Władca wyspy Hateg:

Podczas, gdy w każdym rejonie świata podczas ery dinozaurów to teropody stały na podium łańcucha pokarmowego w środowisku lądowym, a w wodach panowały prehistoryczne morskie bestie, pterozaury pomimo różnorodności gatunków raczej nie miały szans w konfrontacji z nimi o miano szczytowego drapieżcy. Jednak na wyspie Hateg znajdującej się na prehistorycznym oceanie Tetyckim, która istniała w późnym okresie kredy (prawdopodobnie od Cenomanu do Mastrychtu) to Hatzegopteryx stał się dominującym drapieżcą, który w ekosystemie wcześniej wymienionej wyspy nie miał sobie równych.

Znacznie większy niż jakikolwiek teropod lądowy w środowisku, gdzie występowała karłowatość wyspowa, Hatzegopteryx odgrywał rolę drapieżnika znajdującego się na samym wierzchołku łańcucha pokarmowego, w ekosystemie wcześniej wymienionej wyspy. Wytrzymała budowa anatomiczna i niebywałe jak na pterozaura gabaryty sugerowały, że bez problemu mógł poradzić sobie z większymi ofiarami niż inni przedstawiciele Azdarchidów.

Grafika przedstawiająca potencjalny wygląd Hatzegopteryx thambema za życia (w towarzystwie karłowatego zauropoda Magyarosaurusa).

Systematyka:

Domena: eukarionty – Królestwo: zwierzęta – Typ: strunowce – Podtyp: kręgowce
Gromada: zauropsydy – Podgromada: diapsysy – Infragromada: auchozauromorfy
Rząd: pterozaury – Podrząd: pterodaktyle – Rodzina: Azhdarchidae– Rodzaj: Hatzegopteryx
Gatunek: Hatzegopteryx thambema

Czas i miejsce występowania: Europa rejony obecnej Rumunii formacja Densus Ciula, ok. 71 – 68 mln lat temu późna kreda (późny/wczesny mastrycht).

Znaczenie nazwy: Nazwa rodzajowa Hatzegopteryx pochodzi od miejsca znalezienia szczątków tego pterozaura oraz greckiego pteros oznaczającego ”skrzydło”, nazwę więc można tłumaczyć jako” skrzydło basenu Hateg”. Epitet gatunkowy thambema również pochodzi z greki i oznacza ”potwora” co jest odniesieniem do dużych rozmiarów tego Azdarchyda.

Szacunek rozmiarów: Dorosły osobnik Hatzegopteryx thambema w świetle najnowszych badań osiągał rozpiętość skrzydeł wynoszącą 10-11 metrów z najprawdopodobniejszym szacunkiem 10,2 metra. Masa tego podniebnego tytana określana jest w przedziale 180 – 250 kilogramów. Hatzegopteryx osiągał wysokość 5 metrów.

Grafika przedstawiająca porównanie rozpiętości skrzydeł i masy ciała Hatzegopteryx thambema na tle innych wybranych przedstawicieli pterozaurów.

Odkrycie i klasyfikacja: Pierwsze skamieniałość Hatzegopteryx thambema zostały znalezione w górnej części formacji Middle Densuș Ciula w Vălioara na północny zachód od dorzecza Hateg w Transylwanii – zachodnia Rumunia, miejscu, które datowane jest na 65 mln lat (późna kreda – Mastrycht). Odnaleziony holotyp FGGUB R 1083A składał się z dwóch fragmentów: tyłu czaszki i uszkodzonej kości ramiennej.

Zauważono podobieństwo między kośćmi ramiennymi Hatzegopteryx thambema i Quetzalcoatlus northropi oba mają długi gładki grzebień łopatkowy oraz pogrubioną głowę kości ramiennej. Były one początkowo podstawą skierowania taksonów do kładu Azhdarchidae na tyle podobnych, że mogły stanowić podstawę do uznania Hatzegopteryx i Quetzalcoatlus jako okazów synonimicznych.

