Od 1905 roku, kiedy formalnie opisano gigantycznego teropoda Tyrannosaurus rex jego naukowy określnik stał się prawdopodobnie najsłynniejszą i najbardziej rozpoznawalną nazwą dinozaura wszech czasów. Po blisko dwunastu dekadach niewiele person może sobie wyobrazić, iż do miana rodzajowego Tyrannosaurus można dodać inny epitet gatunkowy niż rex. Jednak taka ewentualność została podkreślana przez niektórych paleontologów kilkadziesiąt lat temu (na przykład koncepcja istnienia tak zwanego Tyrannosaurus X zaproponowana przez Roberta T Bakkera we wczesnych latach osiemdziesiątych), ale dopiero w tegorocznym badaniu, opublikowanym przez kolaboracje nieco kontrowersyjnego badacza i paleoartystę Gregorego S Paula i jego dwóch współpracowników możliwość ta została w pewien sposób usankcjonowana formalnie.

Tyrannosaurus rex jest niewątpliwie jednym z najlepiej zbadanych i podziwianych mezozoicznych zwierząt. W ciągu ostatnich kilku lat zdobyliśmy bezprecedensową ilość informacji na temat wielkości, szybkości i sposobu poruszania się, pokrycia ciała, anatomii, ekologii, ontogenezy, zmysłów, potencjalnej liczebności i wielu innych aspektów tego od dawna wymarłego drapieżnika. Dzięki intensywnym badaniom ‘’króla drapieżnych dinozaurów’’ poznaliśmy go znacznie lepiej niż praktycznie wszystkie inne mezozoiczne dinozaury, a nawet mogę pokusić się o stwierdzenie, że o Tyrannosaurus wiemy więcej niż o wielu obecnych gatunkach gadów. Jednym z powodów, dla których Tyrannosaurus rex stał się rodzajem ‘’wzorcowego’’ gatunku dinozaura jest fakt, że dysponujemy stosunkowo dużą liczbą stosunkowo kompletnych okazów jego szkieletów, które ukazują indywidualne różnice w wielkości i wyglądzie niektórych części szkieletowych, które doprowadziły wcześniej do przypuszczenia, iż znane okazy reprezentują zarówno samce jak i samice, lub że bardziej krzepkie i delikatniej zbudowane morfotypy reprezentują różne gatunki.

Egzemplarzem stanowiącym holotyp gatunku Tyrannosaurus rex pozostaje niezmiennie klasyczny CM 9380 i choć autorzy pracy uznają go za młodszą i delikatniej zbudowaną formę Tyrannosaurus, która wyewoluowała z Tyrannosaurus imperator, to ciekawą konkluzję stanowi fakt, że przypisywany do Tyrannosaurus rex okaz skatalogowany jako RSM P2523 ‘’Scotty’’ uznawany jest za największy gabarytowo obecnie znany reprezentant rodzaju Tyrannosaurus. Autorzy statuetki: Vlad Konstantinov (model), Lonhua Dan (kolorystyka). 

Wspominana już zawodowa praca kontrowersyjnego, ale szanowanego badacza Gregoryego Paula i jego dwóch współpracowników Scotta Persona i Jay Van Raalte opublikowana 1 marca tego roku w czasopiśmie ‘’Evolutionary Biology’’ zdecydowanie przełamuje wyjątkowość statusu Tyrannosaurus rex. Według Paula i przytoczonego Persona znanego również z badań i opisu największego obecnie znanego osobnika RSM P2523.8 ‘’Scotty’’, istniał nie tylko Tyrannosaurus rex, ale także dwa inne gatunki tego samego rodzaju Tyrannosaurus imperator i Tyrannosaurus regina. Wybór tych nazw epitetów gatunkowych wynika z ‘’arystokratycznego’’ określenia rex co po łacinie znamieniowi króla. Tyrannosaurus imperator można określić, więc jako ‘’Cesarskiego jaszczura tyrana’’, podczas gdy Tyrannosaurus regina można luźno przetłumaczyć jako ‘’Tyraniczną jaszczurzą królową’’ – ale czy te dwa nowo zidentyfikowane gatunki najsłynniejszego drapieżnego teropoda naprawdę istniały?

