AfrykaAzjaEuropaPolskaPtakiPtaki drapieżneZwierzęta

Jastrząb zwyczajny (Accipiter gentilis)

Jastrząb, jastrząb gołębiarz, kastruba (Accipiter gentilis)

Jastrząb – obok orła, bielika, harpii, rybołowa i sokoła wędrownego – jeden z największych i najpiękniejszych ptaków drapieżnych. Mocne spojrzenie, ciekawe upierzenie i duże rozmiary to cechy charakteryzujące jastrzębia. Niedoceniony, uznany za szkodnika dzisiaj wraca do łask. W Polsce objęty jest ścisłą ochroną.

Klasyfikacja

  • Gromada: ptaki
  • Podgromada: Neornithes
  • Nadrząd: neognatyczne
  • Rząd: szponiaste
  • Rodzina: jastrzębiowate
  • Podrodzina: jastrzębie
  • Rodzaj: Accipiter
  • Gatunek: jastrząb zwyczajny
Jastrzębie, podobnie jak inne ptaki drapieżne posiadają wspaniały wzrok.

Istnieje 10 podgatunków jastrzębia zwyczajnego:

  • A. gentilis albidus – Syberia północno-wschodnia
  • A. gentilis buteoides – północny obszar Europy i Azji
  • A. gentilis schvedowi – Azja północno wschodnia, Chiny Centralne
  • A. gentilis fujiyamae – Japonia
  • A. gentilis marginatus – Włochy, Półwysep Bałkański, północny Iran
  • A. gentilis arrigonii – Sardynia, Korsyka
  • A. gentilis laingi – Kolumbia Brytyjska
  • A. gentilis apache – południowo-zachodni obszar Stanów Zjednoczonych, Meksyk północno-zachodni
  • Jastrząb zwyczajny (A. gentilis gentilis) – Europa północna i środkowa
  • Jastrząb czerwonooki (A. gentilis atricapillus) – Ameryka Północna (poza Kanadą południowo- wschodnią, południowo-zachodnim regionem Stanów Zjednoczonych, i Meksyku).
Grzbiet i zewnętrzna część skrzydeł jastrzębia są popielate. Brzuch, podgardle i spody skrzydeł pokryte są falistymi prążkami

Występowanie

Zajmuje obszary lasów iglastych półkuli północnej w Europie, Azji, Afryce Północnej i Ameryce Północnej. Jastrząb jest ptakiem osiadłym w Europie Środkowej, na południowy zachód kontynentu przybywają zimować osobniki z północnego wschodu. Jastrzębie przebywające na mroźnych obszarach Ameryki Północnej, Skandynawii i Azji przemieszczają się nieco dalej, na tereny przyjaźniejsze klimatycznie.

W Polsce jest ptakiem lęgowym i zimującym, ale bardzo rzadko można na niego trafić. Szacuje się, że w naszym kraju jest od 3500 do 7500 par tych drapieżników. Przebywa na terenie całej Polski, także na terenach górzystych. Największa populacja jastrzębia w Polsce występuje w Województwie Wielkopolskim i Śląskim (ok. 900 par).

Lasy liściaste położone na nizinach lub niewysokie góry (do 1000 m.n.p.m.) również są miejscem przebywania jastrzębia choć w mniejszej liczbie.

Samice jastrzębi są większe od samców, ale pod względem upierzenia nie różnią się zbytnio od siebie.

Charakterystyka

Podobnie, jak u sów, również u jastrzębi występuje dymorfizm płciowy – samice są większe od samców, ale pod względem upierzenia nie różnią się zbytnio od siebie. Grzbiet i zewnętrzna część skrzydeł są popielate. Brzuch, podgardle i spody skrzydeł pokryte są falistymi prążkami (podobnie jest u sokoła wędrownego (Falco peregrinus)).

Pod ogonem występuje jasna plama. Pióra ogonowe w kształcie wachlarza. Na piórach panuje szarość, brąz, beż. Inaczej sprawa wygląda z podgatunkiem syberyjskim i kamczackim – upierzenie jest niemal całkowicie białe. Dorosły jastrząb posiada białą monobrew, chroniącą oczy w trakcie lotu. Młode osobniki z Ameryki Północnej mają jasnożółty kolor tęczówek, natomiast oczy starszych samców (po ok. 2 roku życia) nabierają ognistoczerwonej barwy.

