obecność stwierdzono tylko w suchej dolinie rzeki Montagua. Do tej pory doliczono się mniej niż 200 osobników w środowisku naturalnym.

Polecamy

• Jaszczurki
• Waran z Komodo