Gregory S Paul jest niezależnym badaczem, który w gruncie rzeczy od dawna nawoływał do podziału Tyrannosaurus rex, gdyż jego zdaniem stopień zmienności w różnych częściach szkieletowych Tyrannosaurus jest większy niż u innych teropodów, a tym samym wyraźnie pokazuje, że nie mogą to być skamieniałości przedstawicieli jednego gatunku tego dinozaura. W nowym badaniu Paul i współautorzy opublikowali wyniki badań 37 okazów Tyrannosaurus rex, które ich zdaniem można podzielić na trzy podgrupy ze względu na różnicę anatomiczne kości udowej, odmienną obecnością uzębienia w rejonie kości przedszczekowej i morfotypach. Najstarszy gatunek Tyrannosaurus imperator charakteryzował się występowaniem dwóch stosunkowo cienkich kłów w przedniej strefie przedszczekowej, natomiast dwa pozostałe jednym. Indeks kości udowej do obwodu wynosi 2,4 lub mniej w przypadku Tyrannosaurus rex / imperator oraz 2,4 lub więcej w przypadku Tyrannosaurus regina (dla przykładu długość kości udowej FMNH PR2081 ‘’Sue’’ wynosi 1321 mm, a obwód 580 mm – indeks to 1321/580 = 2,27 i na tej podstawie Gregory S Paul i współpracownicy zaliczają osobnika do gatunku Tyrannosaurus imperator).

Model przedstawiający potencjalną anatomię i schemat kolorystyczny holotypu gatunku Tyrannosaurus imperator, który według autorów omawianego elaboratu reprezentuje egzemplarz FMNH PR 2081 ‘’Sue’’. Ten ‘’nowo opisany’’ gatunek z rodzaju Tyrannosaurus jest uważany z najstarszy, najbardziej prymitywny rozwojowo i najbardziej wytrzymały anatomicznie. Pozostaje jednak pytanie, czy rzeczywiście był to odrębny gatunek inny niż typowy Tyrannosaurus rex?. Autorzy statuetki: David Krentz (model), Ye Sen (kolorystyka).

Ponieważ cechy te różnią się między znanymi okazami Tyrannosaurus, Paul tym posunięciem zwraca większą uwagę na ich znaczenie diagnostyczne. Prawdopodobieństwo istnienia innych gatunków z rodzaju Tyrannosaurus może być potencjalnie możliwa, zgodnie z założeniami z ubiegłorocznej pracy Charlesa Marshalla i współautorów Tyrannosaurus  rozlokowany był na przestrzeni 2,3 mln km2 i istniał przez ~2,4 mln lat (Paul i współpracownicy szacują ten zakres czasowy nawet na ~3,6 mln lat), jest to więc ogromny zakres czasowy, gdzie pochodzenie różnych chronospekcij lub odseparowanych geograficznie wariantów gatunku Tyrannosaurus rex w okresie jego istnienia mogło być prawdopodobne. Wszak na dowody nie musimy daleko sięgać – bezpośrednio współczesny Tyrannosaurus ceratops z rodzaju Triceratops, którego skamieliny znane są również głownie z formacji Hell Creek, jest również reprezentowany w zapisie kopalnym przez co najmniej dwa gatunki – starszy Triceratops horridus i młodszy Triceratops prorsus.

Można przypuszczać, że okazy Tyrannosaurus pochodzące z warstw do 68 mln lat mogą rzeczywiście być innym gatunkiem niż ich później żyjący krewni znani z warstw młodszych o około dwa miliony lat. Ta perspektywa czasowa również wzięta pod uwagę przez autorów badania – o ile geologicznie najstarszym gatunkiem, który ‘’wyprodukował’’ dwa kolejne był krzepki Tyrannosaurus imperator (morfotyp I), o tyle dwa gatunki potomne Tyrannosaurus rex (morfotyp II) i Tyrannosaurus regina (morfotyp III) miały być bardziej zgrabne, mieć mniej taksonów i wyewoluować pod presją selektywną do szybszego i zwinniejszego poruszania się. Według Paula i współautorów pierwotny i najbardziej znany Tyrannosaurus rex był zatem dopiero później wyłaniająca się formą rodzaju Tyrannosaurus, który ewoluował w tamtym czasie przez co najmniej milion lat. Paul uważa, że znaczące różnice w anatomii szkieletowej wszystkich badanych okazów są tak duże, iż nie można ich wyjaśnić zwykłą zmiennością w obrębie gatunku lub dualizmem płciowym.

Model przedstawiający budowę anatomiczną i szatę kolorystyczną egzemplarzu skatalogowanego jako USNM 555000 (wcześniej znany jako MOR 555), który reprezentuje typowy okaz ‘’nowo poznanego’’ gatunku Tyrannosaurus regina, który jest najsmuklejszą anatomicznie wersją rodzaju Tyrannosaurus. Autorzy statuetki: Xiao Zijie (model), Doan Kang (kolorystyka). 

