Specjacja czy powstawanie gatunków

Specjacja jest zjawiskiem dość rzadkim i trwającym nieraz setki i więcej lat. Rozpoznanie gatunku in statu nascendi (trakcie tworzenia) mo­że być trudne, ponieważ biolodzy stosują jego rozmaite definicje.

Według najpowszechniejszej koncepcji gatunku biolo­gicznego, stworzonej przez Mayra, jest to zespół populacji wyodrębnionych wskutek izolacji rozrodczej, czyli zbiór or­ganizmów, które nie mogą się rozmnażać z osobnikami spo­za tego zbioru. Jednak praktyczne zastosowanie tej definicji nastręcza kłopotów w przypadku organizmów odizolowa­nych geograficznie, środowiskowo albo rozmnażających się bezpłciowo, jak wiele roślin i mikroorganizmów (oczywiście, nie da się też skrzyżować skamieniałości).

W związku z tym biolodzy określając przynależność gatunkową organizmu, kierują się cechami jego wyglądu lub zachowania.

Nowe gatunki u roślin, owadów i nicieni

Mimo to piśmiennictwo naukowe obfituje w przykłady spe­cjacji u roślin, owadów i nicieni. Badacze poddawali orga­nizmy rozmaitym rodzajom doboru – na określone cechy ana­tomiczne, zachowania godowe, preferencje siedliskowe i inne – uzyskując w efekcie populacje osobników nie krzyżujących się z pobratymcami z zewnątrz. Na przykład William R. Rice z University of New Mexico i George W. Salt z University of California w Davis selekcjonując grupę muszek owocowych pod kątem preferencji do określonych siedlisk i hodując je oddzielnie przez 35 pokoleń, uzyskali osobniki, które nie chciały się już krzyżować z muszkami przystosowanymi do bardzo odmiennych siedlisk.

Pośrednie dowody

Bezpośrednie obserwacje powstawania nowego gatunku są bardzo rzadkie i trudne do uchwycenia. Ale jest to spowodowane skalą czasową, w jakiej zachodzi specjacja – proces ten trwa zwykle dziesiątki tysięcy, a nawet miliony lat.

Nauka dostarcza licznych pośrednich dowodów na powstawanie nowych gatunków:

1. Obserwacje zmian ewolucyjnych w obrębie populacji na mniejszą skalę, takich jak zmiany częstości alleli, przystosowania do nowych środowisk itp.
2. Badania kopalnych skamieniałości pokazują stopniowe przejścia między formami przodków a potomnymi.
3. Porównania genomów i analiza pokrewieństwa molekularnego potwierdzają rozdzielanie się linii ewolucyjnych.
4. Obserwacje specjacji u krótkożyjących organizmów, np. owadów, grzybów, bakterii, gdzie proces ten może być śledzony w krótszej skali czasowej.
5. Przypadki obserwowanej specjacji u roślin i zwierząt na izolowanych wyspach czy w ekstremalnych środowiskach.

Chociaż nie możemy obserwować całego procesu powstawania nowego gatunku „na żywo”, to liczne pośrednie dowody z różnych dziedzin nauki jednoznacznie potwierdzają, że taki proces rzeczywiście zachodzi. Brak bezpośrednich obserwacji wynika z ograniczeń w skali czasowej życia ludzkiego, a nie z braku dowodów naukowych.