Jastrzębie zamieszkujące Europę i Azję za młodu również posiadają jasnożółte oczy, ale dorosłe ptaki mają bardziej pomarańczowe tęczówki. Warto jednak zauważyć, że na kolor oczu wpływa genetyka oraz ilość pożywienia dostępna na danym obszarze. Ogon jest stosunkowo długi względem tułowia.

Dzięki szerokim, dosyć krótkim skrzydłom oraz długiemu ogonowi, jastrząb jest bardzo zwrotny w czasie lotu. Taka budowa umożliwi mu również uzyskiwanie dużej prędkości tuż po starcie.

Myszołowiec towarzyski (Parabuteo unicinctus) – drapieżny ptak należący do rodziny jastrzębiowatych.

Dziób jest prosty u podstawy, skierowany ku przodowi (u sowy lub papugi dziób jest wyraźnie haczykowato zagięty).

Młody jastrząb z wierzchu jest brązowy. Nie posiada prążków, ale kropelkowate plamki, występujące na rudawym spodzie. Końcówki piór jasne, nogi żółte. Występuje charakterystyczna monobrew.

W Eurazji osobniki z północnych obszarów są z reguły większe od jastrzębi z południowych terenów występowania.

U jastrzębi występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samce są mniejsze od samic o ok. 10 – 25%.

Podobne artykuły

Jastrząb bywa mylony z sokołem norweskim/białozorem (Falco rusticolus), zwłaszcza w trakcie pościgu, kiedy końcówki skrzydeł są skierowane do tyłu.

W Europie i Azji samiec jastrzębia jest często mylony z samicą krogulca zwyczajnego (Accipiter nisus).

Jastrząb, w przeciwieństwie do sokoła wędrownego potrafi bardzo nisko latać – tuż nad ziemią.

Szpony.

Jastrząb posiada krótsze szpony od orła przedniego (Aquila chrysaetos) czy sokoła wędrownego (Falco peregrinus), krótszy dziób, mniejsze skrzydła. Jest jaśniej upierzony od orła, prążki na brzuchu podobne do prążków sokolich.

Jastrząb posiada nogi typowe dla ptaków drapieżnych – potrafi nimi chwytać ofiary z powietrza, drzewa lub ziemi. Ponadto, długi skok bardzo ułatwia wyciągnięcie ofiary, która skryła się pośród gałęzi. Szpony są długie i ostre, przymocowane do mocnych palców. Przecinają skórę, wbijają się głęboko, powodując bolesną śmierć.

Myszołowiec (Parabuteo unicinctus).

Dieta i polowanie

Jako bardzo utalentowany łowca, jastrząb potrafi zapolować na inne ptaki (np. gołębie, sierpówki, grzywacze, wronę amerykańską, głuszca, sójkę, kawkę, kuropatwę, dzięcioła), ssaki (zająca amerykańskiego, wiewiórkę pospolitą, królika). W okresie jesiennym, kiedy ich liczebność jest największa, najchętniej polują właśnie na gryzonie.

Jastrząb to samotnik nie tylko w życiu „uczciwym”, ale również podczas polowań. Lata nisko, bardzo dobrze omijając przeszkody, np. gałęzie, dzięki długiemu ogonowi. Upolowaną ofiarę pozbawia pierza lub sierści, następnie zjada ją w kryjówce. To, czego nie zdołał strawić, zostaje zwrócone w postaci wypluwki – podobnie czynią sowy. Pozostałości po większej zdobyczy pozostawia do dnia następnego.

Niski lot myszołowów (należą do jastrzębiowatych) oraz jastrzębi pozwala im na nieco odmienne sposoby polowania niż czynią to sokoły czy orły.

Jastrząb poluje również poprzez lot nurkowy (podobnie do sokoła wędrownego i orła przedniego), jak również z drzewa i ziemi.

Długotrwały mróz dla jastrzębia to ciężki okres, bowiem trudno wówczas o pożywienie.

W przeciwieństwie do sokoła, jastrząb poluje z powietrza, drzew lub ziemi. Sokół łapie swe ofiary wyłącznie w locie – patrz: Sposób polowania sokoła. Aby poszybować, jastrzębiowi wystarczy kilka powolnych ruchów skrzydłami, sokół musi kilka razy mocno nimi uderzyć, aby osiągnąć ten sam efekt. Ponadto, jastrząb lata niżej od sokoła.

