Ophthalmosaurus był ichtiozaurem (rząd gadów morskich, które pojawiły się we wczesnym triasie, a największe zróżnicowanie osiągnęły od środkowego triasu do środkowej jury) z rodziny Ophthalmosauridae, który był na swój indywidualny sposób dość wyjątkowy, gdyż zamiast gibkiej i smukłej budowy ciała jak to zazwyczaj wyobrażamy sobie w przypadku zwierząt morskich Ophthalmosaurus był zwierzęciem o beczkowatym ciele i szerokim tylnym rejonie czaszki. To co wyróżniało Ophthalmosaurus od innych prehistorycznych zwierząt morskich były olbrzymie oczy, jedne z największych w świecie fauny w proporcji do wielkości ciała (ok.230mm), większymi mogą się poszczycić jedynie kałamarnica kolosalna (ok.300mm), kałamarnica olbrzymia (ok.370mm) oraz inny przedstawiciel ichtiozaurów Temnodontosaurus platyodon (ok.260 mm).

Model przedstawiająca potencjalny wygląd Ophthalmosaurus icenicus za życia.

Systematyka:

Domena: eukarionty – Królestwo: zwierzęta – Typ: strunowce – Podtyp: kręgowce
Gromada: zauropsydy – Podgromada: diapsydy – Nadrząd: Ichthyopterygia
Rząd: ichtiozaury – Rodzina: oftalmozaury – Rodzaj: Ophthalmosaurus
Gatunki: O.icenicus (gatunek typowy), O. natans, O. monocharactus, O. yasykovi.

Czas i miejsce występowania:

Anglia (formacja Oxford Clay/ Kimmeridge Clay), Francja, Grenlandia, Meksyk (formacja La Caja), Stany Zjednoczone (Wyoming – formacja Sundance), Argentyna, Kanada.
Ophthalmosaurus icenicus ok.165-150 mln lat temu (Kelowej – Oksford, Jura) gatunek typowy, gdzie większość okazów pochodzi z osadów morskich datowanych na Kelowej. Dwa egzemplarze tego gatunku zostały odnalezione również w póżnokredowych warstwach osadowych w Meksyku.

Gatunki uznane za synonimiczne w stosunku do Ophthalmosaurus icenicus:

Ophthalmosaurus natans ok. 161,2 –155,7 mln lat temu (Kelowej – Oksford, Jura), gatunek opisany przez Otniela Charlesa Marsha w 1879 roku i początkowo przydzielony do osobnego rodzaju Saurodon. Dwa okazy znaleziono w Stanach Zjednoczonych – Wyoming.

Ophthalmosaurus monocharactus ok. 164,7 – 145,5 mln lat temu (Kelowej – Tyton, Jura), gatunek opisany przez Applebey’a w 1956 roku. Znane są szczątki dwóch osobników pochodzących z Argentyny i Wielkiej Brytanii.

Ophthalmosaurus yasykovi ok.150,8- 145,5 mln lat temu (Oksford- Tyton, Jura), gatunek opisany przez Efimova w 1999 roku pierwotnie zaklasyfikowany jako przedstawiciel nowego rodzaju Yaskovia. Skamieniałość została odkryta w regionie Uljanowsk (Rosja).

Znaczenie nazwy rodzajowej i epitetu gatunkowego:

Nazwa rodzajowa Ophthalmosaurus pochodzi od starożytnego greckiego „ophthalmos” – oko (w odniesieniu do dużych oczodołów zwierzęcia) oraz ‘’sauros’’ – jaszczurka. Epitet gatunkowy icenicus nawiązuje do celtyckiego plemienia, które zamieszkiwało obszar wokół pierwszego miejsca znalezienia materiału kopalnego.

Szacunek długości i masy:

Największy znany okaz Ophthalmosaurus icenicus ‘’Anna’’(80% kompletności szkieletu) pochodzący z prywatnej kolekcji, a obecnie wypożyczony do Muzeum Oceanograficznego w Monaco ma 539,8 cm ( z czego na czaszkę przypada ok. 100 cm), masa nie została dokładnie określona, ale z obliczenia własnego okaz o takiej długości ważył by ok. 1177,3 kilogramów.

