Stygimoloch był niewielkim dinozaurem roślinożernym należącym do rodziny pachycefalozaurów żyjącym na terenie Ameryki Północnej. Jego cechą charakterystyczną była twarda kopuła czaszki, na której znajdowały się rogi (o funkcji wcześniej wspomnianej w dalszej części artykułu). Według teorii przedstawianej przez Jacka Hornera i Goodwina (2009) Stygimoloch wraz z Dracorex należy on do młodych/dorastających osobników Pachycefalozaura.

Model przedstawiający potencjalny wygląd Stygimoloch spinifer za życia.

Systematyka:

Domena: eukarionty- Królestwo: zwierzęta – Typ: strunowce
Podtyp: kręgowce – Gromada: zauropsydy – Podgromada: diapsydy
Nadrząd: dinozaury – Rząd: dinozaury ptasiomiednicze
Podrząd: cerapody – Infrarząd: pachycefalozaury – Nadrodzina: Homalocephaloidea
Rodzina: Pachycephalosauridae – Rodzaj: Stygimoloch – Gatunek: Stygimoloch spinifer

Czas i miejsce występowania: Stany Zjednoczone północne rejony Dakoty i Montany (formacja Hell Creek, Ferris Formation) oraz zachodnie rejony Wyoming (formacja Lance) ok. 71 –65,5 mln lat temu późna kreda (późny mastrycht).

Znaczenie nazwy: Nazwa rodzajowa Stygimoloch ma związek z mitologiczną grecką rzeką Styks, którą przewoźnik Charon transportował duszę umarłych oraz słowem moloch, które w zamierzchłych czasach oznaczało imię jednego z bóstw religijnych ludów Kanaanu, któremu składano krwawe ofiary. Natomiast epitet gatunkowy spinifer oznacza w wolnym tłumaczeniu ” rogaty ”, ogólnie rzecz biorąc nazwę można tłumaczyć jako ” Rogatego demona z rzeki Styks/śmierci”, została ona nadana przez P. M. Galton& H. -D. Suesw 1983 roku.

Szacunek masy i długości: Dorosły osobnik Stygimoloch osiągał długość ciała w przedziale 2,5 –3 metrów, masę 77 – 91 kilogramów (ok. 170 – 200 kilogramów, jeżeli przyjąć by za realną teorię Hornera i Goodwina z 2009 roku o tym, iż Stygimoloch wraz z Dracorex hogwartsia reprezentuje prawdopodobnie młodsze osobniki Pachycephalosaurus) oraz wysokość ok. 130 centymetrów.

Concept art. przedstawiający Stygimoloch spinifer.

Odkrycie/klasyfikacja:
Holotyp UCMP 119433 składający się z lewej kości łuskowej został odnaleziony w 1983 roku przez Hugh M. Wagnera pracownika Natural History Museum of Los Angeles County.
Stygimoloch został umieszczony w obrębie Pachycephalosauridae przez Galton i Sues, większość analiz kładystycznych nawiązuje do jego pokrewieństwa z rodzajem Pachycephalosaurus, co może w rzeczywistości świadczyć o tym, iż Stygimoloch mógł być niedojrzałym stadium wcześniej wymienionego.

Umieszczony w kładogramie Dracorex może być w zasadzie indywidualnym okazem młodocianym Stygimoloch lub Pachycephalosaurus u, którego kopuła czaszkowa i rogi nie są dostatecznie rozwinięte ze względu na niedojrzałość lub sugerowana płeć żeńską. Ta rozwaga została poparta podczas dorocznego spotkania Society of Vertebrate Paleontology w 2007 roku, kiedy to Jack Horner z Montana State University przedstawił dowody na podstawie analizy czaszki pojedynczego egzemplarza Dracorexa, że ten dinozaur może być niedojrzałą formą Stygimoloch. Ponadto przedstawił dane, które wskazują, że zarówno Stygimoloch, jak i Dracorex mogą stanowić postacie młodzieńcze Pachycephalosaurus. Horner i M.B. Goodwin opublikował swoje odkrycia w 2009 r, ”pokazując”, że kolce znajdujące się na kopule czaszkowej jak i same kości czaszki wszystkich trzech gatunków wykazują wyjątkową plastyczność, a zarówno Dracorex, jak i Stygimoloch są znane tylko z osobników młodego pokolenia, podczas gdy Pachycephalosaurus jest znany tylko z okazów dorosłych. Te obserwacje, oprócz faktu, że wszystkie trzy formy żyły w tym samym czasie i miejscu, skłoniły ich do wniosku, że Dracorex i Stygimoloch były po prostu nieletnim Pachycephalosaurus, które w miarę dojrzewania traciły kolce a ich kopuły czaszkowe powiększały się. Badanie z roku 2010 przeprowadzone przez Nick Longrich i jego współpracowników poparło również hipotezę.

Kładogram wykazujący pozycję Stygimoloch spinifer autorstwa Galtona i Sues.