Jastrząb nie ma zwyczaju być głośnym ptakiem – wyjątkiem jest okres godów, kiedy to można usłyszeć jego głośne płaczliwe szczebiotanie.

Jastrząb, w przeciwieństwie do sokoła potrzebuje zdecydowanie mniej wysiłku aby się szybko wzbić w powietrze – wystarczy kilka ruchów skrzydeł.

Toki

Przez cały rok jastrząb jest skryty i żyje samotnie. Bardzo rzadko można zobaczyć go krążącego nad danym obszarem. Latający jastrząb rozpościera ogon w taki sposób, aby szerokie cztery pręgi na spodzie piór ogonowych były dobrze widoczne. Jednak w okresie lęgowym mają miejsce rzeczy niezwykłe: samiec wykonuje falisty lot, który robi wrażenie na naukowcach zafascynowanych tymi ptakami.

W okresie godów jastrzębie bardzo zaciekle bronią swych siedlisk, bywają agresywne nawet w stosunku do przechodzących ludzi. Jest to zachowanie bliskie również jastrzębiom z Ameryki Północnej. Podejrzewa się, że ich agresywność jest spowodowana występowaniem na tamtych terenach niedźwiedzi dostosowanych do wspinaczki po drzewach – baribali (Ursus americanus).

Toki (kojarzenie par) rozpoczynają się pod koniec stycznia i na początku lutego. W tym czasie słychać i widać te drapieżne zwierzęta. Lęg ma miejsce raz w roku, w kwietniu. Jastrzębie wchodzą w związki monogamiczne. Do swego terytorium lęgowego przywiązują się na długi czas, a zajęcie tego obszaru odbywa się na wiele miesięcy przed złożeniem jaj. W okresie lęgowym są praktycznie niewidoczne dla ludzkich obserwatorów.

Myszołów rdzawosterny (Buteo jamaicensis) – drapieżny ptak należący do rodziny jastrzębiowatych.

Gniazdo

Gniazda zakładają z reguły w głębi lasu lub na jego skraju, w starych drzewach, tuż przy pniach, w środkowej części korony (ok. 10 – 20 metrów nad ziemią). Jastrząb buduje je z gałęzi i zielonych gałązek świerkowych lub sosnowych. Wnętrze gniazda jest wyłożone suchą trawą. Średnica gniazda mieści się między 60 a 80 cm. Głównym budowniczym gniazda jest samica. Z biegiem lat gniazdo jest powiększane.

W marcu i kwietniu samice jastrzębia składa najczęściej do 3 jaj, w 2-4-dniowych odstępach. Na początku skorupki są białe, potem zielono-szare lub oliwkowo-brązowe. Samica na zmianę z samcem wysiadują je przez 35-40 dni. Pisklęta wykluwają się po kolei. W tym okresie samiec zajmuje się karmieniem samicy, samica dzieli pożywienie i podaje je pisklętom. Tylko samica potrafi dobrze nakarmić młode, w przypadku jej śmierci, samiec zbyt późno „odkrywa” tę umiejętność u siebie, co często prowadzi do śmierci młodych.

Matka ogrzewa młode swoim ciałem przez kolejne 9-14 dni. Pisklęta wychodzą z gniazda po ok. 35 dniach. Stają na gałęziach i uczą się latać. Po ok. 40 dniach młody jastrząb opuszcza swe rodzinne gniazdo, od tego momentu jest „gałęźnikiem” – chowa się w koronach drzew dopóki w pełni nie opanuje sztuki latania. Rodzice opiekują się młodym do 70 dnia życia (ponad 2 miesiące). Dojrzałość płciową osiągają w 10 miesiącu życia.

Jastrząb wypatrujący ofiary.

Szczegółowe dane/wymiary

Jastrząb (Accipiter gentilis)

  • Wysokość ciała:
    • samce: 46 – 57 cm
    • samice: 58-69 cm
  • Długość ogona:
    • samce: 21-23 cm
    • samice: 24,5 – 26,5 cm
  • Rozpiętość skrzydeł:
    • samce: 89 – 105 cm
    • samice: 108 – 127 cm
  • Waga:
    • samce: 500 – 1200 g
    • samice: 820 – 2200 g
Obok sokoła, jastrząb i myszołów są ptakami, które można tresować.