Jest to jednak prawdopodobnie spowodowane stosunkowo niediagnostycznym charakterem kości ramiennej w taksonomii gigantyzmu Azhdarchidae i barkiem szczegółowego opisu elementów Quetzalcoatlus northropi. Jednakże anatomia szyi i szczęki Hatzegopteryx wyraźnie różni się od Quetzalcoatlus northropi co gwarantuje zachowanie Hatzegopteryx jako taksonu oddzielnego od Quetzalcoatlus.

Kręg szyjny Hatzegopteryx zawiera wiele cech, które pozwalają na zdecydowanie zidentyfikowane go jako azhdarchida, ich centrum jest stosunkowo niewielkie, zygapfizy są duże i spłaszczone a zachowane wyrostki stawowe wskazują na rozszczepienie.

Istniało kilka kontrowersyjnych poglądów na temat związków Azhdarchoidea. Pierwszy przedstawiony przez Felipe Pinheiro i współpracowników w 2011 roku uznał Tapejaridae za monofinetyczny kład wliczając w to thalassodromids oraz chaoyangopterids. Lu i współpracownicy uznawali bardziej tradycjonalne tapeżary za parafilogenetyczną klasę pierwotnych Azhdarchoidae, gdzie bardziej bazalne ich formy wspólnie thalassodromids i chaoyangopterids były ściśle powiązane z Azhdarchoidae. Wszystkie Azhdarchidae będące częścią kładu tworzonego przez Quetzalcoatlus i Tupuxuara wchodzą w skład grupy Neoazhdarchia (nowe azhdarchidy) zdefiniowane przez Unwin w 2003 roku. Istnieją konkurencyjne teorie filogenetyczne Azhdarchidae ( patrz. Andres , Clark , Xu ) badanie to wykazało grupę tapejarids u podstawy kładu przy czym thalassodromids ściślej związane były z azhdarchids , chaoyangopterids oraz dsungaripterids. Wynik innej analizy ( patrz Vidovic, Martill ) umieszcza tapejarids ( łącznie z chaoyangopterines ) jako najbliższych krewnych azhdarchids a w następstwie thalassodromids i dsungaripterids ( gdzie Azhdarchidae miały by być małą podgrupą dsungaripteroids).

Budowa anatomiczna:

Czaszka: Podczas gdy większość czaszek pterozaurów były ”lekkie w budowie” kości czaszki Hatzegopteryxa były sztywne, wytrzymałe i charakteryzowały się silnymi powiązaniami mięśniowymi. Czaszka tego pterozaura była jedną z największych wśród zwierząt innych niż morskie – 3 metry długości. Masywny dziób w swojej budowie anatomicznej pozwalał Hatzegopteryx na osiąganie bardzo szerokiego rozwarcia, przez co mógł on połykać w całości nawet młode osobniki Magyarosaurus.

Porównanie budowy anatomicznej i kształtu czaszek Quetzalcoatlus (u góry) oraz Hatzegopteryx.

Kręgi szyjne: Kręgi szyjne przypisane do Hatzegopteryx są krótkie i prawdopodobnie bardzo wytrzymałe, ich zachowana część ma 240 milimetrów (cały kręg szacowany jest na ok. 300 milimetrów długości). Pterozaur ten miał ich dziewięć, regresja wskazuje, że trzecia do siódmego kręgu szyjnego wspólnie mierzyła długość 1.508 metra, a najdłuższy piąty ok. 400 mm.

Tymczasem te same kręgi u podobnego rozmiarowo Arambourgiania mierzyły 2.652 m oznacza to, że szyja Hatzegopteryxa osiągała ok. 50 – 60 % długości jakiej można było by się spodziewać od azhdarchida o jego rozmiarach. Dolna powierzchnia kręgu szyjnego była również niezwykle gruba, od 4 do 6 milimetrów, gdzie dla większości innych olbrzymich Azhdarchidae, w tym Arambourgiania, powierzchnia ta ma grubość mniejszą niż 2,6 milimetra.

