Na swoim blogu wielokrotnie przedstawiałem wam publikacje związane z Tyranozauroidami, niedawno wydana praca naukowa opisująca budowę mózgu jednego z ich przedstawicieli zmotywowała mnie do niedługiego felietonu, w którym chciałbym przedstawić wam egzemplarz, o którym mowa we wcześniej wspomnianym przeze mnie elaboracie – mianowicie rodzaju tyranozaura, o nazwie gatunkowej, którą słyszycie prawdopodobnie pierwszy raz – Bistahieversor sealeyi.

Model przedstawiający potencjalny wygląd oraz kolorystykę gatunku Bistahieversor sealeyi autorstwa paleoartysty Davida Krentza.

Pierwsze szczątki kopalne tego teropoda odkryto na terenie Nowego Meksyku w 1940 roku, po raz pierwszy jednak opisano je dokładnie pięćdziesiąt lat później jako skamieniałości szkieletowe wątpliwego rodzaju Aublysodon mirandus. W 1992 roku odkryte zostały inne skamieniałości należące do osobnika młodocianego skatalogowanego jako NMMNH P-25049, gdzie w skład jego materiału wchodziły: niekompletna czaszka, niekompletna kość zębowa i kość kątowa górna, strzemiączko, częściowa kość gnykowa, 16 kręgów ogonowych, 8 szewronów, łopatka, niekompletna kończyna przednia, częściowa kość biodrowa, kości kończyny dolnej (udowa, piszczelowa i strzałkowa), kość skokowa, kości śródstopia i stopa. Jednak jedna z lepiej zachowanych skamieniałości (osobnika dorosłego) została odnaleziona przez paleontologów w formacji Kirtland w 1998 roku w rezerwacie przyrody Bisti / De-Na-Zin o numerze katalogowym OMNH 10131 obejmujący następujące pozostałości: zęby (52 mm; 75 mm), częściowa kość czołowa i ciemieniowa, niekompletna kość zaoczodołowa, częściowa kość zębowa, fragmenty czterech żeber, gastralia (inaczej żebra brzuszne), dystalny koniec kości łonowej, kość udowa bez brakującego dystalnego końca (~1,033 m), dystalny koniec kości strzałkowej (~891 mm), dystalny koniec III kości śródstopia (~483 mm), IV kość śródstopia (461 mm). Według miejsca odkrycia materiał skalny został określony mianem „Bisti Beast”, jednak minęło kolejne dwanaście lat zanim, zanim odkryte pozostałości kopalne zostały opisane jako nowy rodzaj i gatunek teropoda – Eutyrannosauria (* Eutyranozaury to grupa teropodów tyranozauroidów, których dystrybucję znaleziono w dzisiejszej Azji i Ameryce Północnej. Klad składa się z gatunku ewolucyjnego tyranozaurów, takich jak Appalachiosaurus, Dryptosaurus, Alioramus i Bistahieversor, które doprowadziły do powstania rodziny Tyrannosauridae).

W 2000 roku paleontolodzy Thomas Carr i Thomas Williamson opublikowali artykuł, w którym twierdzili, że cztery znane okazy kopalne tego dinozaura (NMMNH P-27469, NMMNH P-25049, NMMNH P-32824, OMNH 1013) nie należą do rodzaju Aublysodon, ale z dużym prawdopodobieństwem do rodzaju Daspletosaurus (jako potencjalny nowy gatunek). Wreszcie dziesięć lat później w 2010 roku tajemniczy eutyranozaur z Nowego Meksyku został zbadany szczegółowo i opisany pod nową naukową nazwą Bistahieversor sealeyi (nawiasem ujmując nie jest to jedyny długo owiany tajemnicą tyranozaur z amerykańskiego stanu – patrz artykuł na moim blogu dotyczący Alamotyrannus brinkmani – https://dinoanimals.pl/blogi/czastytanow/alamotyrannus-brinkmani/). Nazwa rodzajowa pochodzi od słowa ‘’Bistahi’’ pochodzącego od Indian Navajo, które jest odniesieniem do miejsc o charakterystycznych formacjach skalnych oraz greckiego ‘’eversor’’ oznaczającego niszczyciela co z kolei określa dużego drapieżnika, natomiast epitet gatunkowy ‘’sealeyi’’ jest hołdem dla Paula Sealeya, współpracownika z Muzeum Historii Naturalnej Nowego Meksyku w Albuquerque, który jest odkrywcą holotypu tego dinozaura.

