Ewolucja a kreacjonizm – dlaczego ewolucja jest teorią a kreacjonizm nie – podstawowe zagadnienia

Ewolucja to, zgodnie z definicją PWN: «proces zachodzący w przyrodzie na przestrzeni wielu pokoleń, polegający na zmianach budowy organizmów i powstawaniu nowych».

Definicja jest krótka i prosta, zgodnie z zasadą, że zwięzłość jest siostrą talentu. Kreacjoniści swój bój zaczynają już na tym poziomie dążąc do tego, by rozbudować definicję wstawiając w nią pewne uwarunkowania, które nie tylko ją komplikują, ale wręcz deformują. Następnie chętnie z taką zdeformowaną definicją polemizują. Efektywnie – polemizują z własnym wyobrażeniem o ewolucji. Warto nadmienić, że ewolucja jest teorią. I tutaj zaczyna się kolejny bój definicyjny i odbywa się on na dwóch poziomach.

Tam gdzie polemika jest prosta

Są osoby, które twierdzą, że “to tylko teoria”, a zatem domniemanie, przypuszczenie, coś nie potwierdzonego. Niestety dla nich, nie takie jest znaczenie “teorii” w ujęciu naukowym. Zgodnie z def. PWN, teoria naukowa to: “system twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych, powiązanych określonymi stosunkami log. występującymi w danej nauce, oraz spełniający przyjęte w niej kryteria naukowości i poprawności metodologicznej.” Zatem użycie słowa ‘tylko’ jest kompletnie nie na miejscu, bowiem trudno sobie wyobrazić, żeby coś miało być “tylko systemem twierdzeń, tylko logicznie i tylko rzeczowo uporządkowanych […] tylko spełniających kryteria… itd.”.

Tam gdzie polemika jest trudniejsza

Odmienną linię ataku przyjmują znający poprawne definicje (albo przynajmniej starający się je zrozumieć). Mianowicie:

• określają teorię ewolucji jako hipotezę czyli obniżają jej naukową rangę.
• dodają do swojej koncepcji słowo ‘teoria’ – najczęściej “teoria inteligentnego projektu “

Przy czym możemy spotkać się z sytuacją, gdzieś ktoś uznaje ewolucję za teorię, ale także kreacjonizm za teorię oraz takie sytuacje, że ktoś uznaje kreacjonizm za teorię a ewolucję jedynie za hipotezę.

Dlaczego ewolucja nie jest hipotezą?

Najprościej można byłoby odpowiedzieć – bo jest teorią 🙂 Ale ponieważ takie wyjaśnienie byłoby mało satysfakcjonujące trzeba zrozumieć jeszcze jedną rzecz. Uczciwie należy przyznać, że teoria nie oznacza, że coś jest słuszne lub w obiektywny sposób prawdziwe. Teoria może upaść, może być błędna. Natomiast terminu teoria zwykło się używać do kompleksowych opisów zjawisk, zawierających obserwowalne fakty, ale też przewidywania, które same w sobie mogą być hipotezami, zarówno już zweryfikowanymi, jak i wymagającymi sprawdzenia. Dlatego zalecam unikanie chaosu pojęciowego i skupienie się na walce na poziomie merytorycznym, a nie słownikowym.

Przepraszam za ten nieco przydługi wstęp teoretyczny, jednak z doświadczenia wiem, że kreacjonistyczne ataki, zależnie od “frakcji” zaczynają się już na etapie pojęć, co chciałbym dobitnie uświadomić. W moim odczuciu świadczy to o słabości kreacjonizmu jako ogólnego ruchu, który nie potrafi się odnaleźć w istniejącej naukowej rzeczywistości i próbuje wedrzeć się kuchennymi drzwiami.

Czym z punktu widzenia osoby stojącej po drugiej stronie barykady jest kreacjonizm?