Wyrostki kolczaste kręgosłupa nie są w pełni zachowane jednak szerokość zachowanej części sugeruje, że była stosunkowo wysoka i solidna w porównaniu z innymi pterozaurami. Inne aspekty kręgosłupa łączą się z siódmym kręgiem szyi, złącza przegubowe (cotyle) są znacznie płytsze od łuków nerwowych i są czterokrotnie szersze niż wyższe.

Struktura kości:

Choć czaszka Hatzegopteryxa była wyjątkowo duża i solidna, jego kości skrzydłowe są porównywalne względem innych latających pterozaurów, wskazując na to, iż potrafił on latać. Buffetaut i współpracownicy sugerowali by pterozaur ten mógł wzbić się w powietrze masa czaszki musiała być zredukowana.

Konieczna redukcja wagi mogła zostać osiągnięta dzięki wewnętrznej strukturze kości czaszki, która była pełna małych wgłębień (alveoli) o długości do 10 mm oddzielonych matrycą cienkich listew kostnych (trabeculae), kości skrzydeł miały również podobną strukturę wewnętrzną.

Ta niezwykła konstrukcja różni się od konstrukcji innych pterozaurów i przypomina bardziej strukturę spienionego polistyrenu (stosowanego do produkcji styropianu) sprawiając, że czaszka była wytrzymała i odporna na urazy, ale również lekka umożliwiając tym samym zwierzęciu redukcję masy umożliwiającą zwierzęciu latanie. Podobna wewnętrzna struktura jest również widoczna w kręgach szyjnych Hatzegopteryxa.

Biomechanika szyi:

Szyja Hatzegopteryxa była mocna (grube ściany kręgów) przez co byłą znacznie silniejsza niż u Quetzalcoatlus i Arambourgiania. Jej siłę można względnie określić stosując względną siłę zrywającą, która jest siłą podatną na uszkodzenia kości kręgów podzieloną przez masę ciała pterozaura (180 – 250 kg zarówno dla Hatzegopteryx jak i Arambourgania).

Tylne kręg szyjne Hatzegopteryxa są w stanie wytrzymać ok. 5 –10 krotnie razy większe natężenie siły zrywającej od Arambourganii w zależności od obciążenia (nawet hipotetycznie dłuższe przednie kręgi szyjne Hatzegopteryxa były by w stanie wytrzymać ok. 4 – 7 krotne większe natężenie).

Jest to ciekawe, ponieważ stosunek promienia kości względem grubości (R/t) dla tych dwóch pterozaurów są mniej więcej takie same i wynoszą 9,45 dla Hatzegopteryx i 9,9 dla Arambourgiania, może to stanowić kompromis między zwiększaniem wytrzymałości na zginanie a wytrzymałość wyginania, wyższe współczynniki R / t prowadzą do poprawy wytrzymałości na zginanie, ale o słabszej wytrzymałości na wygięcie

Hatzegopteryx pokazuje wiele innych adaptacji w celu poprawy wytrzymałości wyginania a mianowicie charakterystycznych wewnętrznych struktur kości i połączeń stawowych, które pomagały w ”rozprowadzaniu” siły towarzyszącej wyginaniu. Aby wzmocnić potężną w budowie ”głowa” Hatzegopteryxa była silnie umięśniona, tzw. linie karkowe były bardzo dobrze rozwinięte i mogły wspierać mięśnie poprzeczno kolcowe zginanie głowy i szyi (szyja Arambourgiania prawdopodobnie nie byłaby tak rozciągliwa, jak Hatzegopteryx).

Holotypy olbrzymich Azhdarchidów. A. Arambourgiania philadelphiae, B. Quetzalcoatlus northropi ( kość ramienna pozostałe elementy skrzydła holotypu nigdy nie zostały opublikowane ) C. kość ramienna Hatzegopteryx thambema ( głowa kości ramiennej i pozostałości czaszki nie figurują w ww.) Witton (2013).

