W XIX wieku niewiele kobiet stało się tak sławnych w świecie naukowym, jak brytyjska kolekcjonerka skamieniałości i amatorska paleontolog Mary Anning. O jej znaczeniu świadczy również fakt, że w 2010 roku – 163 lata po jej śmierci komisja Brytyjskiego Towarzystwa Królewskiego umieściła ją na prestiżowej liście dziesiątki kobiet, które wywarły największy wpływ na historię nauki. Współcześnie postać Mary Anning jest bohaterką spektakli (Warszawski Teatr Baj – premiera zaplanowana jest na koniec maja tego roku) i filmów (‘’Ammonite’’ – premiera w Polsce miała miejsce 12.03.2021 roku), otwierane są wystawy sygnowane jej nazwiskiem czy nawet nazywane ulice.

Mary Anning urodziła się 21.05.1799 roku jako jedno z dziesięciorga dzieci stolarza Richarda Anninga i jego żony Mary Moore, którzy pobrali się 8.08.1793 roku w mieście Blandford Forum, a później przenieśli się do Lyme na południowym wybrzeżu Anglii, co odegrało kluczową rolę w przyszłej pracy Mary, ponieważ na wybrzeżowych klifach można było znaleźć wiele rzadkich skamieniałości z epoki mezolitu. Richard Anning i jego żona jak już zostało prze ze mnie wspomniane powyżej mieli dziesięcioro potomstwa, ale tylko dwoje z nich dożyło dorosłości – syn Joseph i córka Mary (która później zasłynęła jako jeden z pionierów paleontologii). O trudnym życiu w tym czasie świadczy również kilka okrutnych okoliczności jakie towarzyszyły rodzinie Anning, gdzie większość z ich dzieci umarło tuz po porodzie, a czteroletnia starsza siostra bohaterki artykułu o tym samym imieniu (* Mary urodzona pięć miesięcy później otrzymała imię na cześć swojej zmarłej siostry) zmarła na skutek poparzeń jakich doznała pod koniec 1798 roku, kiedy to bez opieki rozpaliła ogień trocinami i podpaleniu uległa jej odzież. Sama Mery miała dosłownie niewiarygodne szczęście, że przeżyła swoje dzieciństwo. W sierpniu 1800 roku, gdy miała zaledwie 15 miesięcy była ona pilnowana przez sąsiadkę i dwie inne kobiety, które obserwowały wyścig powozów, ukryta przed pogarszającą się aurą (deszcz i silny wiatr) pod Wiązem (rodzaj drzewa). W pewnym momencie w drzewo uderzył piorun i spadające kawałki pnia zabiły wszystkie trzy kobiety, malutka Mary zemdlała, ale o dziwo, gdy w domu przemyto ją w gorącej wodzie ożyła.

Jeden z najsłynniejszych obrazów przedstawiający portret Mary Anning (znajdujący się w kolekcji Sedgwick Museum of Earth Sciences, podczas jej ulubionego zajęcia – zbierania skamieniałości jurajskich na wybrzeżu Lyne Regins. 

Podczas, gdy Mary była chorowitym dzieckiem po potencjalnie śmiertelnym incydencie związanym z uderzeniem pioruna rzekomo ‘’rozkwitła’’ w kilku kierunkach, zyskała nie tylko odporność fizyczną, ale także niezwykłą ciekawość, a później wysoki iloraz inteligencji. Niestety bieda i niski status społeczny rodziców uniemożliwiały jej uczęszczanie do prestiżowych szkół, inną niekorzystną okolicznością było to, iż rodzina nie należała do kościoła anglikańskiego, ale do tak zwanych dysydentów lub schizmatyków. Jej edukacja była więc bardzo ograniczona, uczęszczała tylko do zbiorowej szkółki niedzielnej, gdzie ona i inne dzieci z ubogich rodzin mogły przynajmniej pobierać naukę w zakresie czytania i pisania.