Grafika obrazująca Bistahieversor sealeyi autorstwa paleoartysty Andreya Atuchina.

Na dzień dzisiejszy Bistahieversor jest klasyfikowany jako Eutyrannosauria tuż po za rodzinną Tyrannosauridae a jego najbliższym krewnym jest Appalachiosaurus montgomeriensis z rejonów
wschodnich Ameryki Północnej. Według datowania osadów w odpowiednim odcinku stratygraficznym formacji Kirtland drapieżnik ten żył w późnej kredzie około 74,55 mln lat temu (±290 tysięcy lat) Jeżeli chodzi o zagadnienie związane z długością i masą ciała Bistahieversor nie ustępował takim przedstawicielom rodziny tyranozaurów jak Gorgosaurus libratus, Albertosaurus sarcophagus czy Dynamoterror dynastes osiągając szacunkowo ~9 metrów długości z czego 1.07 metra przypadało na czaszkę oraz masę w przedziale ~ 2500 – 3300 kilogramów, tak więc z pewnością był drapieżnikiem szczytowym w swoim ekosystemie (lub jednym z szczytowych, czytaj dalsza część artykułu). Zakres potencjalnych ofiar koegzystujących z Bistahieversorem stanowiły Ornitopody: Parasaurolophus, Kritosaurus, Anasazisaurus – Ceratopsy: Pentaceratops i Titanoceratops – Pachycefalozaury: Sphaerotholus i Stegoceras oraz Ankylozaury: Ziapelta i Nodocephalosaurus. Ciekawym zagadnieniem jest to, że jak wcześniej wspominałem znaleziska w obrębie członów geologicznych formacji Kirtland znanych jako Farmington i Hunter Wash znajdowano szczątki domniemanego gatunku z rodzaju Daspletosaurus oraz innego dużego gatunku tyranozaura, także być może teropod z artykułu współistniał i konkurował z nimi o pożywienie.

Bistahieversor sealeyi z upolowanym pachycefalozaurem z gatunku Stegoceras novomexicanum.

Co do budowy anatomicznej Bistahieversor charakteryzował się większą ilością zębów w szczęce w porównaniu z innymi tyranozaurami (64), niezwykłym otworem czaszkowym nad orbitami i wystającym obrzeżem kości na dolnej szczęce. Potencjalnie otwór nad orbitą za życia drapieżnika mógł służyć jako przestrzeń do umiejscowienia worka powietrznego odciążającego czaszkę zmniejszając jej względną gęstość tkanek, a także odgrywać ważna rolę w termoregulacji organizmu tego dinozaura (niedługi artykuł w zagadnieniu tej kwestii zostaje przez mnie opracowywany i w adekwatnym czasie  umieszczony na blogu). Nowe badania z tego roku dodało inne interesujące szczegóły, analiza obrazu tomograficznego wykazała między innymi, że kształt mózgu i przyległych jam czaszkowych były bardzo dobrze rozwinięte. Bistahieversor miał stosunkowo duży mózg z proporcjonalnie wielkimi płatami węchowymi i innymi cechami neuroanatomicznymi, które wyraźnie kojarzyły go z Tyrannosaurus rex.

Grafika ukazująca przedni widok czaszki holotypu Bistahieversor sealeyi NMMNH P-27469.

Podobne artykuły

• 

  Zauropod z infekcją dróg oddechowych

• 

  Zarodek wewnątrz skamieniałego jaja ujawnia związek między współczesnymi ptakami a dinozaurami

• 

  Czy Tyrannosaurus rex mógł być gatunkiem inwazyjnym?