Kreacjonizm a sprawa polska

Niewiele na razie pojawiło się artykułów napisanych przez kreacjonistów, ale mam nadzieję, że to się zmieni i pojawią się również znaczące głosy i z tej strony w naszej dyskusji. Dziś chciałbym przywołać opinię nieżyjącego już niestety Karola Sabatha.  Karol Sabath to polski biolog, paleontolog i popularyzator nauki. Był jednocześnie jednym z najbardziej aktywnych w Polsce krytyków kreacjonizmu i hipotezy Inteligentnego Projektu. Cały dzisiejszy tekst, to jedna z jego wypowiedzi, część więc argumentów może nie będzie dla nikogo odkryciem, niemniej wiele przytoczonych tez z pewnością nie straciło na aktualności.

Chciałbym przy tym zaznaczyć, że osobiście nie odżegnuję się od jakiegoś choćby mglistego założenia, że być może u źródeł początku obecnego świata, w którym żyjemy, stały jakieś inteligentne założenia. Ponieważ jednak nie mamy ku temu na razie żadnych przekonujących dowodów, jedynie swego rodzaju wiarę, to ta dyskusja jest cały czas otwarta.

Oddaję głos Karolowi Sabathowi:

„W minionym półwieczu polscy naukowcy przyzwyczaili się traktować kreacjonizm jako egzotyczną ciekawostkę dotyczącą głównie Południa Stanów Zjednoczonych, gdzie tradycyjnie silne są wpływy fundamentalistycznych odłamów chrześcijaństwa. W Europie kreacjonizm, „geologia potopowa” i podobne nurty znajdowały oddźwięk nie większy niż koncepcje płaskiej Ziemi. Główne kierunki pseudonaukowe, z którymi zmagali się popularyzatorzy nauki, wiązały się z astrologią, ufologią, „paleoastronautyką” (daenikenizmem), zjawiskami paranormalnymi czy parapsychicznymi.

Przez wiele lat w Polsce z poglądami kreacjonistycznymi moż­na było się zetknąć przede wszystkim w tłumaczonej z angielskie­go literaturze misyjnej Świadków Jehowy oraz niezbyt u nas li­czebnych młodych kościołów protestanckich (np. adwentystów). Kościół katolicki natomiast stopniowo akceptował autonomię nauk przyrodniczych, z ewolucjonizmem włącznie. W 1996 ro­ku Jan Paweł II w posłaniu do Papieskiej Akademii Nauk uznał ewolucję za „więcej niż teorię” (obecnie Kościół zastrzega się jedynie, że nie mogła powstać w drodze ewolucji dusza nie­śmiertelna, ale oczywiście nie jest to przedmiot dociekań nauk przyrodniczych).

Od kilkunastu lat rośnie jednak aktywność rodzimych kre­acjonistów, przyznających się często do katolicko-narodowych poglądów. Dużą rolę odegrał tu zwłaszcza prof Maciej Giertych, genetyk drzew iglastych, obecnie poseł LPR, publikując najpierw na łamach Rycerza Niepokalanej, a następnie w wydawnictwie Michalineum przekład książki Na bezdrożach teorii ewolucji, autorstwa amerykańskiego prawnika Philipa E. Johnsona, wymienianego w artykule Johna Renniego.

Choć kreacjoniści należący do poszczególnych grup są niezbyt chętni do nawiązywania dialogu, doszło między nimi do wyjątkowo ekumenicznej współpracy. Na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Kreacjonistycznego można dzięki temu znaleźć entuzjastyczne recenzje nie tylko różnych publikacji inspirowanych fundamentalizmem biblijnym, lecz nawet literatury tworzonej przez Bhaktivedanta Institute (Hare Kryszna), jak Zakazana archeologia (poczytny zbiór „anomalii” mających dyskredytować paleontologię i archeologię, dowodząc prawdziwości wedyjskiej, hinduistycznej wizji prastarych korzeni ludzkości).

W dobie rozchwiania autorytetów, umacniania się postaw antynaukowych i antyracjonalistycznych (z pozycji New Age, ale także np. zwolenników powrotu do przedsoborowego katolicy­zmu, uważających skutki Oświecenia za zgubne moralnie i cy­wilizacyjnie) rośnie zagrożenie wszelkimi formami irracjonali­zmu. Niektóre mają zresztą skłonność przywdziewania się w szaty nauki. Obok spirytyzmu, który przybrał postać badań nad PSI, czy innych pseudonauk, taką ewolucję przeszedł rów­nież kreacjonizm.

