Cytując słynną kwestię Jeffa Goldbluma z kultowego ”Parku Jurajskiego”, że ”życie zawsze znajdzie sposób”, nie sposób się z nim nie zgodzić, gdyż podczas swojego panowania na błękitnej planecie dinozaury opanowały jej wszystkie zakątki, nawet tak ” niegościnne ” jak Antarktyda. W dzisiejszym artykule chciałbym wam przybliżyć kilka informacji na temat jednego z dinozaurów, który przystosował się do mniej sprzyjających warunków klimatycznych stając się czołowym drapieżnikiem obszarów Arktycznych – przedstawiam wam Cryolophosaurusa.

Model przedstawiający potencjalny wygląd Cryolophosaurusa ellioti.

Klasyfikacja:
Domena: eukarionty – Królestwo: zwierzęta – Typ: strunowce – Podtyp: kręgowce
Gromada: zauropsydy – Podgromada: diapsydy – Infragromada: archozauromorfy
Nadrząd: dinozaury – Rząd: dinozaury gadziomiedniczne – Podrząd: teropody
(bez rangi): neoteropody – Rodzaj: Cryoloposaurus – Gatunek: Cryoloposaurus ellioti

Model samca Cryolophosaurusa przedstawiony w amerykańskim serialu dokumentalnym z 2011 roku, wyprodukowanym dla Discovery Channel pt. ” Dinosaur Revolution ”.

Czas i miejsce występowania: Antarktyda – Góry Transantarktyczne ( dolne warstwy formacji Hanson ) ok.194 – 188 mln lat temu wczesna jura ( synemur/pliensbach ).

Nazwa: Nazwa Cryolophosaurus można tłumaczyć jako ”zamrożony grzebieniasty jaszczur” i pochodzi ona od greckich słów ”kryos” – zamrożony oraz ”sauros” – jaszczur nawiązując naturalnie do mroźnego ekosystemu w jakim przyszło egzystować temu dinozaurowi oraz jego grzebieniu czaszkowemu. Epitet gatunkowy natomiast honoruje Davida Elliota, który był jednym z odkrywców materiału kopalnego Cryolophosaurusa. Nazwa została nadana w 1994 roku przez Williama R.Hammera i Williama J.Hickersona.

Szacunki długości i masy: Dorosły osobnik osiągał 6-6,5 metra długości ( z czego na czaszkę przypadało ok. 65 centymetrów ) , 350-465 kilogramów oraz 2 metry wysokości. Należy tu jednak wspomnieć, że okaz holotypu uważany jest za nie w pełni dorosłego osobnika ( Smith i współpracownicy 2007 ).

Cryolophosaurus ellioti.

Dominujący drapieżnik Antarktydy / ”arsenał zabójcy”:
Choć Cryolophosaurus nie dorównywał wielkością i masą innym późniejszym teropodom to w swoim ekosystemie stał się drapieżnikiem stojącym na szczycie łańcucha pokarmowego, gdyż w przeciwieństwie do innych drapieżców jego ”domem” stały się tereny Antarktyki. Cryolophosaurus był nie tylko pierwszym dinozaurem mięsożernym jaki kiedykolwiek został odkryty na tym kontynencie ale także pierwszym, który został oficjalnie nazwany , a jego samo odkrycie dostarczyło paleontologom dodatkową wiedzę na temat wczesnych form jurajskich tetanurów (większość ich form zaczęła intensywnie rozwijać się w środkowej jurze).

Jako wczesny przedstawiciel grupy tetanurów Cryolophosaurus posiadał trójpalczaste kończyny przednie zakończone pazurami, które wykorzystywał do przytrzymywania ofiar lub chwytania partnerki podczas kopulacji lub konfrontacji z innymi przedstawicielami gatunku podczas potyczek w okresie sezonu godowego.