Anning już w młodym wieku przejawiała ciekawość w nowej wówczas dziedzinie – geologii, dodatkowo jej zapał w tym kierunku ‘’podsycały’’ artykuły lokalnego wielebnego Jamesa Wheatona, który pisał na temat użyteczności studiowania nowej dziedziny. Co ciekawe Mary już wtedy była na poziomie praktycznym z tego względu, że jej ojciec przez długi czas zarabiał na życie gromadząc piękne i imponujące wizualnie skamieniałości w okolicznych klifach. Działaniom tym sprzyjała również ówczesna sytuacja, którą bezpośrednio zainicjował sam Napoleon Bonaparte, dzięki temu w mieście wciąż pojawiało się sporo relatywnie mobilnych kupców, którzy byli gotowi dobrze zapłacić za ciekawostki przyrodnicze.

W tamtym czasie niewiele person zdawało sobie sprawę z tego, iż nasza planeta kiedyś wyglądała inaczej i że żyły na niej całkowicie odrębni przedstawiciele fauny. Niewielu było również skłonnych kwestionować doktryny religijne o stworzeniu świata i jego stosunkowo krótkim czasie trwania w tysiącleciach (jak ukazywała interpretacja Pisma Świętego). Nie przeszkadzało to jednak nikomu sprzedawać ani kupować skamieniałości, o których wtedy nikt nic nie wiedział czym są na pewno i jakie jest ich znaczenie dla nauki – dziś mamy świadomość, że w lokalnych warstwach tak zwanych ‘’niebieskich lias’’ zachowały się dowody życia morskiego z początku okresu jury. Ojciec Mary zbierał te skamieniałości a następnie sprzedawał je rozłożone na drewnianym stole tuz przed rodzinnym domem. Richard często zabierał ze sobą potomstwo, chociaż schodzenie z klifów było niebezpieczne szczególnie w miesiącach zimowych – pewnego razu Anning po upadku z urwiska doznał poważnych obrażeń, które w połączeniu z gruźlicą przyczyniły się do jego zgonu w wieku 44 lat (listopad 1980 rok). Po śmierci ojca Mary wraz z bratem kontynuowali zbieranie skamieniałości i oboje wkrótce wykazali ku temu wielki talent, gdzie w następstwie razem z matką zdecydowali się otworzyć sklep z ciekawostkami przyrodniczymi w pobliżu miejscowej karczmy.

Największy sukces rodzeństwa nastąpił zaledwie rok po śmierci ojca (Mary miała wtedy 12 lat), to wtedy Joseph odkrył około 122 cm czaszkę nieznanego gada, podczas gdy jego siostra odtajniła resztę jego szkieletu kilka miesięcy później. Ponieważ całkowita długość obnażonego szkieletu wynosiła około 17 stóp (5,18 metra długości), Mary rzekomo zmuszona była do zatrudnienia kilku dorosłych mężczyzn, aby pomogli oni jej i jej bratu uwolnić skamieniały materiał. Rodzina sprzedała cenną skamielinę, która ostatecznie trafiła do zbiorów Brytyjskiego Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, gdzie została opisana jako Ichthyosaurus platyodon, dziś jednak identyfikowana jest jako Temnodontosaurus platyodon. Szkielet dziwnej istoty z głębi starożytności wywołał wrzawę, ponieważ paleontologia była jeszcze w powijakach a do odkrycia pierwszego dinozaura zostało 10 lat. W kolejnych latach rodzina Anning nadal zarabiała na życie głównie ze zbierania skamieniałości, w międzyczasie matka i brat Mary przebranżowili się na tapicerów i mieli mniej czasu na prowadzenie działalności, sama Mery stopniowo, ale sukcesywnie coraz bardziej przewyższała ich determinacją i doświadczeniem by po 1820 roku stać się wiodącą postacią w rodzinnym biznesie.

Ilustracja przedstawiająca czaszkę i materiał pozaczaszkowy jurajskiego ichtiozaura z gatunku Temnodontosaurus platyodon odkrytego przez rodzeństwo Anning.