Oprócz tradycyjnego kreacjonizmu biblijnego (który wobec przestrzeganego w Ameryce konstytucyjnego rozdziału kościoła i państwa nie miał szans przeniknąć na lekcje w szkołach, czego domagali się jego zwolennicy) pojawił się „kreacjonizm naukowy”, oficjalnie wypierający się inspiracji religijnej, ale głoszący te same postulaty i tezy oraz posługujący się podobnymi argumentami. Kiedy podział kreacjonizmu na te dwa nurty okazał się fikcją, pojawiły się koncepcje „inteligentnego projektu” i „nieredukowalnej złożoności”. Propagują je ci sami ludzie, a są one przeróbką starego argumentu teologii naturalnej: skoro zegarek jest efektem pracy inteligentnego zegarmistrza, to niezwykle skomplikowane dzieło stworzenia tym bardziej wymagało rozumnego Stwórcy.

W Polsce takiej argumentacji kreacjonistów, pozbawionej jawnych odniesień religijnych, uległ, jak się wydaje, prof Kazi­mierz Jodkowski, filozof  z WSP w Zielonej Górze. W Metodolo­gicznych aspektach kontrowersji kreacjonizm-ewolucjonizm dostrzegł nieprzystawalność kreacjonizmu do nauk przyrodni­czych, wziął jednak za dobrą monetę standardowy pakiet argu­mentów antyewolucyjnych, łącznie z dającymi do myślenia na­wet komuś nie mającemu wiedzy biologicznej zestawieniami cytatów, z których wynika, że prawie wszyscy wybitni ewolu­cjoniści zdecydowanie krytykują współtworzoną przez siebie teorię. Książka, entuzjastycznie powitana przez kreacjonistów ja­ko uprawomocnienie ich tez na gruncie metodologii nauki, otrzymała nagrodę Ministra Edukacji Narodowej, którym był wówczas prof Mirosław Handke.

Świadczy to, jak dalece wątki pseudo- i paranaukowe przeni­kają do oficjalnego obiegu (ówczesny premier prof Jerzy Buzek na oczach telewidzów wziął udział w prezentacji piramidki energetyzującej, profesor fizyki namaścił swym autorytetem wa­welski czakram energetyczny, a budynki sejmowe zostały „od­czynione” przez radiestetów i energoterapeutów). W połączeniu z zanikiem rzetelnej popularyzacji nauki prowadzi to do zalewu społeczeństwa poglądami antynaukowymi i szarlatanerią. Jak wynika z niedawnego sondażu odsetek osób o poglądach kre­acjonistycznych jest u nas podobny jak w Ameryce – blisko po­łowa respondentów uważała, że człowiek został niedawno stwo­rzony w obecnej postaci – i znacznie wyższy niż w krajach Europy Zachodniej czy Japonii. Zaś mniej więcej dwie trzecie Polaków wierzy w astrologię, a około jedna trzecia w ingerencje kosmitów na Ziemi.

Demaskowanie argumentów kreacjonistycznych będzie więc ważnym zadaniem popularyzatorów nauk przyrodniczych także w Polsce. Oczywiście bezzasadne wydaje się przekonywanie fundamentalistów, którzy chcą tylko podeprzeć apologetycznymi argumentami własne niezłomne przekonania religijne. Na szczęście, wiele osób widzi w kwestiach pochodzenia życia, człowieka, budowy Wszechświata i dziejów Ziemi fascynujące obszary dociekań. I wtedy dla nich – paradoksalnie – zetknięcie się z argumentami kreacjonistów może być początkiem zainteresowania prawdziwą nauką. Wielu entuzjastów kreacjonizmu to osoby autentycznie ciekawe świata, zbuntowane przeciw autorytetom i chcące samodzielnie myśleć (dlatego negujące poglądy „narzucane przez szkołę i establishment naukowy”), tylko nie mające informacji, które pozwoliłyby im dogłębnie przeanalizować poszczególne problemy.

Warto więc potraktować tych ludzi poważnie i ułatwić im dotarcie do rzetelnych źródeł wiedzy, pokazując, że „oficjalna nauka” ma merytoryczne powody, by jednomyślnie popierać paradygmat ewolucyjny. Celowi temu służy właśnie artykuł Johna Renniego.”

Zapraszam do dyskusji i wymiany poglądów.