Odkrycie i klasyfikacja:

Pierwsze szczątki Ophthalmosaurus icenicus zostały odnalezione przez Brytyjskiego paleontologa Harrego Goviera Seeleya w 1874 roku w okolicach Peterborought (formacja Oxford Clay). Analiza kładystyczna autorstwa Fischera i współpracowników z 2012 roku, iż Ophthalmosaurus icenicus w obrębie Ophthalmosauridae jest najbliżej spokrewniony z Acamptonectes densus.

Czaszka Ophthalmosaurus icenicus wzbudzała duże zainteresowanie badawcze ze względu na swoją anatomię. Kości podtrzymujące gałkę oczną – pierścienie sklerotyczne miały ogromną szerokość u wcześniej wspomnianego okazu Anna miały dokładnie 22,86 mm, w śród zwierząt tylko niektóre kałamarnice mają większe oczy. Pierścień twardówki chronił oko przed wysokimi różnicami ciśnienia wody, a tym samym przed odkształceniem. W przeszłości szczęki uważano za całkowicie lub prawie całkowicie bezzębne, jednak wraz z nowymi odkryciami i analizami ta interpretacja jednak okazała się błędna a gatunek te posiadał małe, smukłe i spiczaste zęby (były one jednak dość słabo ‘’zakotwiczone’’ w gniazdach zębowych).

Ciało Ophthalmosaurus icenicus było w kształcie podobne do współczesnego tuńczyka co sprawiało, że był on w najwyższym stopniu do życia w sferze morskiej. Od strony głowy plecy unosiły się stromo w górę osiągając swój szczyt tuż za przednimi płetwami, a następnie spadając w kierunku ogona. Linia brzuszna wykazywała taki sam przebieg. Płetwa grzbietowa i ogonowa były długie, wysokie i wąskie w porównaniu z innymi gatunkami ichtiozaurów (prawdopodobnie przyczyniły się do stabilizacji pozycji). Podczas, gdy wiele innych rodzajów miało bocznie spłaszczony kształt ciała Ophthalmosaurus icenicus charakteryzował się bardziej okrągłym w budowie ciałem. Kręgi grzbietowe (płaskie i szerokie) umieszczone były bardzo blisko siebie co zapewniało zwierzęciu dość gruby i sztywny kręgosłup. Żebra również solidne anatomicznie i zapewniały Ophthalmosaurus icenicus ochronę przed potencjalnymi turbulencjami i deformacją.

Grafika ukazująca budowę anatomiczną szkieletu Ophthalmosaurus icenicus.

Ogromne oczy Ophthalmosaurus icenicus wywoływały wiele dyskusji wśród paleontologów, powszechnie uważa się, że ich 90 mm szerokości źrenice były w stanie ‘’zbierać’’ światło poza możliwościami postrzegania większości innych zwierząt morskich. Pomimo ich wielkości pozwalały one mu na dobre widzenie do głębokości ok. 40 metrów większej, jeżeli wziąć by pod uwagę inne zwierzęta morskie o podobnym rozmiarze oczu. Olbrzymie oczy Ophthalmosaurus icenicus były jednak znacznie bardziej zdolny do wykrycia kształtu i innych szczegółów wizualnych w warunkach słabego oświetlenia. Można więc uznać, iż w środowisku wodnym w którym zwierzęta drapieżne polowały na głębokościach ok. 500 – 600 metrów przy znikomym dostępie światła widziały tylko kontury, podczas gdy Ophthalmosaurus widział swoje potencjalne ofiary w ‘’wysokiej rozdzielczości’’.

Pomimo, że zwierzę bardzo dobrze widziało na głębokości wspomnianych powyżej, gdzie aktywnie polowało to drugą hipotezą paleontologów co do tego, iż Ophthalmosaurus icenicus mógł nurkować na maksymalną głębokość wynoszącą aż ok. 500 – 600 metrów i pozostawać tam do 20 minut bez konieczności ponownego wynurzenia się mogła być ochrona przed innymi jurajskimi drapieżnikami Pliosaurus,Liopleurodon,Simolestes), gdyż Ophthalmosaurus nie stał na szczególnie wysokiej pozycji w łańcuchu pokarmowym.