Jednak to nie kończyny przednie były kwintesencją jego arsenału lecz siła szczęki wyposażonej w zakrzywione stosunkowo cienkie i długie ( ok. 7 centymetrowe ) zęby osadzone na przyśrodkowej stronie kości szczękowej. Mięśnie szczęki przymocowane były do dużych fenestrów czaszki, które służyły jako punkty kotwicowe . Zęby i mięśnie szczęki nawet jeśli nie mogły kruszyć kości jak zęby tyranozaura, zapewne były w stanie spowodować u ofiary poważne obrażenia być może wystarczające, by po jednym czy kilku atakach z zaskoczenia doprowadzić do wykrwawienia ofiary. Poza tym dorosły Cryolophosaurus przewyższał rozmiarami, jeśli nie wszystkie, to większość swych potencjalnych ofiar, więc mógł aktywnie polować na wszystkie lub prawie wszystkie zwierzęta z terenów dzisiejszej Antarktydy.

W pogoni za mniejszymi ofiarami Cryolophosaurus ( oprócz sztywnego ogona zapewniającego stabilizację ) polegał na swoich smukłych kończynach tylnych, które jednakże zbudowane były z silnych struktur włókien mięśniowych co zapewniało Cryolophosaurusowi rozpędzanie się do maksymalnej prędkości ok. 38 – 40 kilometrów na godzinę.

Cryolophosaurus ellioti podczas nieudanej próby upolowania prozauropoda Glacialisaurusa hammeri.

Odkrycie:

Cryolophosaurus pierwotnie został odnaleziony latem na przełomie 1990/1991 roku na górze Kirkpatrick w lodowcu Beardmore w Górach Transantarktycznych przez Hammera profesora Augustana Collage i jego współpracowników. Skamieniałość wydobyta została w krzemionkowych piaskowcach formacji Hanson ( dawniejszej formacji Falla datowanej na Pliensbach wczesnego okresu jurajskiego ). Cryolophosaurus był drugim po Antarktopelcie dinozaurem odkrytym na Antarktyce i pierwszym teropodem.

W 1991 roku zarówno Hammer jaki i geolog David Elliot z Ohio State University wydobyli oddzielne fragmenty w pobliżu lodowca Beardmore dzieląc koszty wyprawy logistycznej. Zespól Elliota pierwszy ”spostrzegł” szczątki Cryolophosaurusa w formacji skalnej znajdującej się na wysokości 4000 metrów i ok. 640 kilometrów od bieguna południowego o czym wkrótce powiadomił Hammera.

W ciągu następnych trzech tygodni Hammer wykopał 2300 kilogramów skał kopalnych odzyskując w ten sposób ponad 100 kopalnych kości w tym Cryolophosaurusa, próbki oficjalnie zostały nazwane i opisane w 1994 roku przez Hammera i Hickersona w czasopiśmie ”Sience”. W 2003 roku zespól wrócił do miejsca pierwotnych wykopalisk zbierając jeszcze więcej materiału kopalnego, drugą lokacją obfitująca w pokłady skamieniałości odkryto 30 metrów wyżej w sekcji góry Kirkpatrick.

Cryolophosaurus ellioti.

Klasyfikacja:
Klasyfikacja Cryolophosaurusa jest trudna ponieważ ma on mieszankę prymitywnych i zaawansowanych cech, kość udowa ma cechy wczesnych teropodów a czaszka przypomina wiele późniejszych gatunków kładu tetanurae ( grupa zaawansowanych teropodów charakteryzująca się zredukowanymi dwu lub trójpalczastymi kończynami przednimi oraz usztywnionymi ogonami ) takich jak chińskie: Sinraptor oraz Yangchuanosaurus. To doprowadziło, że Paul Sereno i współpracownicy ( 1994 r. ) umieścił Cryoloposaurusa w taksonomie Allosauridae, Hammer natomiast początkowo podejrzewał, że może on być Ceratosaurusem a nawet wczesnym abelysaurem o pewnych cechach zbieżnych z bardziej zaawansowanymi tetanurami, ale ostatecznie stwierdził, że był on najwcześniejszym znanym członkiem grupy tetanurów.