Analiza kładystyczna autorstwa Galtona i Sues wskazuje na pokrewieństwo Stygimolocha oraz Dracorexa z Pachycephalosaurus co może świadczyć o tym, iż te dwa mogły być w istocie niedojrzałymi osobnikami tego trzeciego (od prawej: Dracorex hogwarista , Stygimoloch spinifer, Pachycephalosaurus wyomingensis.

Charakterystyka i funkcja kopuły:

Stygimoloch był stosunkowo średniej wielkości pachycefalozaurem, którego czaszka miała ok.46 cm długości, wśród pachycefalozaurów Ameryki Północnej jedynie Pachycephalosaurus był większy. W przeciwieństwie do innych przedstawicieli swojej rodziny kopuła jego czaszki była stosunkowo mała, lekko spłaszczona z boku o gruszkowatym kształcie z boku na bok/z jednej strony na drugą przez co można ja łatwo odróżnić od większej i szerszej kopuły Pachycefalozaura. Choć kopuła czaszki była mniejsza jej ornamenty były bardziej skomplikowane niż u jakiegokolwiek innego przedstawiciela Pachycephalosauridae. Krótkie stożkowane rogi ozdabiały okolice nad nozdrzami, natomiast tylne narożniki czaszki wyposażone były w parę masywnych wystających ku tyłowi kolców o ok.15 cm długości oraz średnicy ok.5 cm, które otoczone były przez dwa lub trzy mniejsze kolce.

Funkcja tej charakterystycznej budowy czaszki nie jest tak do końca znana i istnieje wiele teorii na temat jej funkcjonalności jednak najbardziej popularną teoriami są te które wskazują na jej wykorzystanie podczas walk samców w okresie godowym o walki do prawo do krycia samic, zdobywania terytorium, oraz funkcji rozpoznawczej w obrębie gatunku (być może dinozaury te nie trykały się głowami, ale próbowały zaskoczyć się z boku lub od tyłu, by uderzyć w inne, mniej chronione części ciała. Niewykluczone też, że do starcia zwykle nie dochodziło, a potyczka kończyła się zwykle groźbami i prezentowaniem swej wspaniałej broni przez oponentów, po czym słabszy samiec, o mniej wykształconej czaszce, oddawał pole i do użycia siły nie dochodziło. Inna teoria wspiera funkcję kopuły jak i małych rogów na kości łukowej jako potencjalnej linii obrony przeciwko małym teropodom.

Porównanie czaszek.

Relacje z Dracorex/Pachycephalosaurus :

Żyjące w tym samym czasie i miejscu blisko spokrewnione i bardzo podobne do siebie Dracorex i Stygimoloch reprezentują prawdopodobnie młodsze osobniki Pachycephalosaurus (Horner, Goodwin 2009). W trakcie rozwoju osobniczego u początkowo płaskogłowych pachycefalozaurów zanikają okna na górze czaszki, za to wyrasta coraz większa kopuła (to samo stwierdzono też u Stegoceras (Schott i współpracownicy 2011), ale nie u Colepiocephale (Schott i współpracownicy 2009). Różki początkowo się powiększają, przekształcając w szpilkowate kolce i później spłaszczają się w okrągłe guzki. Hipotezę potwierdzają badania osteohistologiczne (Horner i Goodwin, 2009) i prześwietlenie kości okazu podobnego do, lecz mniejszego od holotypu Dracorex (Goodwin i Evans, 2016).

Dzięki zgłębianiu prawdopodobnego przebiegu ontogenezy i wcześniejszym badaniom, Pachycephalosaurus wyomingensis jest uznawany za starszy synonim sześciu innych gatunków (w tym czterech rodzajów). Robert Bakker (online 2008) wspomina o (jego zdaniem) młodym Pachycephalosaurus, osiągającym 2/3 rozmiarów dorosłego, który przypomina morfologią ”klasycznego” pachycefalozaura (kopuła jest duża a różki małe). Donosi też (Bakker i współpracownicy 2006) o czaszkach Stygimoloch wielkości Dracorex (mała kopuła i duże różki). Może to świadczyć o nieprawidłowości hipotezy ontogenezy Hornera i Goodwina albo o zmienności osobniczej, geograficznej, stratygraficznej, płciowej itp. (lub też ewentualnie o istnieniu więcej niż jednego pachycefalozauryda).

Model przedstawiający potencjalny wygląd Dracorex hogwarista za życia.

Dieta:

Nie jest pewne jakie były składniki diety tego dinozaura, prawdopodobnie jednak żywił się on pokarmem roślinnym (liście, pędy roślin), choć część paleontologów skłonna jest uważać, że Stygimoloch mógł żywić się także owadami lub być najzwyczajniej potencjalnym wszystkożercą.

Być może Stygimoloch był dinozaurem wszystkożernym.