W całym królestwie fauny tylko trzy organizmy (dwa żyjące obecnie i jedno wymarłe) miały większą średnicę oczu większą niż Ophthalmosaurus icenicus mianowicie: Kałamarnica olbrzymia (Architeuthis dux) której średnica oczu może wynosić nawet 370 mm, Kałamarnica kolosalna której średnica oczu wynosi 270 mm oraz Temnodontosaurus platyodon, którego średnica oczu wynosiła 260 mm.

Smukłe szczęki i ciasno ulokowane proste zęby Ophthalmosaurus icenicus sugerują, że żywił się przede wszystkim kalmarami, amonitami i niewielkimi rybami, dietę tą potwierdzają częściowo zachowane treści żołądkowe blisko z nim spokrewnionych północnoamerykańskich oftalmozaurów. Napęd do pływania i pogoni za zdobyczą generowany był przez dużą płetwę ogonową. Podobnie jak inni zaawansowani przedstawiciele ichtiozaurów Ophthalmosaurus icenicus pływał w sposób podobny do współczesnych rekinów lub wielorybów, przy czym do minimum redukował falowanie ciała podczas pływania maksymalizując efekt napędowy płetwy ogonowej, dzięki czemu zwierzę to było jednym z najszybszych biorąc pod uwagę rozmiar ciała w stosunku do innych zwierząt w paleośrodowisku formacji Oxford Clay (analizy sugerują, że poruszał się z maksymalną prędkością 42,4 km/h). Duży mocno umięśniony pas barkowy i łopatka przednich płetw sugerują, iż miał on zdolność szybkiego manewrowania kierunkiem podczas pościgu za swoją zdobyczą. Jest całkiem prawdopodobne, iż O.icenicus dzięki swojej ewolucyjnej zdolności pływackiej był w stanie do wędrowania po kilku morzach jurajskich, co może wyjaśniać jego występowanie w licznych geograficznie odległych miejscach.

Kolorystyka wymarłych zwierząt stanowi zazwyczaj dość problematyczną kwestię w przypadku Ophthalmosaurus icenicus jest podobnie, chociaż jako zwierzęciu oceanicznemu można przypisać mu odcienie bieli, szarości i czerni, z drugiej strony doskonała ostrość wzroku Ophthalmosaurus icenicus, iż sygnalizowanie wizualne i rozpoznawanie jednostek w odrąbie gatunku mogło być dość istotne dla tych ichtiozaurów (Humphries i Ruxton 2001) co pozwoliło Markowi Wittonowi (online 2013) wysnuć dość śmiałą hipotezę, że w pigmentacji mogła występować czerwień, która mogła być odzwierciedleniem koncepcji autorów wymienionych wcześniej.

Sugeruje się, że kopulacja ichtiozaurów mogła wyglądać podobnie jak u dzisiejszych delfinów – brzuch przy brzuchu, nacieranie na siebie pod różnymi kątami. Samice były żyworodne i najprawdopodobniej każdy gatunek dysponował swoją techniką wydawania potomstwa na świat np. Stenopterygius quadriscissus wydawał swoje potomstwo w pozycji z ogonem do przodu i głową do tyłu (potwierdza to skamieniałość znajdująca się w kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie) podobnie jak współczesne delfiny i wieloryby. Natomiast u Chaohusaurus geishanensis przebieg ten wyglądał odwrotnie młode rodziły się głową do przodu i ogonem do tyłu niczym jak u współczesnej Białuchy arktycznej (co również potwierdza skamieniałość znajdująca się w Muzeum Geologicznym Anhui w Chinach).

Grafika ukazująca odmienne metody wydawania na świat potomstwa należących do ichtiozaurów Stenopterygius quadriscissus (góra) oraz Chaohusaurus geishanensis.

Podobne artykuły

• 

  ‘’Cudzych chwalimy swego nie znamy sami nie wiemy co posiadamy’’

• 

  ”Intelektualiści” ?

• 

  ‘’Hospodar wyspy Hateg’’