Zwykle spacerując po lesie, nie myślimy o tym, ile życia kryje się pod naszymi nogami. Ściółka jest rajem dla tysięcy organizmów. Przede wszystkim saprofagów, czyli zwierząt, które odżywiają się martwymi lub rozkładającymi się szczątkami innych organizmów.

W tym artykule chcielibyśmy przybliżyć jedną z najliczniejszych grup, jakie zamieszkują leśną ściółkę. Mowa o roztoczach, zwanych mechowcami (Oribatida).

Klasyfikacja

• Typ – Arthropda – Stawonogi
• Gromada – Arachida – Pajęczaki
• Rząd – Acari – Roztocze
• Kohorta – Oribatida – Mechowce
• Liczba gatunków na świecie- 10000
• Liczba gatunków w Polsce – 500
• Liczba rodzin – 172
• Wielkość – od 0,1 do 2 mm

Morfologia

Podobnie, jak nasze „ulubione” pająki, mechowce posiadają cztery pary, odnóży krocznych oraz ukryte dwie gębowe. Ich ciało jest najczęściej jajowate, zaś ubarwienie różnorodne – od białego, przez czerwony kończąc na brązowym, a nawet czarnym. Wizytówką tej grupy jest występujący u większości gatunków mocny chitynowy pancerz, którego brak u osobników młodocianych oraz starszych ewolucyjnie.  U kilku rodzin obecne są przypominające uszy ruchome tarczki, za pomocą których osłaniają odnóża.

Ekologia

Mechowce zasiedliły całą kulę ziemską. Obecne są od Spitsbergenu po Antarktydę. Jest to grupa występująca głównie w górnych warstwach gleby. Jednak nie jest to jedyne miejsce, gdzie można je znaleźć. Obecne są również w mchu, na drzewach, martwym drewnie, roślinach zielnych, gniazdach ssaków i ptaków, mrowiskach, pomiędzy skałami i w wielu innych miejscach. W skrócie wszędzie tam, gdzie znajduje się martwa materia organiczna. Udało im się nawet skolonizować środowisko wodne. Mogą występować zarówno w strumieniach, jak i na roślinności wodnej.

Mechowce to saprofagi, czyli zwierzęta zjadające rozkładające się szczątki innych organizmów. Odżywiają się głównie martwą materią roślinną. Dodatkowo mogą żywić się jeszcze grzybnią, pyłkiem, glonami, odchodami bezkręgowców, rozkładającym się drewnem itp. Stwierdzono również rzadkie przypadki drapieżnictwa, głównie skierowanego przeciw nicieniom.

Znaczenie 

Podobnie, jak inne saprofagi odgrywają dużą rolę w naturze. Rozdrabiając martwą materię, przyspieszają przywracanie jej do obiegu w przyrodzie. W ten sposób wzbogacają glebę w cenne związki i minerały.

Niestety mogą być też przyczyną problemów, jako żywiciele pośredni dla tasiemców z rodziny Anoplocephalidae. Rekrutują się tu np. pasożyty koni, owiec, królików, a nawet naczelnych. Na szczęście ci ostatni nie występują na naszym kontynencie.

Wrogowie

Mechowce to zwierzęta o licznych przystosowaniach obronnych, z których do najważniejszych można zaliczyć wspomnianym wcześniej mocny chitynowy pancerz. Niewiele organizmów, jest bowiem w stanie przebić się przez tak grubą kutikulę. Dodatkowo część gatunków posiada tzw. ptermorfy, pod którymi mogą ukryć swoje odnóża jak żółwie.  Przedstawiciele grupy morfologicznej ptyctima obrali trochę inną ścieżkę ewolucyjną. Potrafią zginać przednią część ciała, by ukryć odnóża pod tarczką głowową. Przypominają wtedy ziarenka.

Niektóre mogą pochwalić się obroną chemiczną w postaci odstraszających substancji takich np. różne węglowodory, terpeny lub nawet cyjanowodór. Inne pokrywając się cząstkami mineralnymi, upodabniają się do grudek gleby. Istnieją nawet gatunki zdolne do wykonywania skoków. Służy im do tego przekształcona czwarta para odnóży. Rekordowy skok wynosi, aż 14,6 cm! Dla przypomnienia mówimy tu o organizmie mający zaledwie około 0,5 mm.

Jak widać, dorosłe mechowce są świetnie przygotowane do obrony. Są jednak organizmy, które znalazły na nie sposób. Najbardziej znanym przykładem są niektóre chrząszcze z grupy Scydmaeninae. Cephennium thoracicum posiada wargę górną przekształconą w przyssawki. Za ich pomocą przytrzymują ofiarę, a następnie przez wiele godzin skrobią żuwaczkami pancerzyk. Gdy uda im się zrobić mały otworek, wstrzykują soki trawienne. W ten sposób pancerz, który miał chronić swojego właściciela, kończy, jako naczynie, z którego drapieżnik spija rozłożone tkanki mechowca.

Ciekawostki

• Niektóre gatunki są źródłem alkaloidów dla drzewołaza karłowatego, które są potrzebne mu do wytworzenia trucizny.
• Niektóre gatunki można znaleźć w mrowiskach. Badania sugerują, że po śmierci oraz w czasie braku pożywienia służą, jako dodatkowe źródło pokarmu dla mrówek.
• U około 10% gatunków stwierdzono obligatoryjną partenogenezę, czyli samice mogą rozmnażać się bez partnera. Wśród tych gatunków samce nie występują lub pojawiają się sporadycznie i są bezpłodne. Wszelkie skojarzenia z Seksmisją wskazane.
• U niektórych gatunków występuje tzw. aparia – samica ginie przed złożeniem jaj. Dzięki temu młode są chronione przez matczyny pancerz. Jednocześnie odżywiają się tkankami matki oraz rozwijającymi się na nich bakteriami oraz grzybami.

Źródła

Pogromcy Roztoczy, Paweł Jałoszyński, Wiedza i życie lipiec 2013

Zoologia Tom 2 część 1, Czesław Błaszak

Mechowce – roztocza ekosystemów lądowych, Wojciech Niedbała

A Manual of Acarology: Third Edition – Gerald W. Krantz

Tasty but Protected – First Evidence of Chemical Defense in Oribatid Mites,  Michael Heethoff

Chemical alarm and defence in the oribatid mite Collohmannia gigantea, Günther Raspotnig 

Mechanics of the ptychoid defense mechanism in Ptyctima (Acari, Oribatida): One problem, two solutions, Sebastian Schmelzle, Roy A.Norton, Michael Heethoff

Storage and release of hydrogen cyanide in a chelicerate (Oribatula tibialis), Adrian Brückner, Günther Raspotnig, Katja Wehner, Reinhard Meusinger, Roy A. Norton, and Michael Heethoff

Podobne artykuły

• 

  O kolcogłowach słów kilka…

• 

  Wilki w owczych skórach

• 

  Nie żyje królowa, niech żyje królowa