Kolejne badania przeprowadzone przez Hammera/Smitha/Currie ponownie wskazały Cryolophosaurusa jako tetanura, jeszcze późniejsze badania ( 2007 r. ) przeprowadzone przez tych samych autorów wskazało ściślejsze powiązania z Dilophosaurusem i Dracovenatorem. Sterling Nitribitt ( 2009 r. ) wykorzystując prace Tawy stwierdził, że Cryolophosaurus nie jest ani dilofosauridem ani neoteropodem ( grupa dinozaurów z podrzędu teropodów ) lecz siostrzaną grupa kładu składającego się z dilofozaurów i averostranów. W 2012 roku jednak Matthew Carrano stwierdził, iż Cryolophosurus był tetanurem związanym z Sinosaurusem ale niezwiązanym z Dilofosaurusem.

Powyższe drzewo genealogiczne ilustruje syntezę związków wczesnych grup teropodów – autor: Hendrickx i współpracownicy 2015 rok.

Funkcja grzebienia:

Cechą charakterystyczną wyglądu czaszki Cryolophosaurusa był grzebień kostny znajdujący się na czubku głowy. W budowie strukturalnej był cienki i pomarszczony/pofałdowany i biegł prostopadle w stosunku do czaszki , można stwierdzić, że w zasadzie był on przedłużeniem kości czaszki w pobliżu kanałów łzowych połączonych z obu stron za pomocą pierścieni wychodzących z oczodołów.

Kevin Padian ( 2004 r. ) stwierdził, że celem ów struktury czaszkowej był prawdopodobnie sens społeczny umożliwiający innym członkom gatunku interpretacje o dojrzałości oraz stanie fizycznym danego osobnika podczas okresu godowego , gdzie samiec o najokazalszym grzebieniu najczęściej przekazywał swoje geny kolejnemu pokoleniu. Tezę tą potwierdził w 2010 roku Thomas R.Holtz Jr. oraz Thomas H. Rich i współpracownicy opierając się na dowodach z pokrewnych gatunków i badaniach nad strukturami ich kości.

Tak jak w przypadku, każdego innego gatunku prawo do kopulacji z samicami w czasie okresu godowego uzyskiwały tylko najzdrowsze i najokazalsze samce , mogące pochwalić się największymi kostnymi grzebieniami czaszkowymi , które były dla samic wyznacznikami dobrych genów przyszłych ojców ich potomstwa.

Hipotezy:

Upierzenie:
Niektórzy paleontolodzy spekulują jakoby Cryolophosaurus miał pióra, które wykształciły się w celu uzyskania pomocy w izolacji ciepła ze względu na obszar w, którym ów dinozaurowi przyszło występować . Jeżeli obecność piór była faktyczna oznaczać by to mogło, że dinozaur ten był stałocieplny tak jak współczesne ptaki. Teoria ta nie została potwierdzona ale też nie wykluczona.

Padlinożerność:
Powszechnie Cryolophosaurusa uważa się za dinozaura drapieżnego jednak wraz z odkryciem jego skamieniałość w jego pysku znaleziono kilka długich żeber szyjnych przypuszczalnie należących do prozauropoda, gdzie Hammer w 1998 roku doszedł do wniosku, że posilał się on nim po jego śmierci spostrzegając jednocześnie, że Cryolophosaurus mógł się nimi udusić z tego względu, że kości żeber rozciągały się aż po końcowy obszar szyi teropoda wskazując na jego padlinożerność.

Jednak Smith stwierdził, że kości te nie należały do prozauropoda o którym wspominał Hammer lecz w istocie należały one do samego Cryoloposaurusa, Hammer stwierdził również, ze żeby należące do tritylodonta ( krewnego wczesnych ssaków ) znalezione wraz z skamieniały materiałem kopalnym Cryolophosaurusa stanowiły część zawartości jego żołądka świadcząc o jego drapieżnej aktywności.

Mimo wszystko Cryolophosaurus zapewne był aktywnym drapieżnikiem, który z cała pewnością nie gardził pożywieniem się padliną gdy była ku temu sposobność.