Są dwa główne nurty. Młodoziemski i staroziemski. Paradoksalnie zdarza się, że ich spory są bardziej zażarte niż te, które są toczone z osobami akceptującymi ewolucję. W największym skrócie – młodoziemski kreacjonizm interpretuje Biblię bardzo literalnie obstając przy tym, że świat powstał w 6-7 dni, około 7000 lat temu. Ta forma kreacjonizmu wchodzi w ostrą polemikę nie tylko z biologią, ale również z całym szeregiem innych nauk w tym: geologią, astronomią, astrofizyką i fizyką. Głównie opierają się na negacjonizmie. Odrzucają lekką ręką wszelkie wyniki badań i ich interpretacje, które nie pasują do ich światopoglądu. Niektórzy, bardziej ambitni, tworzą zupełnie alternatywne teorie (sic!, teorie), które tłumaczą dlaczego wszechświat wygląda na stary, ale faktycznie jest ‘młody’. Druga frakcja to staroziemcy. Niejednokrotnie krytykują młodoziemców za to, że w ich odczuciu, kompromitują cały nurt kreacjonizmu walcząc z całym światem.

Warto zaznaczyć, że zdarzają się bardziej egzotyczne odłamy jak zwolennicy UFO postulujący, że życie na Ziemi to część kosmicznej hodowli i uprawy. Egzotyki nie brakuje, lecz niezależnie od nurtu problem jest zbliżony: fani tych koncepcji najpierw dają wyrok, potem szukają tego co może go potwierdzi, jeśli przedstawi się w odpowiedni sposób.

Niemniej dwa główne i najważniejsze nurty kreacjonistyczne mają jedną rzecz wspólną. U ich podłoża leży Święta Księga. Nie jest istotne jaka, choć w naszym kręgu kulturowym to praktycznie wyłącznie Biblia. I jest to mój drugi poważny zarzut wobec kreacjonizmu. Tak bardzo precyzyjne, religijno-ideologiczne uwarunkowanie nie tylko narzuca wąskie ramy myślowe, lecz stanowi również niemożliwą wręcz do zaakceptowania propozycję bazy naukowej. Na jakiej podstawie miałby przyjąć taki punkt widzenia buddysta? Albo hinduista? Albo zwolennik dowolnej inne,j jednej z kilku tysięcy religii i systemów wierzeń na naszej planecie, które nie są jednym z odłamów chrześcijaństwa lub judaizmu?

Ewolucji zarzuca się, że wyrosła z ateizmu i promuje ateizm. Trudno zgodzić się z takim argumentem wobec faktu, że Kościół Katolicki już wiele lat temu uznał, że ewolucję można pogodzić z nauczaniem o Bogu. Oczywiście kilku znanych propagatorów ewolucji jest ateistami, aczkolwiek są też zwolennicy teorii ewolucji, którzy określają siebie jako osoby wierzące.

Dlaczego ewolucja jest teorią naukową?

Jest kilka różnych propozycji jak klasyfikować czy coś jest naukowe, a co pozostaje poza nauką. Zazwyczaj stawia się dwa oczekiwania. Twierdzenie naukowe powinno być możliwe do sfalsyfikowania (czyli powinna być możliwość obalenia poprzez jakiś eksperyment lub obserwację) oraz powinna być możliwa konfirmacja (czyli, żeby można było prowadzić badania w kierunku jej potwierdzenia). Ewolucja spełnia oba te warunki.

Propozycja falsyfikacji:

• znalezienie takich organów, których anatomia, morfologia i budowa oraz wykształcenie na poziomie zarodkowym jak i kodujące je DNA nie daje się połączyć w żaden logiczny sposób z domniemanymi przodkami i/lub starszymi strukturami

Propozycja konfirmacji:

• Znalezienie organizmów o cechach przejściowych między wyższymi jednostkami taksonomicznymi w skałach datowanych na starsze niż te, które zawierają skamieniałości grupy docelowej.

Oczywiście – oba zadania nie są łatwe. Jeśli chodzi o falsyfikację czasem przedstawia się tzw. “organy nieredukowalnie złożone”. Ich prezentacja opiera się na dwóch manipulacjach. Po pierwsze – nieakceptowanie modeli, które wyjaśniają iż ta nieredukowalność wcale nieredukowalna nie jest. Dokonuje się tego na przykład poprzez deformację definicji oczekując, że dany organ zachowa wszystkie swoje pierwotne funkcje po redukcji. Tymczasem spadek sprawności lub zmiana funkcji powinny być w pełni akceptowane. Po drugie – czasem prezentuje się doświadczenia, które miały na celu wykazanie jak dany organ powstał, a które nie zakończyły się sukcesem – wówczas triumfalnie ogłasza się porażkę ewolucję. Radość ta jest zupełnie nieuzasadniona. Dzięki nauce po prostu dowiedzieliśmy się, że w dany sposób, w danych warunkach, przy danej ilości prób nie osiągnęliśmy spodziewanego rezultatu. W związku z tym należy: zmienić warunki, zmienić sposób prowadzenia doświadczenia lub zwiększyć ilość prób. Tak działa nauka!