Po 1820 roku rodzina Anning miała już pokaźną sieć klientów, którzy stosunkowo dobrze płacili im za znaleziska. Jednym z nich był oficer armii brytyjskiej Thomas James Birch, który pomagał rodzinie w każdy możliwy sposób, a w ciągu jednego roku, w którym było mało odkryć zorganizował nawet aukcję skamielin, aby umożliwić im zebranie wystarczających funduszy. Na trzydniową aukcję przybyło nie tylko wielu angielskich kolekcjonerów, ale także zainteresowanych z Paryża i Wiednia co znacząco poprawiło pozycję rodziny wśród powstającej społeczności geologicznej. Mary pomimo to nadal zarabiała na życie zbierając skamieniałości a do jej najczęstszych połowów należały muszle prehistorycznych głowonogów – amonitów i belemnitów, co prawda większe zyski generowały skamieniałości kręgowców, ale były znacznie rzadsze i trudniejsze do wydobycia. Istniało również ryzyko obrażeń lub nawet śmierci podczas zimowego wspinania się na klify (zimą szansa na odkrycie skamieniałości w wyniku osuwisk jest wyższa) na przykład w 1883 roku Mary ledwo uniknęła śmierci pod spadająca skałą, która zabiła jej wiernego kompana czarno – białego teriera Treya.

Drugim najważniejszym odkryciem w karierze bohaterki eseju był plezjozaur (Plesiosaurus dolichodeirus), którego pozostałości odkryła 26 grudnia 1823 roku, pięć lat później wydobyła pierwszą w Anglii skamieniałość szkieletową pterozaura (Dimorphodon macronyx). Później w pobliżu Lyme Regins  następowało odkrywanie ryb, głowonogów i innych stworzeń, co w świecie naukowym zaczęło stawiać tą formalnie niewykształconą przedstawicielkę płci żeńskiej o niskim statusie społecznym jako niezwykle pracowitą, ambitna i wytrwała damę. Jej dom wkrótce zaczęli odwiedzać ważni współcześni przyrodnicy tacy jak Richard Owen, Gideon Mantell czy William Buckland. Nie zmieniło to jednak smutnego faktu, że Mary jako członkini niższej klasy społecznej odmówiono wstępu do społeczności akademickiej, gdyż Towarzystwo Geologiczne w Londynie założone w 1807 roku nie zezwalało kobietą na członkostwo. Smutnym faktem było też to, że Anning sprzedawała skamieniałości mężczyzną, którzy często byli członkami stowarzyszeń naukowych, którzy nie widzieli i nie wiedzieli nawet ułamka tego co ona sama na temat materiałów skalnych. Kiedy przyrodnik William Conybeare po raz pierwszy przedstawił światu plezjozaura w 1824 roku nie wspomniał ani słowem o jego prawowitej odkrywczyni.

Szkic prawie kompletnego materiału skalnego prehistorycznego zwierzęcia odkrytego przez Mary Anning znanego współcześnie jako  Plesiosaurus dolichodeirus o oznaczeniu katalogowym BMNH 22656, którego odlew możemy podziwiać współcześnie w Natural History Museum w Londynie. 

Jak to zwykle w życiu bywa dobra passa nie trwa wiecznie i odnosi się to również do Mary Anning, gdzie w pewnym momencie kobieta zaczęła mieć trudności finansowe, ponieważ zainteresowanie zwykłymi okazami skamieniałości zaczęło spadać, a coraz częstsze były mniej pomyślne lata, w których Anning nie odkrywała żadnych niezwykłych skamielin. Sytuację materialną pogorszyła także zła inwestycja, w zaistniałej sytuacji Mary pod naciskiem życzliwych jej osób ze środowisk geologicznych kobieta zdecydowała się wstąpić do kościoła anglikańskiego, który jako osoba głęboko religijna później żarliwie wspierała. Ponieważ jednak jej sytuacja finansowa wciąż się nie poprawiała jej przyjaciel William Buckland (wielebny i przyrodnik, który w 1824 roku nazwał pierwszego dinozaura – Megalosaurus) polecił jej, aby zażądała rocznej dotacji w wysokości 25 funtów co znacznie zmniejszyło jej obawy o utrzymanie. Brytyjskie Stowarzyszenie Rozwoju Nauki i rząd brytyjski zapewniły jej fundusz na podstawie znaczącego wkładu w naukę. Krótko przed śmiercią Anning została wybrana na członkinie nowo otwartego Muzeum w Dorset. Kiedy zmarła na nowotwór piersi 9 marca 1847 roku w wieku 47 lat.