Świadczyć ma o tym również szczegółowe porównanie czternastu okazów gatunku Allosaurus fragillis, odkrytych w Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry w Utah (Stany Zjednoczone). W przypadku tych późnojurajskich teropodów nie ma wątpliwości co do tego, że byli to przedstawiciele jednego gatunku, możliwe zatem było ich wykorzystanie do porównania ich zmienności anatomicznej z różnicami jakie znajdujemy w szkieletach Tyrannosaurus. I nie tylko Allosaurus, ale także nieco starsze i mniejsze gatunki tyranozaurów jak Albertosaurus sarcophagus, Daspletosaurus torosus czy Tarbosaurus baatar wykazują znacznie mniejszy stopień różnorodności anatomicznej niż okazy z rodzaju Tyrannosaurus.

Krótko podsumowując, podczas gdy najwięksi eksperci od tyranozaurów pozostają powściągliwi w kwestii domniemanego istnienia Tyrannosaurus imperator / regina, Paul, Person i Raalte są przekonani o słuszności ich wniosków, ale dopiero przyszłe odkrycia i nowe badania naukowe prawdopodobnie przychylą się bądź zaprzeczą na ile uzasadnione jest określenie dwóch nowych gatunków rodzaju Tyrannosaurus.

Bibliografia użyta w realizacji artykułu: 

• Osborn, H. F. (1905). Tyrannosaurus and other Cretaceous carnivorous dinosaurs. Bulletin of the AMNH. 21 (14): 259–265. hdl: 2246/1464

• Carpenter, K. (1992). Variation in Tyrannosaurus rex. In Kenneth Carpenter; Philip J. Currie. Dinosaur Systematics: Approaches and Perspectives. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 141–145. ISBN 0-521-43810-1

• Forster, C. A. (1996). Species resolution in Triceratops: cladistic and morphometric approaches. Journal of Vertebrate Paleontology. 16 (2): 259–270. doi: 10.1080/02724634.1996.10011313

• Brochu, C. R. (2003). Osteology of Tyrannosaurus rex: insights from a nearly complete skeleton and high-resolution computed tomographic analysis of the skull. Society of Vertebrate Paleontology Memoirs. 7: 1–138. doi: 10.2307/3889334

• Horner, J. R.; Goodwin, M. B.; Myhrvold, N. (2011). Dinosaur Census Reveals Abundant Tyrannosaurus and Rare Ontogenetic Stages in the Upper Cretaceous Hell Creek Formation (Maastrichtian), Montana, USA. PLoS ONE. 6 (2): e16574. doi: 10.1371/journal.pone.0016574

• Persons, S. W.; Currie, P. J.; Erickson, G. M. (2020). An Older and Exceptionally Large Adult Specimen of Tyrannosaurus rex. The Anatomical Record. 303 (4): 656–672. doi: 10.1002/ar.24118

• Marshall, C. R.; et al. (2021). Absolute abundance and preservation rate of Tyrannosaurus rex. Science. 372 (6539): 284–287. doi: 10.1126/science.abc8300

• Ferrante, C.; et al. (2021). Histology and geochemistry of Allosaurus (Dinosauria: Theropoda) from the Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry (Late Jurassic, Utah): Paleobiological implications. Frontiers in Earth Science. 9. doi: 10.3389/feart.2021.641060

• Enriquez, N. J.; et al. (2021). Exploring possible ontogenetic trajectories in tyrannosaurids using tracks from the Wapiti Formation (upper Campanian) of Alberta, Canada. Journal of Vertebrate Paleontology. 40 (6). doi: 10.1080/02724634.2021.1878201

• Paul, G. S.; Persons, W. S. IV.; Van Raalte, J. (2022). The Tyrant Lizard King, Queen and Emperor: Multiple Lines of Morphological and Stratigraphic Evidence Support Subtle Evolution and Probable Speciation Within the North American Genus Tyrannosaurus. Evolutionary Biology. doi: 10.1007/s11692-022-09561-5

• Treść merytoryczna opublikowanego artykułu na łamach witryny Dinoanimals.pl może być wykorzystywana jedynie na własny użytek edukacyjny i nie może stanowić podmiotu informacyjnego dla innych blogów. Wykluczonym jest także udostępnianie ani publikowanie go poprzez kanały tematyczne bez zgody jego autora.

Podobne artykuły