W przypadku konfirmacji sukcesy są znacznie większe. Sztandarowym przykładem może być Tiktaalik. Forma przejściowa między rybami a płazami. Odkryty w 2006 roku. Dlaczego to odkrycie jest tak ważne? Ponieważ znaleziono dokładnie to, czego szukano zanim znaleziono! Organizm o cechach ryby, ale też płaza w osadach dewońskich datowanych na 375 mln lat. Poprawnie wytypowano zatem również skały w jakich należy takiego organizmu szukać.

Wobec tego, jeśli teoria stawia przewidywalne sądy prowadzące do odkryć to przynajmniej jej część musi być prawdziwa. Inne wytłumaczenie jest zwyczajnie irracjonalne.

Jak wygląda kwestia falsyfikacji w kreacjonizmie? Spotkałem się z tezą zakładającą, że jeśli uda się bez udziału materii, energii i intelektu stworzyć żywy organizm, wtedy kreacjonizm zostanie obalony… Obawiam się, jednak że w warunkach naszego Wszechświata nie jest to możliwe…

Jeszcze większe wyzwanie stanowi konfirmacja. Czyli oczekiwanie, że zostanie przedstawiona wiarygodna hipoteza, która następnie zostanie sprawdzona. Nie udało mi się znaleźć takiej hipotezy.

Silne strony teorii ewolucji:

• czyni przewidywania, które mogą być weryfikowane
• poczyniła przewidywania, które zostały zweryfikowane pozytywnie
• podlega w pełni metodzie naukowej
• prowadzi szeroko zakrojone badania i programy badawcze
• zapoczątkowała prawdziwą eksplozję wiedzy w wielu dziedzinach, w tym: medycynie, genetyce, chemii, biochemii, psychologii
• pozbawiona podłoża ideologicznego – nie ma przeszkód by pracowali nad nią ludzie nie zgadzający się ze sobą na poziomie światopoglądu i/lub religii
• jako dziedzina/nauka podlega korygowaniu – nowe odkrycia mogą prowadzić do jej weryfikacji, uzupełnienia lub też obalenia. Oczywiście musi się to odbyć zgodnie z wymogami prowadzenia naukowych programów badawczych

Słabe strony kreacjonizmu:

• ideologiczne uwarunkowanie (religijne)
• brak pozytywnych przewidywań badawczych – znikoma przydatność dla rozwoju nauki
• podział na dwa równie silne stronnictwa, których nie można pogodzić
• niezwykle silne i widoczne filtry badawcze
• w większym stopniu opiera się na negacji niż konfirmacji
• praktycznie niemożliwa falsyfikacja przy wykorzystaniu uznanych metod badawczych
• często dyskusja rozpoczyna się od prób rewizji przyjętych w słownikach definicji – szeroki front ataku
• sprowadzanie dyskusji na poziom erystyki

Wyzwania teorii ewolucji

Stworzenie modeli teoretycznych ewolucji skomplikowanych obiektów, takich jak rybosomy, wić bakteryjna i inne wysoce zaawansowane obiekty. (istnieją już pewne propozycje)

Wyzwania kreacjonizmu

Ponieważ koncepcja kreacjonistyczna jako całość nie jest koncepcją naukową, należałoby oczekiwać wprowadzenia podstawowego aparatu badawczego, takiego jak tworzenie modeli teoretycznych i ich eksperymentalna weryfikacja. Kreacjonizm zakłada zaistnienie jednorazowego Cudu Stworzenia (jednorazowego dla każdego organizmu lub grupy organizmów) co dodatkowo osłabia jego możliwości poznawcze. Nie potrafi, w zasadzie z definicji, odpowiedź na pytanie jak. Miejmy nadzieję, że spróbuje!