Znaczenie Mary Anning polega głównie na jej wkładzie do ‘’rodzącej’’ się wówczas dziedziny naukowej jaką jest paleontologia. To jej odkrycia były jednymi z pierwszych, które udowadniały istnienie wymarłych gatunków (w, które nikt wtedy nie wierzył, zwłaszcza, iż zaprzeczały one naukom Pisma Świętego) i jasno ukazały, że życie na Ziemi wyglądało inaczej. Skamieniałości dużych ‘’gadów’’ takich jak plezjozaury i ichtiozaury dowiodły, że przed pojawieniem się człowieka istniały inne światy zamieszkiwane przez inna faunę i florę i że życie na Ziemi musi być w rzeczywistości znacznie starsze niż ktokolwiek kiedykolwiek sobie wyobrażał. W ten sposób Mary Anning odegrała kluczową rolę w ‘’epoce gadów’’ zwanej obecnie mezozoikiem i choć sama nigdy nie została zawodowym naukowcem jej wkład i dziedzictwo pozostały niezapomniane.

Przykładów jest kilka na jej cześć zostały nazwane między innymi takie gatunki jak Ichthyosaurus anningae czy Anningasaura lymense. W 1999 roku w południowej Anglii z okazji 200 rocznicy tej ważnej kobiety odbyło się sympozjum, na którym otwarto wystawę i opublikowano szereg bardziej profesjonalnych artykułów historyczno – paleontologicznych oraz artykułów o jej życiu i twórczości. Następnie w 2007 roku ukazał się sztuka oparta na historii życia Mary Anning , ukazało się także kilka powieści celebrujących jej życie. Nic dziwnego, że w 2010 roku z okazji 350 –lecia Towarzystwa Królewskiego zwołano komisję, której celem było sporządzenie listy dziesięciu najbardziej wpływowych Brytyjczyków w historii nauki Mary Anning znalazła swoje honorowe miejsce. We wrześniu 2020 roku miejsce miała również premiera fabularnego filmu z kategorii melodramat – biograficzny o nieco symbolicznym tytule ‘’ Ammonite’’, gdzie w rolę Anning wcieliła się angielska aktorka Kate Winslet.

Szkic przedstawiający rys szkieletowy ocenianego na około 195 mln lat Ichthyosaurus anningae (epitet gatunkowy honoruje nazwisko odkrywczyni Mary Anning, która odkryła go w 1836 roku) wraz z widocznymi pozostałościami ostatniego posiłku w żołądku. Odlew przedstawionego powyżej na szkicu materiału kopalnego możemy współcześnie podziwiać w Oxford University Museum of Natural History. 

Podsumowując tę odsłonę artykułu pozostaje mieć nadzieję, iż w niedalekiej przyszłości miejsce będą miały kolejne wydarzenia, które nadal będą podkreślać znaczenie niezwykłej kobiety jaka była niewątpliwie dla historii paleontologii Mary Anning ta niedoceniana niegdyś pionierka poszukiwań skamieniałości, gdyż niewątpliwie na to zasługuje.

Podobne artykuły

• 

  ‘’Cudzych chwalimy swego nie znamy sami nie wiemy co posiadamy’’

• 

  ”Intelektualiści” ?

• 

  ‘’Hospodar wyspy Hateg’’