Paleoekologia:

Formacja Hell Creek:
Hell Creek to formacja skalna datowana na przełom kredy i paleocenu (od późnego mastrychtu do wczesnego danu, 68–65 mln lat temu), rozciągająca się na pograniczu stanów Montana, Wyoming, Dakota Północna i Dakota Południowa w Stanach Zjednoczonych. W wielu miejscach osiąga ponad 100 m miąższości, z czego ostatnie kilka metrów należy już do kenozoiku. Próbki pobrane z warstw na granicy mastrychtu i danu wykazują obecność irydu oraz kryształów przeobrażonego kwarcu, dowodzącą kolizji z Ziemią meteorytu bądź komety, około 65,5 mln lat temu. Jest to jedyne stanowisko z zaznaczoną granicą pomiędzy erami mezozoiczną i kenozoiczną, w którym występują skamieniałości dinozaurów. Formacja Hell Creek składa się z iłowców, mułowców i piaskowców, będących osadami rzecznymi i brakicznymi deponowanymi w korytach rzecznych, deltach i na bagnach.

Formacja Lance:
Lance jest częścią późnokredowych skał (69 – 66 mln lat temu, późny Mastrycht) w zachodniej części Stanów Zjednoczonych. Dzieli ona wiele fauny z formacją Hell Creek, formacją Frenchman (południowo-zachodnie Saskatchewan) oraz dolną częścią formacji Scollard w Albercie. Formacja Lance występuje nad strefą morską w Wyoming, której szczyt został datowany na około 69 milionów lat temu i rozciąga się na granicy K-Pg. Jednak charakterystyczna fauna kręgowców lądowych datowanych na Lancian znajduje się tylko w górnych warstwach Lance mniej więcej odpowiadając cieńszym formom równoważnym, takim jak formacja Hell Creek. Na formacji tej występowały liczne strumienie ”ciągnące się” wzdłuż równinnych przybrzeżnych krawędzi Western Interior Seaway, klimat był podzwrotnikowy; nie występował tam chłodny sezon i prawdopodobnie obfitował w duże ilości opadów. Co najmniej ponad tysiąc późnokredowych kręgowców zostały odzyskane z formacji Lance. Stwierdzono skamieniałości od elementów mikroskopowych do rozległych z niemal kompletnymi, czasami przegubowymi szkieletami dinozaurów Większość innych zwierząt znanych z formacji to słodkowodne zwierzęta, a niektóre są wyłącznie formami słodkowodnymi (na przykład żaby i salamandry). Jednak w formacji znajdują się skamieniałości morskie sugerując bliską obecność morza.

Formacja Hell Creek (po lewo) oraz formacja Lance.

Paleofauna:

Stygimoloch dzielił środowisko z takimi dinozaurami jak:

Hadrozaur: Edmontosaurus annectens , Ankylozaurami: Ankylosaurus magniventris, Edmontonia longiceps , Ceratopsami: Triceratops horridus, Torosaurus latus ( według niektórych teorii Torosaurus jest wskazywany na okaz synonimiczny Triceratopsa), Leptoceratops gracilis, Ornitomimozaurami: Struthiomimus altus, Ornithomimus velox, Ornitopodem: Thescelosaurus neglectus, Oviraptorozaurydem: Anzu wylei, Dromeozaurydami: Dakotaraptor steini, Archeoraptor temertyorum, Pachycefalozaurami: Dracorex hogwarista, Pachycephalosaurus wyomingensis, Sphaerotholus buchholtzae oraz Tyranozauroidem: Tyrannosaurus rex.

Jednym z dinozaurów stanowiących śmiertelne zagrożenie dla Stygimoloch spinifer jak i innych dinozaurów żyjących w formacji Hell Creek był Tyrannosaurus rex.

Materiał kopalny:
UCMP 119433 holotyp to to dobrze zachowana lewa kość łuskowa. Przypisano do niego jeszcze 11 osobników (Evans i in. 2013).

UCMP 128383: zawiera elementy pozaczaszkowe – niekompletne: 12 kręgów ogonowych, wiele grzbietowych i wyrostków poprzecznych oraz skostniałych miosept (przeważnie zbudowanych z tkanki łącznej przegród między mięśniami; wcześniej to, co okazało się wg Browna i Russella, 2012 mioseptami, nazywano przeważnie „skostniałymi ścięgnami”).

AMNH 21541 zawiera kręgi – tylne grzbietowe, krzyżowe (1?) i przednie ogonowe i skostniałe miosepty oraz kości kończyn (niekompletna kość udowa, piszczel, fragmenty śródstopia, paliczek, część kości kruczej, strzałki i kości ramiennej).

Czaszka Stygimoloch spinifer znajdująca się w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie.

Podobne artykuły

• 

  ‘’Cudzych chwalimy swego nie znamy sami nie wiemy co posiadamy’’

• 

  ”Intelektualiści” ?

• 

  ‘’Hospodar wyspy Hateg’’