Jastrząb – ciekawostki

  • Zajęte gniazdo jastrzębia można poznać po obecności piór i wypluwek w jego okolicach.
  • Samice ustanawiają miejsca lęgowe.
  • Samice jastrzębia polują na większe zdobycze: kury, zające, etc.
  • Terytorium łowieckie pary jastrzębi w okresie lęgowym wynosi od 30 do 50 km2.
  • W Polsce jastrząb jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
  • Pary hodowlane mogą łączyć się na całe życie.
  • Obok sokoła, jastrząb jest ptakiem, którego można tresować. Sztuka układania tych drapieżnych ptaków nosi nazwę sokolnictwa i jastrzębiarstwa.
  • Tajemnicą są miejsca lęgowe jastrzębi ze względu na kłusowników, którzy okradają gniazda z jaj.
  • Na fladze Archipelagu Azorów widnieje sylwetka jastrzębia.
Jastrząb ma mniejsze szpony od orła.

Polecamy:


Baza Dinozaurów

14 komentarzy

    1. Jeśli nie można odróżnić ubarwienia, to jest to niezwykle trudne w locie. Ptaki te różnią się sposobem podchodzenia do lądowania i ubarwieniem. Nie czujemy się jednak ekspertami w tej dziedzinie, aby precyzyjnie wskazać wszelkie różnice dotyczące lotu tych ptaków.

      1. @OGL: jastrząb ma lotki drugorzędowe bardziej wybrzuszone od myszołowa przez co skrzydła wydają się krótsze, ma krótsze i głębsze wymachy skrzydeł, nigdy nie zawisa w powietrzu, ma całkiem inny wzór ubarwienia na spodzie ciała oraz dłuższy ogon od myszołowa,. Jeśli nie masz pojęcia o ornitologi to się nie wypowiadaj, albo chociaż zajrzyj do książki zanim palniesz gafę. Podchodzenie do lądowania to raczej się tyczy samolotów a nie ptaków, nie istnieje takie pojęcie/cecha rozpoznawcza w ornitologii.Generalnie oba gatunki dla opatrzonej osoby są praktycznie nie do pomylenia, dla nieopatrzonej wszystko wygląda tak samo…, dlatego potrzebna jest lornetka, albo jeszcze lepiej aparat z większym powiększeniem, najlepiej uczyć się rozpoznawania na żywo z doświadczoną osobą, drapieżniki pomijając kilka wyjątków nie są specjalnie łatwą grupą do rozpoznawania dla początkujących ornitologów. Jeśli ktoś by chciał więcej informacji na ten temat to polecam forum, jest tam największy dział o ornitologii w Polsce i spora rzesza ekspertów w tej dziedzinie, poza tym można znaleźć ludzi obeznanych z ptakami w swoim sąsiedztwie.

    1. @Piotr w warunkach terenowych obydwa ptaki są praktycznie tej samej wielkości, ale jastrząb lata dużo agresywniej, szybciej, nie wolnych kołowań nad polami ale raczej przemieszcza się z punktu a do punktu b zataczając przy tym kilka ciasnych i szybkich kółek jeśli jest to już lot patrolowych, należy od raczej do drapieżników polujących z zasiadki niż wypatrujących z powietrza, czasami chociaż rzadko zdarza się zobaczyć go szybującego , często wtedy potrafi osiągnąć naprawde wysoki pułap.

    1. na jednej focie masz myszołowa i piszesz, że to jastrząb…
      na innej masz pustułkę i piszesz, że to jastrząb…

  1. Ogarnijcie zdjęcia bo niektóre są źle podpisane! To jest wstyd pisać artykuł o jakimś zwierzęciu nie wiedząc nawet do końca jak wygląda (bo tak wynika ze zdjęć że autor nie wie jak wygląda jastrząb). Na zdjęciach można tutaj zobaczyć myszołowy (różne gatunki rdzawosterne, i włochate), pustułkę i myszołowce towarzyskie.

Skomentuj Kazik Pelka, Vancouver, B.C., Canada Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back to top button