Pasożyty mają bogaty repertuar przystosowań, które mają pomóc im przedłużeniu gatunku np. substancje hamujące krzepnięcie krwi u hematofagów, dobry węch pomagający lokalizować potencjalnych żywicieli kleszczy, zdolność do unikania układu odpornościowego żywiciela itp. Najbardziej medialne jednak są te organizmy, których infekcja powoduje zmiany w zachowaniu lub morfologii swoich gospodarzy. Przykładem takiego ,,manipulatora” może być opisywany wcześniej nicień Sphaerularia bombi. Bohaterem tego wpisu będzie kolejny ,,utalentowany” pasożyt należący do tzw. kolcogłowych – Pomphorhynchus laevis. 

Kolcogłowy (Acanthocephala)

Zacznijmy jednak od samych kolcogłowych. Jest to grupa zwierząt w randze typu (tak jak nicienie, stawonogi itp.). Wszystkie kolcogłowy to pasożyty, zwykle o co najmniej dwóch żywicielach. Stadia młodociane zwykle przebywają w skorupiakach, owadach, wijach oraz niekiedy pijawkach. Dorosłe natomiast żerują w jelitach ryb, płazów, ptaków oraz części gatunków ssaków. Zdarza się, że nawet człowiek może stać się gospodarzem dla kolcogłowych np. kolcogłowa olbrzymiego (Macracanthorhynchus hirudinaceus). 

 

Ciało kolcogłowych jest obłe, robakowate, zaś cechą charakterystyczną nomem omem jest ,,głowa” (poprawniej ryjek) pokrytym wieńcem kolców lub haczyków, za pomocą których przyczepiają się do ściany jelita gospodarza. Organizmy te pozbawione są układu pokarmowego, więc pobierają pokarm przez naskórek [5]. 

Cykl życiowy

Cykl życiowy Pomphorhynchus laevis nie jest skomplikowany. Pierwszym żywicielem jest pospolity kiełż zdrojowy (Gammarus pulex), który zaraża się, zjadając jaja pasożyta. Skorupiak musi następnie zostać pożarty przez żywiciela ostatecznego. W przypadku P. laevis funkcję tę może pełnić, aż 16 różnych gatunków ryb. 

I tutaj pojawia się ciekawa właściwość tego potworka, ponieważ między pasożytem oraz kiełżem pojawia się mały konflikt interesów. P. laevis musi dostać się do żywiciela ostatecznego, więc zależy mu na tym, aby jego skorupiak został zjedzony przez rybę, podczas gdy kiełż z raczej oczywistych powodów wolałby tego uniknąć. Dlatego kolcogłów musi pomóc trochę losowi. 

Władca marionetek

Po pierwsze pasożyt, dzięki swojej pomarańczowej i silniej jaskrawej barwie prześwituje przez pancerz skorupiaka, co czyni żywiciela pośredniego lepiej widocznym dla drapieżników. P. laevis wyciąga również kiełża z kryjówek, sprawiając, że zamiast unikać zapachu drapieżników oraz światła, jest przez nie przyciągany [7]. To drugie zachowanie, czyli fototropizm, pasożyt wywoływuje najprawdopodobniej przez zwiększenie stężenia serotoniny (podanie tej substancji niezainfekowanym osobnikom powodowało podobną reakcję) [6].
Co ciekawe wpływ P. laevis na żywiciela zależny jest od jego stadium rozwojowego. Pasożyt nie może bowiem od razu przejść z żywiciela do następnego, lecz musi osiągnąć odpowiedni etap rozwoju, więc wtedy bardziej na rękę byłoby, żeby kiełż nie narażał się na zagrożenie. Dlatego skorupiaki zarażone nieinfekcyjnymi stadiami pasożyta są mniej aktywne oraz rzadziej opuszczają kryjówki i żerują [3].

P. laevis nie jest jedynym przedstawicielem kolcogłowych zdolnym do modyfikowania zachowania oraz morfologii swojego gospodarza. Obecnie znanych jest 13 gatunków, które ,,manipulują” cechami żywiciela [4]. Przykładowo, Polymorphus minutus sprawia, że kiełże pływają bliżej powierzchni, dzięki czemu są łatwiejszym celem dla ptaków wodnych (żywiciela ostatecznego pasożyta) [2]. Zainteresowanych kieruję do artykułów przeglądowych Bakkera i in. (2017) oraz Fayada i in. (2020), w których autorzy zebrali całą obecną wiedzę na ten temat [1, 4].

Źródła

1. Bakker, T. C., Frommen, J. G., & Thünken, T. (2017). Adaptive parasitic manipulation as exemplified by acanthocephalans. Ethology, 123(11), 779-784.
2. Bauer, A., Haine, E. R., Perrot-Minnot, M. J., & Rigaud, T. (2005). The acanthocephalan parasite Polymorphus minutus alters the geotactic and clinging behaviours of two sympatric amphipod hosts: the native Gammarus pulex and the invasive Gammarus roeseli. Journal of Zoology, 267(1), 39-43.
3. Dianne, L., Perrot-Minnot, M. J., Bauer, A., Guvenatam, A., & Rigaud, T. (2014). Parasite-induced alteration of plastic response to predation threat: increased refuge use but lower food intake in Gammarus pulex infected with the acanothocephalan Pomphorhynchus laevis. International journal for parasitology, 44(3-4), 211-216.
4. Fayard, M., Dechaume‐Moncharmont, F. X., Wattier, R., & Perrot‐Minnot, M. J. (2020). Magnitude and direction of parasite‐induced phenotypic alterations: a meta‐analysis in acanthocephalans. Biological Reviews.
5. Jura, C. (1997). Bezkręgowce: podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Wydawnictwo Naukowe PWN.
6. Tain, L., Perrot-Minnot, M. J., & Cézilly, F. (2007). Differential influence of Pomphorhynchus laevis (Acanthocephala) on brain serotonergic activity in two congeneric host species. Biology letters, 3(1), 69-72.
7. Thünken, T., Baldauf, S. A., Bersau, N., Frommen, J. G., & Bakker, T. C. (2019). Parasite-induced colour alteration of intermediate hosts increases ingestion by suitable final host species. Behaviour, 1(aop), 1-20.

Podobne artykuły

• 

  Wilki w owczych skórach

• 

  Nie żyje królowa, niech żyje królowa

• 

  Jak wytresować trzmiela?