Lot/metoda polowania Azdarchidów: Charakter lotu olbrzymich azdarchidów był słabo zrozumiany do czasu poważnych badań biomechanicznych przeprowadzonych w XXI wieku. Jeden z wcześniejszych eksperymentów przeprowadzonych w 1984 roku przez Paula MacCready’a wykorzystał praktyczną aerodynamikę aby przetestować metodę lotu Quetzalcoatlus. MacCready zbudował ornitopter z prostym komputerem działającym jako autopilot, model z powodzeniem latał wykorzystując zjawisko wznoszenia się jak i uderzenia skrzydłami. Osiągał on jednak starszą sugerowaną masę szacunkową Quetzalcoatlus (60 – 80 kg) niż ta, która jest sugerowana obecnie (według różnych szacunków 160 –200 – 225- 250 kg).

Metoda lotu w tych pterozaurów zależała w dużej mierze od wagi, która była kontrowersyjna, a różne odmienne masy zostały popierane przez różnych naukowców. Niektórzy badacze zasugerowali, że zwierzęta te wykorzystywały powolny lot opary na locie szybowym z wykorzystaniem prądów, podczas gdy inni stwierdzili, że ich lot był szybki i dynamiczny.

Dziś większość naukowców zgadza się, że zwierzęta te były znakomicie przystosowane do długodystansowego lotu, po wnikliwszych badaniach and strukturą kości, skrzydeł i ogólnej wagi oraz symulacje komputerowe ”pozwoliły” na stwierdzenie, iż pterozaury te potrafiły osiągać prędkość ok. 128 km/h, którą mogły utrzymywać nawet przez 7 do 10 dni na maksymalnym pułapie od ok. 12,8 km do 19 km.

Początkowo sugerowano, że tak jak w przypadku innych pterozaurów tak i te giganty polowały z przestworzy, tak było zanim nie odkryto serii skamieniałych odcisków stóp, innych niż jakie kolwiek wcześniej, były to ślady gigantycznego pterozaura i pokazały, że stworzenia te nie tylko latały, ale mogły swobodnie chodzić na wszystkich czterech kończynach. Wygląda więc na to, że te latające potwory polowały na ziemi.

Badania nad struktura kostną , skrzydeł oraz wagi oraz symulacje komputerowe stwierdzają, iż Azdarchidy były niezwykle wytrzymałe i fenomenalnie przystosowane ewolucyjne jeżeli chodzi o lot. Mimo to nie polowały na swoje potencjalne ofiary z powietrza lecz na lądzie.

Paleoekologia: Hatzegopteryx dzielił środowisko z takimi dinozaurami jak: teropodem z grupy Paraves : Balaur, karłowatymi tytanozaurami: Magyarosaurus oraz Paludititan, dinozaurem kaczodziobym: Telmatosaurus, ornitopodem: Zalmoxes, nodozaurem: Struthiosaurus, maniraptorami: Bradycneme, Elopteryx i Heptasteornis oraz pterozaurem pochodzącym z tej samej rodziny: Eurazhdarcho.

Krokodyle reprezentowały: Allodaposuchus, Doratodon i Acynodon, ssaki: Kogaionon, Barbatodon i Hainina, płazy: Bicuspidon, Becklesius, Albanerpeton, Eodiscoglossus oraz Paradiscoglossus.

” Upadek władcy” – concept art przedstawiający scenę, w której jeszcze niedorosły osobnik Hatzegopteryx został upolowany przez grupę Baluarów, truchłem pożywia się również pterozaur należący do tej samej rodziny co Hatzegopteryx – Eurazhdarcho.

Podobne artykuły

• 

  ‘’Cudzych chwalimy swego nie znamy sami nie wiemy co posiadamy’’

• 

  ”Intelektualiści” ?

• 

  ‘’Hospodar wyspy Hateg’’