Zdolność do zmiany barwy ciała:
W serialu amerykańskim serialu dokumentalnym wyprodukowanym dla Discovery Chanel pt.” Dinosaur Revolution ” ukazana jest scena gdzie jeden z samców Cryolophosaurusa zostaje zmuszony przyjąć wyzwanie drugiego w celu obrony niewyklutego jeszcze potomstwa i prawa do samicy.

Ukazane jest tam jakoby dinozaur ten był zdolny do częściowej zmiany ubarwienia pewnych obszarów ciała , które miało by na celu ukazanie siły fizycznej/zastraszenia oponenta, jednak teza ta nie jest potwierdzona ale nie można jej tez jednoznacznie zdyskwalifikować z tego względu, że znane są tego typu zachowania obecne potwierdzone są choćby wśród ceratopsów.

Jedną z hipotez na temat Cryolophosaurusa jest jego rzekoma zdolność do zmiany kolorystyki określonych rejonów ciała , która mogła być wykorzystywana w okresie godowym mając na celu pokaz siły i zastraszenia przeciwnika.

Paleoekologia:
Wszystkie znane pozostałości Cryolophosaurusa znane są z formacji Hanson, która jest jedną z dwóch lokacji arktycznych obfitujących w materiały kopalne szacowane na Synemur i Pliensbach wczesnej Jury ( 190 – 184 mln lat temu ). Ta formacja geologiczna wchodzi w skład grupy Gór Transantarktycznych , które sięgają ok. 4000- 4100 metrów nad poziomem morza, jej wysokość potwierdza, że Jurajska Antarktyda obfitowała w lasy zapełnione różnorodnymi gatunkami przynajmniej wzdłuż wybrzeża.

Formacja Hadsona została osadzona w aktywnym odcinku wulkaniczno-tektonicznym powstałym podczas rozpadu Gondwany, wczesno jurajska Antarktyda znajdowała się bliżej równika co sugerowało znacznie cieplejszy niż obecnie choć wciąż chłodny klimat, wskazując na to, iż w obszarach przybrzeżnych temperatura nie spadała prawdopodobnie nigdy poniżej zera stopni celsjusza ( mogło to natomiast następować w głębinach lasów ).

W 2004 roku w formacji odkryto wiele szczątków roślinnych formujących się w wczesnym okresie jurajskim szacowane na ten sam wiek co skamieniałość Cryolophosaurusa co świadczy o tym, że na powierzchni Antarktyki rosła gęsta roślinność zanim Antarktyka podryfowała na południe.

Dinozaurami z którymi między innymi egzystował Cryolophosaurus były pancerny ankylozaur: Antarctopelta oliveroi, prozauropod: Glacialisaurus hammeri, bazalny ornitopod: Trinisaura santamartaensis, mały pterozaur: Dimorfodon.

Jednym z dinozaurów zamieszkujących tą samą lokację co Cryolophosaurus była pancerna Antarctopelta osiągająca 4 metry długości i wagę ok. 900 kilogramów.

Materiał skalny:

FMNH PR182 ( holotyp ): obejmuje niekompletną czaszkę (głównie tylna część, dwa fragmenty kości szczękowej, dziewięć zębów szczękowych i tylną część żuchwy), pięć dalszych kręgów szyjnych, kilka kręgów grzbietowych, jeden kręg krzyżowy, kilka kręgów ogonowych (w większości niekompletnych), kilka żeber szyjnych i brzusznych, trzy szewrony, niekompletną kość ramienną, bliższą część kości promieniowej i łokciowej, fragmenty kości biodrowej, bliższą część kości łonowej, kości kulszowe (jedna niekompletna), niekompletne kości udowe, dalsze części kości piszczelowej i strzałkowej, kość skokową i piętową.

Rekonstrukcja szkieletu Cryolophosaurusa ellioti – Royal Ontario Museum.

Podobne artykuły

• 

  Zauropod z infekcją dróg oddechowych

• 

  Zarodek wewnątrz skamieniałego jaja ujawnia związek między współczesnymi ptakami a dinozaurami

• 

  Czy Tyrannosaurus rex mógł być gatunkiem inwazyjnym?